FRANSA'NIN ÜÇÜNCÜ CUMHURİYET DÖNEMİ İLE TÜRKİYE'NİN TEK PARTİ DÖNEMİNİN LAİKLİK UYGULAMALARI AÇISINDAN MUKAYESESİ

Yıl 2019, Cilt: 4 Sayı: 2, 202 - 244, 31.12.2019

Mukaddes Aksoy

https://doi.org/10.24013/jomelips.661378

Öz

Siyasi, toplumsal ve kültürel alanda ortaya çıkan laiklik kavramı, Batı ve Doğu toplumlarında farklı gelişim seyirleri izlemiştir. Fransız İhtilali sonrası ortaya çıkan pozitivist felsefe, milliyetçilik ve özgürlük gibi düşünsel fikriyat Osmanlı’yı modernleşme döneminde oldukça etkilemiştir. Bu dönemde Fransa’ya gönderilen aydın gruplar, ilerleyen yıllarda bürokratik mekanizmalar aracılığıyla Osmanlı’dan Türkiye Cumhuriyeti’ne kadar devam eden modernleşme serüveninin katalizörü konumunda olmuşlardır. Laisizmin öncü konumunda bulunan Fransa'nın yaşadığı deneyimlerden ilham alan Kemalist kadro, yürütme gücünü elinde bulundurduğu süre içerisinde dini alanı sürekli değişime ve kontrole tabi tutmuştur. Böylece devlet hakimiyetinde gelişimine izin verilen bir dini yapılanma meydana gelmiştir. Çalışmada, ilk olarak tanımsal çerçeveler netliğe kavuşturulduktan sonra Fransız laikliğinin kurumsal düzeyde hangi aşamalardan geçtiği detaylı olarak incelenmiştir. Ardından Osmanlı’dan başlayarak Türkiye Cumhuriyeti’ne kadar süregelen modernleşme serüveni tetkik edilmiş; resmi ideolojinin egemen olduğu tek parti döneminde uygulanan laiklik programları ayrıntılı bir şekilde ele alınarak her iki sistemin benzerlik ve farklılıkları üzerine çeşitli çıkarımlarda bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Lailik, Din, Devlet, Modernleşme, Fransa, Tek Parti Dönemi

