Erkek egemen dünyada kadın yönetici olmak: kadın yönetici çevresi üzerine bir araştırma

Yıl 2020, Cilt: 3 Sayı: 1, 47 - 74, 22.06.2020

Şeyma Karakaya , Metin Reyhanoglu

Öz

Zorlukları aşıp çalışma hayatına giren kadınların kariyer basamaklarını tırmanmak istediklerinde karşılarına gerek toplumsal, gerek örgütsel yeni engeller çıkmaktadır. Bu engeller, cam tavan, cam uçurum, cam merdiven, kraliçe arı gibi başlıklar altında çok sayıda yayına konu olmuştur. Yapılan bu nitel çalışmada kadınların çalışma hayatında, yönetim pozisyonuna gelirken ve yönetim pozisyonunda karşılaştıkları zorluklar ele alınmıştır. Çalışma için İstanbul’da en az 2000 çalışanı bulunan, üçü hizmet ve üçü üretim sektöründe faaliyet gösteren toplam altı işyeri belirlenmiştir. Her iş yerinden bir kadın yönetici ve cinsiyet ayrımı yapmadan bir mevkidaşı, bir astı ve bir üstü olmak üzere toplamda 24 kişi ile derinlemesine görüşme yapılarak, örgütlerdeki çalışanların sahip olduğu farklı görüşler ve algılar, sektörel farklılıkların da etkisi göz önünde tutularak belirlenmeye çalışılmıştır. Kadınların çalışma hayatında yönetim pozisyonuna gelirken de önlerine kendilerinden, yakın çevrelerinden, hemcinslerinden, karşı cinsten, toplumsal cinsel yargılardan ve işletme politikalarından kaynaklı yeni engeller, büyüyerek çıkmaktadır. Sektörel farklılıkların da etkisi ile kadınların kariyer basamaklarını tırmanırken ve yönetici pozisyonundayken “erkek yönetim biçimi” olarak kabul gören bir davranış şeklini temek aldıkları gözlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kadın Yönetici, Cam Tavan Sendromu, Erkek Yönetim Biçimi, Kalıplaşmış Yargılar

Being a female manager in a male dominant world: A research on female executive circle

Öz

When women overcome difficulties and want to climb the career ladder, they face new social and organizational barriers. These obstacles have been the subjects of numerous publications under the headings such as glass ceilings, glass cliffs, glass stairs, and queen bee. In this qualitative study, the challenges faced by women in working life, on the way to a management position, and in management positions were discussed. Six workplaces three of which in service and three in the manufacturing sector, with at least 2000 employees in Istanbul, were identified for the study. A female manager and a colleague, a subordinate, and a senior employee were interviewed in-depth with 24 people from each workplace without making any gender discrimination. While women taking on a management position in working life, new barriers stemming from themselves, their close circle, their counterparts, the opposite sex, social sexual judgments, and business policies emerge gradually. With the effect of sectoral differences, it is observed that women exhibit an attitude that is accepted as a “male management style” while climbing the career ladder and in the managerial position.

