Geleneksel Mimaride Su Kültürünün Zarif Bir Ayrıntısı: Çöpür Taşı

Yıl 2025, Cilt: 15 Sayı: 3, 508 - 527, 28.09.2025

Yasemin Tümer , Esra Uslu

Öz

Sağlıklı ve sürdürülebilir bir yaşam için vazgeçilmez bir unsur olan su, coğrafi, iklimsel ve toplumsal koşullara bağlı olarak farklı teknikler ve yapılar aracılığıyla yönetilmiştir. Bu yapılar, suyun kontrollü şekilde taşınmasını, depolanmasını ve kullanılmasını sağlarken aynı zamanda dönemin mimari ve kültürel değerlerini de yansıtmaktadır. Spiral form, farklı kültürlerde ying-yang, takarangi, sonsuz düğüm ve çift spiral gibi simgeler aracılığıyla da karşımıza çıkan evrensel bir semboldür. Bu çalışmada ele alınan çöpür taşı, spiral formuyla suya yön veren, suyun yönünü değiştiren ve estetik bir öğe olarak kullanılan özgün geleneksel su mimarisi unsurudur. Yılankavi Suyolu olarak da anılan bu taşlar, yalnızca fonksiyonel bir su yolu olmanın ötesinde, kozmik düzeni ve yaşamın döngüselliğini temsil eden sembolik bir nitelik taşımaktadır. Türkiye’de Sivas, Konya, Şanlıurfa, Mardin, Diyarbakır, Kayseri ve İstanbul gibi şehirlerde örneklerine rastladığımız çöpür taşı, Hindistan, Fransa, İspanya ve Meksika gibi dünyanın farklı coğrafyalarında da karşımıza çıkarak evrensel boyutu ile dikkat çekmektedir.

Anahtar Kelimeler

Geleneksel Yapılar , Su Yapıları , Çöpür Taşı , Spiral Su Yolları

An Elegant Detail of Water Culture in Traditional Architecture: Çöpür Stone

Öz

Water, an indispensable element for a healthy and sustainable life, has been managed through various techniques and structures depending on geographical, climatic, and social conditions. These structures ensure the controlled transportation, storage, and use of water while also reflecting the architectural and cultural values of the period. The spiral form is a universal symbol that appears in various cultures through symbols such as yin-yang, takarangi (an interlocking spiral), the endless knot, and the double spiral. The çöpür stone, which is the subject of this study, is a unique element of traditional water architecture that uses its spiral form to direct and change the direction of water. It is also used for aesthetic purposes. Also known as “Yılankavi Suyolu”, these stones transcend their functional role as waterways, carrying a symbolic meaning that represents cosmic order and the cyclical nature of life. We encounter the çöpür stone in cities such as Sivas, Konya, Şanlıurfa, Mardin, Diyarbakır, Kayseri, and Istanbul in Turkey. It also appears in different parts of the world, including India, France, Spain, and Mexico, drawing attention with its universal dimension.

