Kümelenme Stratejisi ile KOBİ’lerin İhracat Performansı İlişkisinin İncelenmesi

Yıl 2020, Cilt: 1 Sayı: 1, 27 - 43, 31.12.2020

Ayşegül Öztürk

Öz

Türkiye ekonomisinde %90’dan fazla bir paya sahip olan KOBİ’lerin ihracatta elde ettiği
kazancın potansiyelinin altında olması, ihracat bağlamında uygulanan politikaların incelenmesini
gerekli kılmaktadır. Literatürde uluslararası pazara hakim olan devletler incelendiğinde ulusal ve
yerel boyutlarda uygulanan kümelenme politikaları dikkat çekmektedir. Küme stratejisi
uygulayan KOBİ düzeyindeki firmaların rakiplerine oranlara önemli avantajlar elde ettikleri
düşünülmektedir.
Bu çalışmada kümelenme ile ihracat performansı arasındaki ilişki analiz edilmek amacıyla,
Ticaret Bakanlığı tarafından yayımlanan 2019 yılı Devam Eden URGE Projeleri listesinde yer
alan ve 2016 yılında onaylanmış kümeler içerisinden çalışmaya katılmayı kabul eden 27 firma ile
görüşülmüştür. Söz konusu firmalardan, online anket yönteminden yararlanılarak veri
toplanmıştır. Küme firmalarının faaliyet gösterdikleri sektörler, satışlarındaki ihracat temsil
oranları, ihracat yapılan ülke sayıları ve firmaların ihracat başarı düzeyleri değerlendirilmiş elde
edilen veriler oluşturulan temalar yoluyla sıklık analizine tabi tutulmuştur.
Firmaların vermiş oldukları yanıtlardan yola çıkılarak elde edilen bulgulara göre örneklemi
oluşturan firmaların dörtte birinin yüksek katma değere sahip makine sektöründe faaliyet
gösterdiği sonucuna ulaşılmıştır. İhracat odaklı bir kümelenme stratejisinde rekabet düzeyi
yüksek sektörlerin belirlenmesi ve bu sektörlere yönelik politika uygulanması bu bağlamda
önemsenmektedir. Diğer yandan, küme firmalarının tamamının KOBİ ölçeğinde ve nispeten
küçük ölçekli firmalar arasında yer aldığı ve gerçekleşen ihracatlarının büyük çoğunluğunun az
sayıda farklı ülkelere ulaştırabildiği sonucu görülmüştür. Küme kaynaklarından optimum
düzeyde yararlanarak benzer sektör firmalarının tecrübeleri doğrultusunda pazara giriş risklerinin
azaltılması KOBİ’ler için önemli avantajlardan biridir. Elde edilen önemli sonuçlardan bir diğeri
ise küme içinde yer alan firmaların mevcut ihracatlarını yeterli başarı düzeyinde görmüyor
olmalarıdır. Küme kaynaklarının etkin ve verimli şekilde kullanılabilmesi için üniversiteler ve
Ar-Ge kuruluşları ile işbirliği arttırılmalı ve firmalara ihracat bağlamında etkin kaynak kullanımı
doğrultusunda danışmanlık hizmetleri önem kazanmalıdır.