Anahtar Kelimeler

Female Manager, Glass Ceiling Syndrome, Male Management Style, Stereotypes

Kaynakça

• Açıkalın, A. (2000). İnsan kaynağının geliştirilmesi (2. Baskı). Ankara: Pegem Yayıncılık.
• Adak, N. (2007). Kadınların ikilemi: İş ve aile yaşamı. Sosyoloji Dergisi Ülgen Oskay’a Armağan 17(Özel Sayısı), 137-152.
• Akbaş, N. ve Taner, B. ( 2017). Yönetim ve cinsiyet: Cam uçurum’un ötesi. LAÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 8(2), 193-214.
• Akdöl, B. ve Menteş, A. (2017). Kadınların yönetici pozisyonlarında yaşadıkları zorluklar ve lider üye etkileşiminde cinsiyet rolü. Business & Management Studies: An International Journal 5(3), 859-879.
• Artan, S. ve Atay, S. (2001). Türk yönetici adaylarının bilişsel stillerinin belirlenmesi ve demografik yönleri arasındaki ilişki. 9. Ulusal Yönetim ve Organizasyon Kongresi Bildiriler Kitabı (ss. 241-24),24-26 Mayıs, İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi İşletme İktisadi Enstitüsü, İstanbul.
• Aydın, S. (2016). Türkiye’de kadının istihdamı ve kadına dair sosyal güvenlik uygulamaları. Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 7(1), 243-258.
• Aytaç, Ö. (2002). Boş zaman üzerine kuramsal yaklaşımlar. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Fırat 12(1), 231-260.
• Bal, M. (2014). Toplumsal cinsiyet eşitsizliğine genel bakış. Kadın Sağlığı ve Hemşireliği Dergisi 1(1), 15-28.
• Balgamış, E. (2007). Eğitim yöneticilerinin düşünme stilleri ile başa çıkma davranışları arasındaki ilişki. Yayınlanmamış Yüksek Lisan Tezi, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.
• Baykal, E. (2018). Sosyal kimlik teorisi perspektifiyle kraliçe arı sendromu. Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Dergisi 8(16), 159-175.
• Bem, S.L. ve Lewis, S.A. (1975). Sex role adaptability: one consequence of psychological androgyny. Journal of Personality and Social Psychology 31(4), 634-643.
• Berktay F. (2004). Kadınların insan haklarının gelişimi ve Türkiye. Bilgi Üniversitesi Sivil Toplum ve Demokrasi Konferans Yazıları. No 7. https://stk.bilgi.edu.tr/media/uploads/2015/02/01/berktay_std_7.pdf (Erişim Tarihi: 05.06.2019)
• Bilican Gökkaya, V. (2015). Ahtapot kadınlar: Aile ve iş yaşamı kıskacındaki kadınlar ve karşılaştıkları sorunlar. Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 10(10), 233-248.
• Bingöl, D., Aydoğan, E., Şenel, G. ve Erden, P. (2011). Cam tavan sendromu ve kadınların hiyerarşik yükselmelerindeki engeller: TC. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Ankara Merkez Teşkilatı örneği. Dokuz Eylül Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi 12(1), 115-132.
• Cann, A. ve Siegfried, W.D. (1990). Gender stereotypes and dimensions of effective leader behavior. Sex Roles, 23(7-8), 413-419.
• Cook, L. ve Rothwell, B. (2004). Kadınlar, erkekler ve liderlik (Çev. Ü. Şensoy). İstanbul: Optimist Yayıncılık.
• Creswell, J.W. (2013). Nitel araştırma yöntemleri (Çev. M. Bütün ve S.B. Demir). Ankara: Siyasal Yayınları.
• Dangaç, G. (2007). Örgütlerde psikolojik yıldırma. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Balıkesir.
• Demir, G. (1997). Eğitim-meslek-çalışma bağlamında kadının konumu. Çağdaş Eğitim 22(234), 23-24.
• Derks, B., Ellemers, N., van Laar, C. ve De Groot, K. (2011). Do sexist organizational cultures create the queen bee? British Journal of Social Psychology 50(3), 519-535.
• Derks, B., Laar, C.V. ve Ellemers, N. (2016). The queen bee phenomenon: Why women leaders distance themselves from junior women. The Leadership Quarterly 27(3), 456- 469.
• Dirik, D., Eryılmaz, İ. ve Gülova,A. (2017). Liderlerin yumuşak ve sert güç kaynakları ile çalışan performansı arasındaki ilişkilere yönelik bir araştırma: Tarafların cinsiyetinin düzenleyici rolü. Uluslararsı İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, 2017(16. UİK Özel Sayısı), 1-20.
