Rusya-Ukrayna Savaşının Bir Sonucu Olarak İmzalanan Tahıl Koridoru Anlaşmasının Montrö Boğazlar Sözleşmesi Çerçevesinde Değerlendirilmesi

Yıl 2022, Cilt: 2 Sayı: 2, 101 - 110, 21.12.2022

Altuğ Yenginar

Öz

24 Şubat 2022 tarihinde Rusya-Ukrayna savaşının başlaması ile birlikte küresel ölçekte bir gıda krizinin ortaya çıkması gündeme gelmiştir. Bu krizin önlenmesi için Birleşmiş Milletler gibi bazı uluslararası kuruluşlarla birlikte, Türkiye de önemli çabalar sarf etmiştir. Nihayetinde, bu çabalar sonuç vermiş ve tahıl taşıyacak gemilerin Ukrayna limanlardan ayrılmasına olanak sağlayan tahıl koridoru anlaşması 22 Temmuz 2022 tarihinde Türkiye, Rusya, Ukrayna ve Birleşmiş Milletler arasında İstanbul’da imzalanmıştır. Montrö Boğazlar Sözleşmesi’nde Türk Boğazları’ndan geçiş yönetimi ticaret ve savaş gemileri ayrımı yapılarak düzenlenmiş, ticaret gemileri açısından yapılan düzenleme ise barış zamanı durumu, Türkiye’nin tarafsız olduğu savaş zamanı durumu, Türkiye’nin muharip olduğu savaş zamanı durumu ve Türkiye’nin kendisini pek yakın bir savaş tehlikesi tehdidi altında saydığı durum olmak üzere toplam dört farklı öngörüye göre hükme bağlanmıştır. Bu çalışmada, Montrö Boğazlar Sözleşmesi esaslarına göre belirtilen durumlara bağlı olarak, imzalanan tahıl koridoru anlaşmasının uygulanabilirliği incelenecektir. Diğer taraftan, bir savaşın başladığı günden, sona erdiği güne kadar birçok farklı senaryoyu ortaya çıkarabileceği göz önünde bulundurularak, Rusya-Ukrayna savaşına Türkiye veya birçok farklı devletin taraf olabileceği durumlarda, yine Montrö Boğazlar Sözleşmesi esaslarına göre tahıl koridoru anlaşmasının uygulanabilirliği değerlendirilecektir. Ayrıca belirtmekte fayda vardır ki, Ukrayna limanlarından tahıl taşıyacak gemiler ticaret gemisi niteliğinde olduğundan savaş gemilerine yönelik geçiş yönetimine değinilmeyecektir.

Anahtar Kelimeler

Montrö Boğazlar Sözleşmesi, tahıl koridoru, Rusya-Ukrayna, gemi, boğaz

An Assessment on the Grain Corridor Agreement Signed as Consequence of the Russia-Ukraine War within the Framework of the Montreux Convention

Öz

The advent of the Russia-Ukraine war on February 24, 2022, has highlighted the onset of a global food crisis. Turkey has contributed critical efforts to avert this crisis along with the efforts of several international institutions, including the United Nations. These efforts eventually yielded an outcome, a grain corridor agreement between Türkiye, Russia, Ukraine, and the United Nations on July 22, 2022, in Istanbul, authorizing ships to export grain from Ukrainian ports. The Montreux Convention regulates the Turkish Straits regime based on governing the passage of merchant ships and warships; however, the Convention regulates the passage of merchant ships based on four different perspectives: the state of peacetime, the state of wartime in which Türkiye is neutral, the state of wartime in which Türkiye is combatant, and the state in which Türkiye considers itself under the threat of an imminent war. This study aimed to assess the applicability of the signed grain corridor agreement depending on the situations confined by the Montreux Convention. On the other hand, in cases where Türkiye or several other states may become a party to the Russia-Ukraine war, the relevancy of the grain corridor agreement will also be analyzed under the Montreux Convention principles, considering that the war may reveal additional scenarios commencing from its start until the day it ends. Yet, the study will exclude the emphasis on the transit management for warships since the vessels carrying grain from Ukrainian ports are in the nature of merchant ships.