Kaynakça

• Adıbelli, R. (2012). Katolik-laik tartışması bağlamında Fransa’da dinler tarihi disiplininin oluşum süreci. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 53(1), 111-136.
• Akşin, S. (1994). Fransız İhtilali’nin II. Meşrutiyet öncesi Osmanlı Devleti üzerindeki etkileri üzerine bazı görüşler. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi. 49 (3), 23-29.
• Albayrak, H. Ş. (2015). Batı ülkelerinde din-devlet ilişkilerindeki alternatif modeller ve Türkiye örneği. Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi. 48, 185-198.
• Altıntaş, R. (2002). Teolojik sekülerleşmenin neden olduğu inanç ve davranış problemleri. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 6(1), 55-83.
• Arabacı, F. (2008). Din hizmetlerinde sosyal bilim verilerinden yararlanma gereği. Mehmet Bulut (Ed.), Din Hizmetleri Sempozyumu içinde (s. 88-106). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayın ve Matbaacılık.
• Ardıç, N. (2008). Türk sekülerleşmesi incelemelerinde paradigma değişimine doğru. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi. 6(11), 61-92.
• Aslan, S. (2013). Tek parti döneminin siyasal analizi. Ahmet Karadağ (Ed.), Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Türkiye’de Siyasal Hayat. Ankara: Orion Kitabevi
• Bauberot, J. (2003). Fransa: Laik cumhuriyet. Jean Bauberot (Ed.), Avrupa Birliği Ülkelerinde Dinler ve Laiklik içinde (s. 93-111). İstanbul: Ufuk Kitapları.
• Baykal, Ö. (2019). Resmi bir ideoloji olarak Kemalizm. Ömer Baykal (Ed.), Cumhuriyet Döneminde Siyasi Düşünce içinde (s. 3-76). Ankara: A Kitap Yayınları.
• Bedir, Ş. F. (2013). Reformasyondan günümüze evanjelik Hıristiyanlık. Birey ve Toplum. 3(6), 73-97.
• Beyoğlu, S. (2013). İmparatorluktan milli devlete geçiş sürecinde demokratik gelişmeler. Şaduman Halıcı (Ed.), Türkiye’de Demokrasi ve Parlamento Tarihi içinde (s. 32-59). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Bilici, F. (2011). Türkiye’de devlet okullarında din öğretiminin tarihçesi, ideolojisi ve öğretim planı. Samim Akgönül (Ed.), Tartışılan Laiklik, Fransa ve Türkiye’de ilkeler ve algılamalar içinde (s. 227-246). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Büyük, C. (2004). Orta Çağ Batı düşüncesinde Hıristiyanlık-siyaset ilişkisine genel bir bakış. Dini Araştırmalar. 7(19), 131-138.
• Çaha, Ö. (2001). Türkiye’de resmi din anlayışı: Etatokratik sistemin inşası. İslamiyat Dergisi. 4(4), 77-89.
• Çaha, Ö. (2011). Fransız lâikliğinde yeni evre: Kato-Laisizmden İslâm karşıtlığına laikliğin Fransa’daki evrimi. Liberal Düşünce. 16(63), 29-58.
• Çavuş, L. (2017). Modern Tanrı-devletin tarihöncesi: Hıristiyanlık’ta ve İslam’da iktidar. Milel ve Nihal. 14(1), 201-233.
• Davison, A. (2006). Türkiye’de sekülarizm ve modernlik. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Duman, M. Z. (2010). Türkiye’de laiklik sorununun siyasal temelleri. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi. 7(2), 284-303.
• Emiroğlu, H. (2007). Fransız Devrimi’nin Osmanlı Devleti üzerine etkisi ve sonuçları. Muhafazakâr Düşünce. 3(12), 117-145.
• Erözden, O. (2013). Ulus devlet. İstanbul: On İki Levha Yayıncılık.
• Ertit, V. (2014). Birbirinin yerine kullanılan iki farklı kavram: Sekülerleşme ve laiklik. Akademik İncelemeler Dergisi. 9(1), 103-124.
• Göktolga, O. (2013). Osmanlı geçmişi: Osmanlı’da toplumsal, siyasal yapı ve son dönem düşünce akımları. Ahmet Karadağ (Ed.), Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Türkiye’de Siyasal Hayat içinde (s. 1-34). Ankara: Orion Kitabevi.
• Gülalp, H. (2017). Laiklik, vatandaşlık, demokrasi. Türkiye’nin siyasal kültürü üzerine çalışmalar. İstanbul: Metis Yayınları.
• Hocaoğlu, D. (1995). Laisizmden milli sekülarizme laiklik sorununun felsefi çözümlemesi. Ankara: Selçuk Yayınları.
• Kara, H. (2017). Tek parti dönemi din politikası (1923-1946). Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 9(19), 111-136.
• Karatepe, Ş. (2018). Tek parti dönemi. Ankara: A Kitap Yayınları.
• Kaya, S. (2007). Laiklik. www.derinsular.com/pdf.php. (Erişim Tarihi: 2019, 11 Ekim).
• Köktaş, M. E. (2006). Türkiye’de Din ve Siyaset: Demokratikleşme Sürecinin Bir Problem Alanı. Memed Zencirkıran (Ed.), Dünden Bugüne Türkiye’nin Toplumsal Yapısı içinde (s. 259-280). Ankara: Nova Basın Yayın.
• Kuru, A. (2011). Pasif ve dışlayıcı laiklik ABD, Fransa ve Türkiye. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Mardin, Ş. (2012). Fransız Devrimi’nin Osmanlı İmparatorluğu’na etkisi. Türkiye Günlüğü. 112, 161-174.
• Messner, F. (2008). Fransa. Ali köse ve Talip Küçükcan (Ed.), Avrupa Birliği Ülkelerinde Din Devlet İlişkisi içinde (s. 113-134). İstanbul: İsam Yayınları.
• Ortaylı, İ. (2000). Osmanlı Devleti’nde laiklik hareketleri üzerine. Ersin Kalaycıoğlu ve Ali Yaşar Sarıbay (Ed.), Türkiye’de Politik Değişim ve Modernleşme içinde (s. 125-135). İstanbul: Alfa Yayınları.
• Öktem, N. (1994). Dinler ve Laiklik. COGİTO Dergisi. 1, 32-49.
• Özpolat, H. (2017). Tanrının siyasetinden siyasetin Tanrısına egemenlik kuramının dönüşümü. Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi. 23(2), 143-166.
• Öztürk, N. K. (2017). Bürokrasi-siyaset ilişkileri ve Türkiye. Ankara Siyasal Kitabevi.
• Prelot, P. H. (2011). Fransız anayasalarında din: Ruhbanların Sivil Anayasası’ndan anayasal laikliğe uzanan yol (1789-1958). Samim Akgönül (Ed.), Tartışılan Laiklik, Fransa ve Türkiye’de ilkeler ve algılamalar içinde (s.75-112). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Price, R. (2016). Fransa’nın kısa tarihi. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Sander, O. (2010). Siyasi tarih, ilkçağlardan 1918’e. İstanbul: İmge Kitabevi.
• Saray, M. (2006). Türklerde dini ve kültürel hoşgörü, Atatürk ve laiklik. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi.
• Sarı, Ö. ve Önkal, G. (2015). Dönüşen kimlikler ve vatandaşlık bağlamında laik düşünce seküler eylem. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi. 4(7), 101-116.
• Şan, M. K. (2012). Baskıcı bir laiklik modeli olarak Türk laikliğinin anatomisi. Akademik İncelemeler Dergisi. 7(2), 1-25.
• Şencan, H. (2011). Bazı Avrupa ülkelerinde din ve devlet ilişkisi. Ankara: TBMM Araştırma Merkezi Müdürlüğü.
• Toprak, B. (2000). Türkiye’de dinin denetim işlevi. Ersin Kalaycıoğlu ve Ali Yaşar Sarıbay (Ed.), TR’de Politik Değişim ve Modernleşme içinde (s. 309-318). İstanbul: Alfa Yayınları.
• Toprak, H. (2018). Mihrap minber ve devlet, tek parti döneminde Diyanet İşleri Başkanlığı. İstanbul: Küre Yayınları.
• Tunçay, M. (2012). Eleştirel Tarih Yazıları. Ankara: Liberte Yayınları.
• Ülker, Ö. (2010). Sosyolojik bir bakış açısıyla din-siyaset ilişkileri: ABD-Fransa karşılaştırması. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Yeşil, U. (2016). Fransa’da din ve vicdan hürriyeti bağlamında dini sembollerin Kullanımı. TBB Dergisi. 126, 11-48.
• Yetkin, A. (2013). Kemalizm ve düzenin laikleştirilmesi: Teorik bir bakış. Atatürk Dergisi. 2(1), 57-82.