• Durmaz, Ş. (2016). İşgücü piyasasında kadınlar ve karşılaştıkları engeller. Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 2(3), 37-60.
• Dünya Bankası (2017). https://data.worldbank.org/country/turkey (Erişim Tarihi: 2.06.2019).
• Eagly, A.H. (2007). Female leadership advantage and disadvantage: resolving the contradictions. Psychology of Women Quarterly 31(1), 1-12.
• Eagly, A.H. ve Johnson, B.T. (1990). Gender and leadership style: A meta-analysis. Psychological Bulletin 108(2), 233-256.
• Eagly, A.H. ve Linda, L.C. (2007). Women and the labyrinth of leadership. Harvard Business Review 85(9), 62-71.
• Edizler, G. (2010). Karizmatik liderlikte duygusal zeka boyutuyla cinsiyet faktörüne ilişkin literatürsel bir çalışma. Selçuk İletişim 6(2), 137-150.
• Erdut T. (2005). İşgücü piyasasında enformelleşme ve kadın işgücü. Çalışma ve Toplum 6(3), 11-49.
• Eyüpoğlu, F. (1999). Türkiye topraklarının verimlilik durumu. Ankara: T.C. Başbakanlık Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Toprak ve Gübre Araş. Ens. Yayınları.
• Faniko, K., Ellemers, N. ve Derks, B. (2016). Queen bees and alpha males: are succesul women more competitive than succesul men?. European Journal of Social Psychology 46(7), 903-913.
• Gardiner, J. (1979). Women’s domestic labour. Capitalist patriarchy and the case for socialist feminism. Z.R. Eisenstein (Ed.), Capitalist Patriarchy and the Case for Socialist Feminism (ss. 173-189), New York: Monthly Review Press.
• Gül, H., Yalçınoğlu, N. ve Atlı, Z.C. (2014 ). Türkiye’de çalışma yaşamında kadının konumu ve sorunları. TAF Preventive Medicine Bulletin 13(2), 169-176.
• Gündüz Ş. (2017). Kariyer basamaklarında kadının düşmanı olarak kendisi: Süper anne sendromu, görünmez kadın sendromu ve külkedisi sendromu. Karadeniz 9(35), 78-88.
• Günsel, A., Köroğlu, S. ve Demirci, L. (2016). Çalışma hayatında kadınların karşılaştıkları sorunlar ve cam tavan algıları: kadın öğretmenler üzerinde bir araştırma. Kadın Araştırmaları Dergisi 1(1), 76-112.
• ILOSTAT (2017). Key Indicators of the Labour Market (KILM) 2015. http://www.ilo.org/global/statistics-and-databases/research-and-databases/kilm/lang--en/index.htm (Erişim Tarihi: 2.02.2019)
• İlalan, İ. (2017). OECD ülkelerinde kadın işgücüne katılımın ekonomik kalkınma ve vergi yükü açısından analizi. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Jackson, C.J. (2001). Women middle managers’ perception of the glass ceiling. Women in Management Review, 16(1), 30-41.
• Kamberidou, I. (2010). The “glass escalator” & “gender fatigue”: Getting gender back on the agenda. The 5th International Conference on Interdisciplinarity in Education ICIE’10 (ss. 89-98), 17-19 June, Tallinn, Estonia.
• Karcıoğlu, F. ve Leblebici Y. (2014). Kadın yöneticilerde kariyer engelleri: Cam tavan sendromu üzerine bir uygulama. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi 28(14), 1-20.
• Katkat, M. (2000). Kadının çalışma hayatındaki yeri ve yükselişi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kaya, A. (2004). Bilişim ve iletişim ışığında girişimcilik ve KOBİ yönetimi. Konya: Eğitim Kitabevi.
• Kılıç, D. ve Öztürk, S. (2014). Türkiye’de kadınların işgücüne katılımı önündeki engeller ve çözüm yolları: Bir ampirik uygulama, Amme İdaresi Dergisi 47(1), 107-130.
• Knight, B. (1989). Managing school time. Essex, UK.: Longman.
• Koç, M. (2016). Demografik özellikler ile empatik eğilim arasındaki ilişki: Yetişkinler üzerine ampirik bir araştırma. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (9), 25-47.
• Korkmaz, A. ve Korkut, G. (2012). Türkiye’de kadının işgücüne katılımının belirleyicileri. Süleyman Demirel Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi 8(2), 41-65.