Anahtar Kelimeler

Kümelenme, KOBİ, İhracat Performansı, Devlet Teşvikleri

Kaynakça

• 25997 sayılı Resmi Gazete, Karar Sayısı: 2005/9617. 14 Kasım 2019 tarihinde https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2005/11/20051118-5.htm adresinden çevrimiçi erişim.
• Alsaç, F. (2010). Bölgesel Gelişme Aracı Olarak Kümelenme Yaklaşımı ve Türkiye İçin Kümelenme Destek Modeli Önerisi. DPT Uzmanlık Tezi, Ankara. 2 Nisan 2019 tarihinde
• http://www.smenetworking.gov.tr/userfiles/pdf/webclusterskaynakca/Yeni%20klas%C3%B6r/ tez-falsac.pdf adresinden çevrimiçi erişim.
• Amin, A. & Thomas, D. (1996). The Negotiated Economy. Economy & Society, 25(2), 255-281. Akt: Müderrisoğlu, B. (2016). Küme Oluşum Ve Gelişim Sürecinde Belirleyiciler: İstanbul Mobilya Sektörü Örneği (Doktora Tezi). İTU/Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Antonietti, R., & Cainelli, G. (2011). The Role Of Spatial Agglomeration İn A Structural Model Of İnnovation, Productivity And Export: A Firm-Level Analysis, The Annals of Regional Science (46), 577-600. DOI: 10.1007/s00168-009-0359-7
• Asgary, A., Özdemir, A. İ. & Özyürek, H. (2020). Small and Medium Enterprises and Global Risks: Evidence from Manufacturing SMEs in Turkey, Int J Disaster Risk Sci. (11), 59-60. DOI: 10.1007/s13753-020-00247-0
• Aywlard, D. (2004). Innovation-Export Linkages within Different Cluster Models: A Case Study from the Australian Wine Industry, Prometheus, 22(4).
• http://dx.doi.org/10.1080/08109020412331311650 Baptista, R. (2001). Geographical Clusters and Innovation Diffusion, Technological Forecasting and Social Change 66, 31-46. DOI: 10.1016/S0040-1625(99)00057-8
• Barkley, D. & Henry, M., (2002). Advantages and Disadvantages Of Targeting Industry Clusters, Clemson University Regional Economic Development Research Laboratory, South Carolina, 6. DOI: 10.22004/ag.econ.18792
• Becchetti, L. & Rossi, S. (2000). The Positive Effect of Industrial District on the Export Performance of Italian Firms, Review of Industrial Organization, (16), Hollanda, 53-68. Doi: 10.1023/A:1007783900387
• Cansız, M. (2011). Türkiye’de Kümelenme Politikaları ve Uygulamaları, Organize Sanayi Bölge Üst Kurulu, Ankara: Ümit Ofset, 47. 20 Nisan 2019 tarihinde http://www.akip.org.tr/files/download/4a47bbd8a9d5d61 adresinden çevrimiçi erişim.
• Erol, D. & Yıldırım, K. (2013). Türkiye’de Kümelenme Yaşam Döngüsü: OSTİM Medikal Sanayii Kümelenme Örneği, Verimlilik Dergisi (2), 41. 21 Mart 2019 tarihinde https://dergipark.org.tr/tr/pub/verimlilik/issue/21763/233931 adresinden çevrimiçi erişim. European Commission, Internal Market, Industry, Entrepreneurship and SMEs, 22 Ocak 2020 tarihinde
• https://ec.europa.eu/growth/smes/business-friendly-environment/sme-definition/ adresinden çevrimiçi erişim.
• Ferreira, M.P. & Serra, F.R. (2012). Impact of the Types of Clusters on the Innovation Output and the
• Appropriation of Rents from Innovation, Journal of Technology Management & Innovation 7(4) Santiago, 70-80. http://dx.doi.org/10.4067/S0718-27242012000400006
• Hoen, A.R. (2001). An International Comparison of National Clusters, 41st Congress of the European Regional Science Association: "European Regional Development Issues in the New Millennium and their Impact on Economic Policy, Zagreb, Croatia. 28 Mart 2019 tarihinde
• https://www.econstor.eu/bitstream/10419/115159/1/ERSA2001_027.pdf adresinden çevrimiçi erişim.