Anahtar Kelimeler

Montreux Straits Convention, grain corridor, Russia-Ukraine, ship, strait

Kaynakça

• Acer, Y. (2022). Rusya-Ukrayna Savaşının Gıda Arzına Etkileri ve Tahıl Koridoru Anlaşması, SETA Perspektif, 343, 1-3.
• Arıdemir, H. (2016). Karadeniz’e Kıyıdaş Devletler Açısından Montrö Sözleşmesi’nin Sağladığı Denge Rejimi, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Özel Sayı, 252. Arıkoğlu, E. (2017). Montrö Konvansiyonu Uyarınca Pek Yakın Savaş Tehlikesi Durumunda Türkiye’nin Yetkileri, Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Özel Hukuk Bülteni, 37(1), 166.
• Bakan, S. (2022). Savaş, Dünya Ekonomisi ve Finansal Piyasalar İçin de Felaket mi?, International Journal of Economics, Politics, Humanities & Social Sciences, 5(1), 63-67.
• United Nations (2022b). 2022 Global Report on Food Crises, United Nations Publications.
• Pazarcı, H. (2015). Türk Dış Politikasının Başlıca Sorunları. Ankara: Turhan Kitapevi.
• Seha L., M. ve Olcay, O. (1976). Montreux Boğazlar Konferansı Tutanaklar ve Belgeler. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayını. T.C. Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı (2022). Türkiye’nin İstikrara Katkısı: Barış İçin Çok Yönlü Diplomasi, Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı Yayınları, 153-157.
• 3374 sayılı Resmî Gazete, Montrö Boğazlar Sözleşmesi.
• ANKASAM (2022). ANKASAM İnfografik: “Tahıl Koridoru” Anlaşması İmzalandı, https://www.ankasam.org/ankasam-infografik-tahil-koridoru-anlasmasi-imzalandi/ Erişim Tarihi: 04.10.2022
• Babacan, Mehmet (2022). Tahıl Koridoru Anlaşması ve Türkiye’nin Diplomatik Girişimi, http://politikaakademisi. org/2022/07/26/tahil-koridoru-anlasmasi-ve-turkiyenin-diplomatik-girisimi/ Erişim Tarihi: 02.10.2020
• Erdem, Ali Kemal (2022). Başladığında “Birkaç Hafta Sürer” Deniliyordu, 6’ıncı Ayında…Rusya-Ukrayna Savaşı Daha Ne Kadar Sürebilir? https://www.indyturk.com/node/541966/d%C3%BCnya/ba%C5%9Flad%C4%B1%C4%9F%C4% B1nda-birka%C3%A7-hafta-s%C3%BCrer-deniyordu-6nc%C4%B1-ay%C4%B1nda-rusya-ukrayna-sava%C5%9F %C4%B1-daha-ne Erişim Tarihi: 08.10.2022
• Kargın, Efe (2022). Rusya’nın Saplandığı Yeni Bataklık: Ukrayna. https://www.politikyol. com/rusyanin-saplandigi-yeni-bataklik-ukrayna/ Erişim Tarihi: 08.10.2022 Korkmaz, Vişne (2022). Altıncı Ayında Rusya-Ukrayna Savaşı: Ne Beklemeliyiz? https://kriterdergi.com/dosya-uluslararasi-sistem-ve-bm/altinci-ayinda-rusya-ukrayna-savasi-ne-beklemeliyiz Erişim Tarihi: 08.10.2022
• Türk Dil Kurum (2022). Erişim Tarihi: 08.10.2022 https://sozluk.gov.tr/
• United Nations (2022a). Erişim Tarihi: 30.09.2022 https://comtrade.un.org/
• www.hurriyet.com.tr (2022). Rus Devlet Televizyonu Yayınladı…Flaş 3. Dünya Savaşı Açıklaması. https://www.hurriyet.com.tr/dunya/rus-devlet-televizyonunda-yayinlandi-flas-3-dunya-savasi-aciklamasi-42074096 Erişim Tarihi: 08.10.2022