Amerikan Hegemonyasının Türkiye'de Modernleşme Ve Kalkınma Söylemlerine Yansımaları: 1945-1960

Yıl 2021, Cilt: 6 Sayı: 1, 49 - 73, 02.07.2021

Nermin Kılıç Akoğlan , Ester Ruben

https://doi.org/10.24013/jomelips.906635

Öz

İkinci Dünya Savaşı sonrasında batı kapitalizminin en güçlü ekonomisine sahip ülkesi olan ABD liderliğinde uluslararası ekonomi yeniden düzenlenmiştir. Sahip olduğu ekonomik güçle birlikte ABD, savaştan zarar görmüş olan Avrupa ekonomilerine maddi yardımda bulunarak ekonomilerinin yeniden inşalarında etkin rol oynamıştır. Kapitalist blokta yer alan Türkiye de Amerikan yardımları kapsamına alınmıştır. Söz konusu süreçte Amerikan hegemonyası, ABD’nin ilişki kurduğu ülkelerde modernleşme ve kalkınma anlayışlarının şekillenmesinde belirleyici olmuştur. Bu çalışmada Amerikan yardımlarının içerdiği şartlar ve Amerikalı uzmanların Türkiye hakkındaki raporları Amerikan hegemonya araçları olarak ele alınmaktadır. Çalışmanın amacı, 1945-1960 arası dönemde Türkiye’de hakim modernleşme ve kalkınma söylemlerine odaklanarak Amerikan hegemonyasının yansımalarına dair bir analiz sunulmasıdır. Bu genel çerçevede, çalışmada ilk olarak Amerikan hegemonyasının tarihsel gelişimi kaynakları ve araçları bağlamında ele alınacaktır. Sonrasında CHP ve DP iktidarları döneminde modernleşme ve kalkınma söylemlerinde Amerikan etkisi, siyasi aktörlerin konuşmalarıyla desteklenerek somutlaştırılmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Amerikan Hegemonyası, Marshall Yardımları, Raporlar, Modernleşme Söylemi, Kalkınma Söylemi

Reflections of American Hegemony on Modernization and Development Discourses in Turkey: 1945-1960

Öz

After the World War II, international economy was reorganized under the leadership of the USA, the country with the strongest economy in western capitalism. USA with its economic power, by providing financial assistance played in active role in the rebuilding of European economies which harmed by the war. Turkey located in the capitalist block was included in the scope of American aid. American hegemony was effective in shaping the understanding of modernizaiton and development of countries in relation with USA in this period. American aid with its terms and reports which prepared by American experts about Turkey discuss as American hegemony tools in this article. The purpose of the study to present an analysis about reflections of American hegemony by focusing on dominant discourse on modernization and development in period between 1945-1960 in Turkey. Within that basic framework, the historical development of American hegemony with its resources and tools will be discussed in the first part of article. After that, during the RPP and DP governments, the American influence in modernization and development discourses will be tried to be embodied by supporting the speeches of political actors.

Anahtar Kelimeler

American Hegemony, Marshall Aids, Reports, Modernization Discourse, Development Discourse