Anahtar Kelimeler

Traditional Structures , Water Structures , Çöpür Stone , Spiral Water Channel

Kaynakça

• Angelakis, A. N., Capodaglio, A. G., Kumar, R., Valipour, M., Ahmed, A. T., Baba, A., & Dercas, N. (2025). Water Supply Systems: Past, Present Challenges, and Future Sustainability Prospects. Land (2012), 14(3).
• Arslan, C. (2012). Kayseri Konak Hamamları. Zeitschrift für die Welt der Türken/Journal of World of Turks, 4(1), 53-81.
• Banakh, T., Verbitsky, O., & Vorobets, Y. (2010). Fermat’s spiral and the line between Yin and Yang. The American Mathematical Monthly, 117(9), 786-800.
• Bektaş, C., Salt Araştırma Arşiv, Akdeniz University Social Center designed by Cengiz Bektaş https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/195583.
• Bektaş, C., Salt Araştırma Arşiv, Photographs of Bakırköy Branch of Uluslararası Endüstri ve Ticaret Bank designed by Cengiz Bektaş., https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/208941.
• Belder, B. (2025). Safranbolu’nun Eski Su İletim Sistemleri Üzerine Bir Araştırma “Paşa Suyu”. Journal of Humanities and Tourism Research, 15(1), 79-96.
• Bilici, Z. K. (2024). Konya-Karatay Medresesi’nin Taçkapısı Üzerine Yeniden Düşünmek. Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Dergisi, (21), 79-110.
• Bilim ve Teknik dergisi, Mart 1998, Hayvanlar Dünyasının Başdöndürücü Şekilleri Sarmal ve Spiraller, 46- 49. Deligeorges, S. La Recherche, Ocak 1998.
• Bölükbaşı-Ertürk, A.E. (2021) Tarihi Su Yolları Üzerine Bir Araştırma: Safranbolu Su İletim Sistemleri, Sosyal ve Beşeri Bilimlerde Araştırma ve Değerlendirmeler-III, : Gece Kitaplığı, ss.137-150.
• Bournisien, D., (2015). Le lavoir de Fontenille à Thizy (89): Haut lieu d'énergie et symbolique de la spirale. 31.07.2025 tarihinde https://www.harmonisersonlieudevie.com/2015/12/16/nouvel-article-de-blog-le- lavoir-de-fontenille-à-thizy-89-haut-lieu-d-énergie-et-symbolique-de-la-spirale/ adresinden erişildi.
• Boz, A. O., Dönmez, Y., & Özyavuz, M. (2020). Use of climate maps in determining sustainable agriculture areas. Journal of Environmental Protection and Ecology, 21(3), 1062-1071.
• Bozkurt, S. G. (2020). Selçuklu ve Osmanlı Döneminde Darüşşifaların Avlu Özellikleri ve Avlularda Kullanılan Peyzaj Elemanları. Türk Bilimsel Derlemeler Dergisi, 13(1), 32-41.
• Donmez, Y., & Turkmen, F. (2019). Importance of Landscape Arrangements in Hospitality Business. Journal of Turkish Tourism Research, 3(4), 1698-1705.
• Eitel, B., Hecht, S., Mächtle, B., Schukraft, G., Kadereit, A., Wagner, G. A., ... & Reindel, M. (2005). Geoarchaeological evidence from desert loess in the Nazca–Palpa region, southern Peru: palaeoenvironmental changes and their impact on pre‐Columbian cultures. Archaeometry, 47(1), 137- 158.
• Eldem, S. H. (1973). Türk Bahçeleri, Kültür Bakanlığı Türk Sanat Eserleri: 1.
• Ergünmimarlık, 2005. Deyrulzafaran Manastiri Ziyaretçi Karşilama Merkezi, Midyat, Mardin. https://www.ergunmimarlik.com.tr/proje-detay/DeyrlzaferanManastrZiyaretiKarlamaMerkezi.
• Ersahin, K., & Turkmen, F. (2024). Sustainable Destination Management. Education Publishing House.
• Feuchtwang, S. (2016). Chinese religions. In Religions in the modern world (pp. 143-171). Routledge.
• Gabriel, A. (1931). Monuments turcs d'Anatolie. 1. c. Paris: E. de Boccard.
• Gasımova, F. Oğuz ve Kelt Eposlarında Rastlanan Esas ve Yardımcı Tipler, Motifler. Folklor Akademi Dergisi, 3(3), 534-550.
• Gençer, F. (2024). Geometric design rules of Anatolian Roman aqueducts. Mediterranean Archaeology and Archaeometry, 24(2), 147-164.
• Güzel, M. O., Barakazi, M., & Çakir, P. G. (2019). Şehir Turizmine Hizmet Verebilecek Tarihi Yapilarda Restorasyon (Yenileme): Şanlıurfa Konukevleri Örneği. International Journal of Social and Humanities Sciences Research (Jshsr), 6(44), 3666-3675
• Halifeoğlu, F. M., & Nursen, I. Ş. I. K. (2021). Yeniden İşlevlendirme Çalışmalarında Çağdaş Yaklaşımlar; Diyarbakır Kent Müzesi (Cemil Paşa Konağı) Örneği. Journal of International Social Research, 14(79).
• Haspolat, D. Y. K., (2015). Diyarbakır Cemiloğlu konağı. Sunum.
• Husam, A., Ozturk, S., & Donmez, Y. (2021). Investigation of Parks from Landscape Architecture: Karabük City Center Sample. Journal of Humanities and Tourism Research, 11(2), 339-346.
• Işık, N. (2022). Geçmişin İzlerinin Diyarbakır Konaklarına Yansıması: Cemil Paşa Konağı Örneği. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 21(81), 184-205.
• Kahyaoğlu, İ. (2023). Tarihi kentlerde su sarnıçlarının yeniden kullanımı üzerine bir araştırma: Safranbolu örneği. Yüksek Lisans Tezi. Çankaya Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Kawharu, M., Tapsell, P., & Woods, C. (2017). Indigenous entrepreneurship in Aotearoa New Zealand: The takarangi framework of resilience and innovation. Journal of Enterprising Communities: People and Places in the Global Economy, 11(1), 20-38.
• Kose, B., & Donmez, Y. (2021). The Effects of Cultural Values on Urban Identity in Neighbourhood Scale: Kale Neighbourhood-Samsun. Urban Academy, 14(4), 1156-1190.
• Lekkas, A. M., Dahl, A. R., Breivik, M., & Fossen, T. I. (2013). Continuous‐Curvature Path Generation Using Fermat’s Spiral. Modeling, Identification and Control, 34(4), 183–198.
• Lokgariwar, C., Purohit, M. (2015). Water treated royally in Mandu's Jahaz Mahal (Ship Palace). https://www.indiawaterportal.org/environment/sustainability/water-treated-royally-mandus-jahaz- mahal-ship-palace.
• Mardon, A., & Lenfesty, C. (2021). The Nazca lines. Golden Meteorite Press.
• Mellaart, James. (1967). Çatal Hüyük: A Neolithic Town in Anatolia. New York: McGraw-Hill Book Company.
• Mitra, S. (2009). Mandu: Travel Guide. Goodearth Publications.