Cumhuriyet’in Yeni Kenti Karabük’ün 1937 – 1988 Dönemi Mekânsal Gelişimi ve Şehir Planları

Yıl 2016, Sayı: 2, 20 - 39, 10.03.2016

Suat Çabuka , Kemal Demir Ercan Gökyer

Öz

Karabük, sanayileşen Cumhuriyet’in, demir çelik sanayisinin ana merkezi olarak

kurulmuştur. Kuruluşunda Öğlebeli Köyü’ne bağlı 13 haneli bir mahalle olan Karabük,

günümüzde yüz binden fazla nüfusa sahip orta büyüklükte bir kent durumuna gelmiştir. Bu

çalışmada, Cumhuriyet Dönemi’nin yeni bir kenti olarak kurulan Karabük’ün, 1937 - 1988 yılları

arasındaki mekânsal gelişimi ve şehir planlama tarihi ele alınmıştır. Kente yönelik mekânsal

kararlar bağlamında; 1938 Henri Prost Mevzi Planı, 1948 Nezihe ve Pertev Taner Planı, 1967

Gündüz Özdeş Planı ve 1980 Baran İdil Planı ayrı ayrı incelenmiştir. Diğer bir ifadeyle,

Karabük’te 1937’de başlayan kentleşmenin, 1988 yılına kadar kent imar planlarıyla başarılı bir

şekilde yönlendirilip yönlendirilemediği konusu irdelenmiştir. Araştırmada mekânsal analiz

yaklaşımı kullanılmış olup, analiz verisi olarak kentin haritalarından, imar planlarından, plan

raporlarından, hava fotoğraflarından ve gazete haberlerinden yararlanılmıştır. Buna göre

Karabük’ün 1937 yılında bir sanayi kenti olarak kurulduğu, sanayileşmeye bağlı olarak kentte

1990’lara kadar hızlı bir kentleşmenin yaşandığı, bu kentleşme hareketinin dönemin yıldız mimar

- şehircilerine yaptırılan bir mevzi plan ve üç de master planla kontrol altına alınmaya çalışıldığı,

mevzi plan hariç diğer planların çeşitli nedenlerle uygulamaya geçirilemediği, 50 yıllık planlama

mücadelesi sonunda kentsel mekânın biçimlenişinin çarpık bir şekilde gerçekleştiği sonuçlarına

ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Karabük, Yenişehir, Şehircilik, Kent Planlama

Kaynakça

• Ayten, M., Çabuk, S., Özkan, M., Turcan, Y. (2010). Cumhuriyet Kenti Karabük’ün Planlama Tarihi Üzerine (1937 - 1967) Bir Değerlendirme. Kuruluşundan Bugüne Karabük ve Demir Çelik Sempozyumu, 2 - 3 Nisan 2010. Ankara: TBMM Basım Evi. BCA (Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi) (1941). Fon Kodu:30.10. Yer no:81.535.7. Bükülmez, G. (1996). Yenişehir Koruma Amaçlı İmar Planı Analitik Etütleri. Karabük: Karabük Belediyesi. Eröz, M. (1962). Ek: Karabük Hakkında İki Vesika. Sosyoloji Konferansları Dergisi, 2: 126. Fındıkoğlu, Z., F. (1962). Kuruluşu’nun XXV. Yılında Karabük. İstanbul: Fakülteler Matbaası. Fındıkoğlu, Z., F. (1963). Amme ve Belediye Hizmetleri Bakımından Karabük. İstanbul: İÜ İktisat Fakültesi Neşriyatı, No:133. Girgin, İ. Ö. (1948). Karabük. İstanbul: Osmanbey Matbaası. Irmak - Filyos Hattı Büyük Bir Törenle İşletmeye Açıldı. Cumhuriyet Gazetesi. 13 İkinci Teşrin 1935. İdil, B. (1980). Karabük (Revizyon) İmar Planı İzah Raporu. Ankara. İller Bankası (1968). Karabük - Safranbolu (Analitik Etüdler ve Teklif Projeler). Ankara. İsmet İnönü Dün Karabük Demir Fabrikalarının Temelini Attı. Cumhuriyet Gazetesi. 4 Nisan 1937. Kalyoncu, H. (2007). Cumhuriyet Kenti Karabük. Karabük: Karabük Belediyesi Yayınları. Karabük Belediyesi. (1985). Karabük 85. İstanbul: Karabük Belediyesi Yayını, Ufuk Matbaası. Kutay, C. (1937). Karabük’ün altında bir define varmış! Ulus Gazetesi. 6 Nisan 1937. Kütükçüoğlu, M. (2009). Milli Şef Dönemi’nde Karabük. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü. Öktem, S. (2004). Türkiye Cumhuriyeti’nde Modernleşme Hareketi; Karabük Demir Çelik Fabrikaları Yerleşim Örneği. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: İTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü. Övgün, B. (2009). Türkiye’de Kamu İktisadi Teşekkülü Olgusu. Ankara: Mülkiyeliler Birliği Vakfı Yayınları, No:18. Soylu, P. Ü. ve Yaktı, Ö. (2012). Devletçiliğe Yönelmede Bir Köşe Taşı: Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı. History Studies, Enver Konukçu Armağanı Sayısı: 365 - 379. Taner, N. ve Taner, P. (1948). Karabük Kesin İmar Planı İzah Notu. Ankara. TODAİE (Türkiye Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü). (1958). Şehirlerin Gelişmesi ve Sosyal Programlar; Adana ve Karabük Şehirleri Hakkında Bir Araştırma. Ankara. Yıldırım, İ. (1996). Atatürk Dönemi Demiryolu Politikasına Bir Bakış. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, XII/35: 389. Yılmaz, N. (2010). Arşiv Belgeleri Işığında Karabük Şehri ve Karabük Demir Çelik Fabrikası Tarihi Süreci. Kuruluşundan Bugüne Karabük ve Demir Çelik Sempozyumu. 2 - 3 Nisan 2010. Ankara: TBMM Basım Evi.