Kaynakça

• Ahmad, F. (2014). Bir kimlik peşinde Türkiye. Çev. Sedat Cem Karadeli, 5. bs. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi.
• Arrighi, G. (2000). Uzun yirminci yüzyıl: para, güç ve çağımızın kökenleri. çev. Recep Boztemur. Ankara: İmge.
• Atılgan, G. (2016). 1950-1960 Tarımsal Kapitalizmin Sancağı Altında. Osmanlı’dan günümüze Türkiye’de siyasal hayat içinde (s. 393-520). 2. Bs. Gökhan Atılgan, Cenk Saraçoğlu, Ateş Uslu (yay. haz.) İstanbul: Yordam.
• Baechler, J. (1994). Kapitalizmin kökenleri. çev. Mehmet Ali Kılıçbay. 2.bs. Ankara: İmge.
• Beaud, M. (2003). Kapitalizmin tarihi. Çev. Fikret Başkaya. Ankara: Dost.
• Bora, T. (2016). Adnan Menderes. Türkiye’nin 1950’li yılları İçinde (s. 331-347). 2. bs. Mete Kaan Kaynar (haz.) İstanbul: İletişim.
• Boratav, K. (2015). Türkiye iktisat tarihi (1908-2009). 21. bs. Ankara: İmge.
• Cantek, L. (2008). Cumhuriyetin büluğ çağı: gündelik yaşama dair tartışmalar (1945-1950). İstanbul: İletişim.
• Çavdar, T. (1992). Türkiye’de liberalizm (1860-1990). Ankara: İmge.
• Çavdar, T. (2003). Türkiye ekonomisi tarihi (1900-1960). Ankara: İmge.
• Çiftçi, K. (2010). Tarih, kimlik ve eleştirel kuram bağlamında Türk dış politikası. Ankara: Siyasal.
• Demirel, T. (2011). Türkiye’nin uzun on yılı: Demokrat parti iktidarı ve 27 Mayıs darbesi. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi.
• Deys, K. L. (2009). Consumperialism: American Consumer Imperialism, the Rhetoric of Freedom, and Female Embodiment, Doktora tezi, State University New York.
• Dikmen, A. A. (2015). Makine, iş, kapitalizm ve insan. 3. bs. Ankara: Nota Bene.
• Dowd, D. (2013). Kapitalizm ve kapitalizmin iktisadı: eleştirel bir tarih. çev. Cihan Gerçek. 2. bs. İstanbul: Yordam.
• Ekzen, N. (2009). Türkiye kısa iktisat tarihi. 2. Bs. Ankara: Odtü.
• Eroğul, C. (2017). Demokrat Parti: tarihi ve ideolojisi. 2. bs. İstanbul: Yordam.
• Gevgilili, A. (1989). Türkiye’de kapitalizmin gelişmesi ve sosyal sınıflar. 2.bs. İstanbul: Bağlam.
• Gramsci, A. (2012). Hapishane defterleri, cilt 2, Josepf A. Buttigieg(ed.). Çev. Barış Baysal. İstanbul: Kalkedon.
• Grazia, V. (2005). Irresistible empire: America’s advance through 20th Century Europe. The Belknap Press of Harvard University Press.
• Gündüz, M. ve Gündüz, F. (2002). Yurttaşlık bilinci. Ankara: Anı.
• Güngen, A. R. (2014). Kalkınma, Eşitsizlik ve Yoksulluk. Küresel Siyasete Giriş: Uluslararası İlişkilerde Kavramlar, Teoriler, Süreçler İçinde (s. 433-454). İstanbul: İletişim.
• Güven, S. (1998). 1950’li yıllarda Türk ekonomisi üzerinde Amerikan kalkınma reçeteleri: Hilts raporu, Thornburg raporu, Barker raporu. Bursa: Ezgi.
• Işıklı, A. (2004). Tüketim Kültürü. Varlık. s. 1161.
• Kaçmazoğlu, H. B. (2012). Demokrat parti dönemi toplumsal tartışmaları. İstanbul: Doğu.
• Keyder, Ç. (1983). İktisadi Gelişmenin Evreleri. Cumhuriyet dönemi Türkiye ansiklopedisi İçinde (s. 1065-1073) 4. Cilt. İstanbul İletişim.
• Keyder, Ç. (2009). Toplumsal tarih çalışmaları. İstanbul: İletişim.
• Keyder, Ç. (2014). Türkiye’de devlet ve sınıflar. 19. bs. İstanbul: İletişim.
• Kılçık, H. (1991a). Adnan Menderes’in konuşmaları, demeçleri, makaleleri. II. Cilt. Ankara: Demokratlar Kulübü.