• Korkmaz, H. (2014). Yönetim kademelerinde kadına yönelik cinsiyet ayrımcılığı ve cam Tavan sendromu. Asos Jurnal Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi 2(5), 1-14.
• Korkmaz, H. (2016). Yönetimde kadın ve cam tavan sendromu ve toplumsal cinsiyet. Alternatif Politika 8(Özel Sayı II), 95-112.
• Kreitner, R., Kinicki, A. ve Cole, N. (2006). Organizational behaviour: Key concepts, skills and best practices (2nd ed.). Boston: McGraw-Hill.
• Mavi, E.E. (2017). Erkek yoğun mesleklerde istihdam edilen kadın personelin mesleki cinsiyetçilik açısından değerlendirilmesi. International Journal of Academic Value Studies 3(10), 64-72.
• Mill, H. T. (1994). Enfranchisement of Woman, Sexual Equality: Writings by John Stuart Mill (A.P. Robson ve J.M. Robson (Çev.). University of Toronto Press: Toronto.
• Mitra, A. (2003). Breaking the glass ceiling: African-American women in management positions. Equal Opportunies International 22(2), 67-79.
• Mullen, E.J. (1998). Mentoring functions. Human Resources Development Quarterly 9(4), 318-331.
• Nutley, S. ve Mudd, J. (2005). Has the glass cliff replaced the glass ceiling for women employed in the public sector?. Public Money & Management 25(1), 3-4.
• Onay, M. ve Heptazeler, O. (2014). Kadın ve erkek yöneticilerin liderlik davranışları arasındaki farklılıklar. Organizasyon ve Yönetim Bilimleri Dergisi 6(2), 73-85.
• Önder, N. (2013). Türkiye’de kadın işgücünün görünümü. ÇSGB Çalışma Dünyası Dergisi 1(1), 35-61.
• Örücü, E., Kılıç, R. ve Kılıç. T. (2007). Cam tavan sendromu ve kadınların üst düzey yönetici pozisyonuna yükselmelerindeki engeller: Balıkesir ili örneği. Yönetim ve Ekonomi Celal Bayar Üniversitesi İİBF Dergisi 14(2), 117-135.
• Özer B. ve Tezer E. (2008). Umut ve olumlu-olumsuz duygular arasındaki ilişkiler. DEU Buca Eğitim Fakültesi Dergisi (23), 81-86.
• Özkaplan, N. (2009). Duygusal emek ve kadın işi/erkek işi. Çalışma ve Toplum 2(21), 15-24.
• Sargent, T.J. ve Wallace, N. (1981). Some unpleasant monetarist arithmetic. Federal Reserve Bank of Minneapolis Quarterly Review, 5(3), 1–17.
• Spence, J.T. ve Robbins, A.S. (1992). Workaholism: definition, measurement and preliminary results. Journal of Personality Assessment 58(1), 160-178.
• Tansel, A. (2002). İktisadi kalkınma ve kadınların işgücüne katılımı: Türkiye’den zaman-serisi kanıtları ve illere göre yatay kesit kestirimleri. ERC Working Papers in Economics, 01/05. http://erc.metu.edu.tr/menu/series01/0105T.pdf (Erişim Tarihi: 05.06.2019).
• Temel A, Yakın, M. ve Misci, S. (2006). Örgütsel cinsiyetlerin örgütsel davranışa yansıması. Yönetim ve Ekonomi 13(1), 27-38.
• Toksöz, G. (2005). Türkiye’de kadın işçiler ve sendikal örgütlenme. TES-İş Dergisi (Mart), 41-47.
• TÜİK (2018a). Hane Halkı İşgücü Araştırması (2017). http://tuik.gov.tr (Erişim Tarihi: 2.06.2019)
• TÜİK (2018b). İşgücü İstatistikleri (2017). http://tuik.gov.tr (Erişim Tarihi: 2.06.2019)
• Ustabaş, A. ve Afacan Fındıklı, M. (2017) Çalışma hayatında kadın yönetici olmak: Türkiye’de sanayi sektöründe kadın yöneticilerin karşılaştıkları sorunlar. KSBD 9(Kadın Özel Sayısı), 421-442.
• Uyar, M. (2018). Birinci Dünya Savaşı’nda Hicaz Cephesi ve Medine savunması. Toplumsal Tarih (294), 42-51.
• Uyguç, N. (2003). Cinsiyet, bireysel değerler ve meslek seçimi. Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 18(1), 93-103.
• Yıldız, S. (2017). Toplumsal cinsiyetin şirketlere yansımasında ortaya çıkan ayrımcılık kavramlarının ardılları üzerine bir model önerisi. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 18(1), 121-138.
• Yiğiter, K., Engin, A. ve Yağız, O. (2007). Öğrenme sürecinde bireyler iletişim ve etkileşim. Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi (15), 123-157.