• Jankowiak, A. H. (2013). Micro, Small And Medium Enterprises Clusters And The Regional Development-Case of India, House of Wrocław University of Economics (295), Wrocław, 42- 45. 15 Kasım 2019 tarihinde
• https://www.researchgate.net/publication/314387550_MICRO_SMALL_AND_MEDIUM_E NTERPRISES_CLUSTERS_AND_THE_REGIONAL_DEVELOPMENT_- _CASE_OF_INDIA adresinden çevrimiçi erişim.
• Jankowska, B., Götz M. & Glowka C. (2017). Intra-Cluster Cooperation Enhancing SMEs’ Competitiveness - The Role of Cluster Organisations in Poland, Investigaciones RegionalesJournal of Regional Research (39), 200. https://investigacionesregionales.org/wpcontent/uploads/sites/3/2017/12/09-JANKOWSKA.pdf
• Ketels, C. (2009). Clusters, Cluster Policy, and Swedish Competitiveness in the Global Economy, Expert Report no. 30 to Sweden’s Globalisation Council, Sweden, 12-15.
• http://ibr.hi.is/sites/ibr.hi.is/files/Clusters__Clusters_Policy_and_Swedish_Competitiveness_in _the_Global_Economy.pdf
• Koç, M. & Özbozkurt, O. B. (2014). Ulusların Rekabet Üstünlüğü ve Elmas Modeli Üzerine Bir Değerlendirme, İşletme ve İktisat Çalışmaları Dergisi 2(3), 85-91. 31 Mart 2019 tarihinde https://www.researchgate.net/publication/331989744_Uluslarin_Rekabet_Ustunlugu_ve_Elma s_Modeli_Uzerine_Bir_Degerlendirme adresinden çevrimiçi erişim.
• Marshall, A. (1920). Principles of Economics, Palgrave Classics in Economics. DOI 10.1007/978-1- 137-37526-1
• Mecek, G. (2020). Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmelerin (KOBİ) Uluslararası Tanımlama Ölçütleri ve Kavramlaştırılması, Ekonomi İşletme Siyaset ve Uluslararası İlişkiler Dergisi (JEBPIR) 6(1),
• 29-55. 12 Eylül 2020 tarihinde https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1166793 adresinden çevrimiçi erişim.
• Möhring, J. (2005). Clusters: Definition and Methodology, OECD Local Economic and Employment Development Report, 2005. https://doi.org/10.1787/9789264007116-en
• Obadic, A. (2013). Specificities of EU Cluster Policies, Journal of Enterprising Communities: People and Places in the Global Economy, 7(1), 23-35. http://dx.doi.org/10.1108/17506201311315581
• Özdemir, S., Ersöz, H. Y. & Sarıoğlu, H. İ. (2007). Küçük Girişimciliğin Artan Önemi ve KOBİ’lerin
• Türkiye Ekonomisindeki Yeri, Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi (53), 173-230. 21 Şubat 2020 tarihinde https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/9283 adresinden çevrimiçi erişim.
• Pisa, N., Rossouw, R. & Viviers, W. (2014). Identifying industrial clusters for competitiveness: Policy
• implications for economic development in the North West Province of South Africa (Doktora Tezi), International Business & Economics Research Journal 3(4), North-West University, South Africa. DOI: 10.19030/iber.v14i3.9212
• Porter, H. (1990). The Competitive Advantage Of Nations, Harvard Business Review, Mart-Nisan 1990, 73-93. 21 Haziran 2019 tarihinde
• http://www.afi.es/eo/The%20competitive%20advantage%20of%20nations%20%28Porter%20 HBR%20marzo-abril%201990%29.pdf adresinden çevrimiçi erişim.
• Pyke, F. (2000). Clustering and Networking Strategies: A Review of Practice, A Presentation to the Tavistock Institute Research and Learning Network, London.
• René L. F. (2001). Grenzüberschreitende Kooperation zur Stärkung der Wettbewerbsfähigkeit von städtischen Regionen am Beispiel der RegioTriRhena, 53. Deutscher Geographentag Leipzig,