• Kılçık, H. (1991b). Adnan Menderes’in konuşmaları, demeçleri, makaleleri. III. Cilt. Ankara: Demokratlar Kulübü.
• Kılçık, H. (1991c). Adnan Menderes’in konuşmaları, demeçleri, makaleleri. IV. Cilt. Ankara: Demokratlar Kulübü.
• Kılçık, H. (1992a). Adnan Menderes’in konuşmaları, demeçleri, makaleleri. V. Cilt. Ankara: Demokratlar Kulübü.
• Kılçık, H. (1992b). Adnan Menderes’in konuşmaları, demeçleri, makaleleri. VI. Cilt. Ankara: Demokratlar Kulübü.
• Kılçık, H. (1992c). Adnan Menderes’in konuşmaları, demeçleri, makaleleri. VII. Cilt. Ankara: Demokratlar Kulübü.
• Lefebvre, M. (2005). Amerikan dış politikası. çev. İsmail Yerguz. İstanbul: İletişim.
• Mardin, Ş. (2009). Türk modernleşmesi. Mümtaz’er Türköne, Tuncay Önder (Der.) 19. bs. İstanbul: İletişim.
• Neziroğlu, İ. ve Yılmaz, T. (2013). Hükümetler-programları ve genel kurul görüşmeleri. Cilt 2. Ankara: Türkiye Büyük Millet Meclisi.
• Ökçün, G. (1983). İzmir İktisat Kongresi. Cumhuriyet dönemi Türkiye ansiklopedisi İçinde (s. 1061-1064). 4. Cilt. İstanbul: İletişim.
• Örnek, C. (2015). Türkiye’nin soğuk savaş düşünce hayatı: antikomünizm ve Amerikan etkisi. İstanbul: Can Sanat.
• Özcan, F. C. (2016). Ellili Yıllarda Türkiye Ekonomisi. Türkiye’nin 1950’li yılları İçinde (s. 39-67). Mete Kaan Kaynar (haz.) 2. bs. İstanbul: İletişim.
• Öztürk, Ö. (2006). Emperyalizm Kuramları ve Sermayenin Uluslararasılaşması. Yapıcılar türkü söylüyor I: kapitalizmi anlamak içinde (s. 213-276). Demet Yılmaz, Ferhat Akyüz vd. (haz.) Ankara: Dipnot.
• Slattery, M. (2014). Sosyolojide Temel Fikirler. yay. haz. Ümit Tatlıcan, Gülhan Demiriz. 6. bs. İstanbul: Sentez.
• Şahingiray, Ö. (1999). Celal Bayar’ın söylev ve demeçleri (dış politika) 1933-1955. İstanbul: Türkiye İş Bankası.
• Şahinkaya, S. ve Yeldan, E. (2021). Savaş Sonrası ve Planlı Kalkınma Arasında Kırılgan Bir Köprü: 1950’ler Türkiye’si. Modernizmin yansımaları: 50’li yıllarda Türkiye içinde (s. 59-73). R. Funda Barbaros ve Eric Jan Zürcher (haz.) Ankara: Efil.
• Tanilli, S. (2002). Yüzyılların Gerçeği ve Mirası. 20. Yüzyıl: Yeni Bir Dünyanın Aranışında içinde. cilt:VI, 4. bs. İstanbul: Adam.
• Taymaz, E. (1993). Kriz ve Teknoloji. Toplum ve Bilim. s.56-61.
• Tekeli, İ. ve İlkin, S. (2004). Cumhuriyetin harcı: köktenci modernitenin ekonomik politikasının gelişimi. İstanbul: Bilgi Üniversitesi.
• Tekeli, İ. (2021). 1950’li Yıllar: Kendini Yeniden Üretemeyen Popülist Modernleşme. Modernizmin yansımaları: 50’li yıllarda Türkiye İçinde (s. 33-57). R. Funda Barbaros ve Eric Jan Zürcher (haz.) Ankara: Efil.
• Tezel, Y. S. (2002). Cumhuriyet döneminin iktisadi tarihi (1923-1950). 5. bs. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt.
• Timur, T. (2003). Türkiye’de çok partili hayata geçiş. 3. bs. Ankara: İmge.
• Tunç, S. (2014). Hayat’ın Yıldızları: 1950’lerin Türkiye’sinde Tüketim kültürü, Futbol ve Şöhret. Toplum ve Bilim. s. 130: 137-154.
• Ünsaldı, L. (2014). Bir ekonomizm eleştirisi: Türkiye’de kalkınma fikri. Ankara: Heretik.
• Yalman, G. (2006). Kapitalizm ve Devlet: Kuram ve Hegemonya. İktisat, siyaset ve devlet üzerine yazılar: Prof. Dr. Kemali Saybaşılı’ya armağan içinde. Burak Ülman, İsmet Akça (yay. haz). İstanbul: Bağlam.
• Wood, E. M. (2006). Sermaye imparatorluğu. çev. Sami Oğuz. Ankara: Epos.