• s.4. Akt: Timurçin, D. (2010). Türkiye’de Kobi’lerin Rekabet Gücü Ve Rekabet Üstünlüğü Sağlamada Kümelenmenin Etkisi (Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, 149-150.
• Roelandt T.J.A. & Hertog, P. D. (1999). Cluster Analysis And Cluster-Based Policy Making: An İntroduction To The Theme, Boosting Innovation: The Cluster Approach, Paris: OECD, 9-10.
• Serinkan, C. & Cabbar, H. (2008). KOBİ’lerin Yönetim Ve Organizasyon Sorunları: Denizli’deki Tekstil İşletmelerinde Bir Araştırma, Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 5(1), 4.
• https://www.j-humansciences.com/ojs/index.php/IJHS/article/download/446/283/ adresinden çevrimiçi erişim.
• Serrano, R., Acero, İ. & Olmos, M. F. (2016). Networks And Export Performance Of Agri-Food Firms: New Evidence Linking Micro And Macro Determinants, Agricultural Economics. 62(10), 459- 470. https://doi.org/10.17221/71/2015-AGRICECON
• Şahin, Ş. (2016). Kümelenmenin Kobi’lerin İhracat Performansına Etkisi: Kuyumcukent Örneği (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Uluslararası Ticaret Üniversitesi/Dış Ticaret Enstitüsü, İstanbul, 50-51. 05 Mart 2020 tarihinde
• http://acikerisim.ticaret.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/11467/2242/69022.pdf?sequence=1&is Allowed=y adresinden çevrimiçi erişim.
• T.C. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, (2011). Küme Kolaylaştırıcıları için Uygulamalı Küme Geliştirme Kılavuzu, 12 Kasım 2019 tarihinde
• http://www.urge.gov.tr/userfiles/pdf/belgeler/sanayiBakanligi/SanayiBakanligi_kilavuz.pdf adresinden çevrimiçi erişim.
• Timurçin, D. (2011). Kümelenme Kavramı ve KOBİ’lerde Rekabet Gücüne Etkisi, Çankaya University Journal of Humanities and Social Sciences, 8(1), 23-31. 21 Mart 2019 tarihinde
• https://dergipark.org.tr/tr/pub/cankujhss/issue/4021/53099 adresinden çevrimiçi erişim. TUIK Dünya İhracatı İstatistikleri 2005-2019. 30 Ağustos 2020 tarihinde
• https://ticaret.gov.tr/istatistikler/dis-ticaret-istatistikleri/ulkelere-gore-dunya-ticareti-2005- 2019 adresinden çevrimiçi erişim.
• TUİK İstatistikleri (2019), 28 Ağustos 2020 tarihinde https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=YillikSanayi-ve-Hizmet-Istatistikleri-2019-33599 adresinden çevrimiçi erişim. World Trade Organization, World Trade Statistical Review 2020, 10-11. 30 Ağustos 2020 tarihinde
• https://www.wto.org/english/res_e/statis_e/wts2020_e/wts2020chapter02_e.pdf adresinden çevrimiçi erişim.
• Yang, C. (2014). A Diamond Model-Based Study of the Tourism Competitiveness in Coastal Cities in China: Take Qingdao, China as an Example, 1st International Conference on Industrial Economics and Industrial Security, 445. https://doi.org/10.1007/978-3-662-44085-8_65
• Yenilmez, M. İ. (2015). SMEs’ Technological Innovations And Textile Clustering In Turkey. İçinde A. Szabó & C. Dürkop (Eds.) Sme Clusterıng: Fındıng The Rıght Busıness Partners And Improvıng
• The Busıness Envıronment For Smes (ss.232-258). Final Workshop Report, Greece: KonradAdenauer-Stiftung, 239-240. 12 Kasım 2019 tarihinde http://www.erenet.org/country/SME%20CLUSTERING.pdf adresinden çevrimiçi erişim.
• Yıldırım, M. H. & Erul, E. E. (2013). İşletmelerin İhracat Performanslarının Değerlendirilmesi: Aksaray, Konya ve Karaman’da Bir Araştırma, Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi 5(1), 337-
• 338. 21 Kasım 2019 tarihinde https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/117369 adresinden çevrimiçi erişim.