Tekrar Eden İmajlar: Mesafe Montajı Bağlamında Koyaanisqatsi Belgeseline Bakmak

Yıl 2025, Cilt: 18 Sayı: Sinema Özel Sayısı, 51 - 77, 25.12.2025

Musa Ak

https://doi.org/10.18094/josc.1690622

Öz

Sinema tarihinin başlangıcından günümüze değin kurgu, sinemanın en önemli unsurlarından biri olmuştur. Kameranın yerinin değişebileceğinin keşfedilmesi ve farklı planlarla anlatının kurulabileceğinin anlaşılması kurgunun ortaya çıkmasını sağlamıştır. Teknolojik imkanlarla anlatım olanaklarının artması ve yeni yaklaşımlarla filmlerin yapılmaya başlanması, aynı zamanda farklı kurgu anlayışlarının da ortaya çıkmasına olanak sağlamıştır. Sovyet montaj teorisyenlerinde olduğu gibi kimi yönetmenler diyalektik kurguyla filmlerini yaparken kimi yönetmenler de alan derinliğini kullanarak uzun planlarla anlatılarını kurmayı tercih etmişlerdir. Kurgu bağlamında biçimci ve gerçekçi yaklaşımlar olarak değerlendirilen bu anlayışlara üçüncü bir yaklaşımı da eklemek gerekmektedir. Bu yaklaşım, Peleshian tarafından geliştirilen, imajların çatışması yerine aralarında mesafe bırakılmasına dayanan mesafe montajıdır. Mesafe montajı, tekrar eden imajlar ve döngüsel bir yapı üzerinden ilerlemektedir. Filmin anlatısında aynı imgeyi birden fazla görmek mesafe montajının olmazsa olmazıdır. Bu bağlamda mesafe montajıyla kurguya farklı bir yaklaşım getiren isim Artavazd Peleshian’dır. Bu çalışma, Peleshian’ın mesafe montajı kuramını odağına alarak, Godfrey Reggio'nun Koyaanisqatsi (1982) adlı belgeselini fenomenolojik çözümleme yöntemiyle incelemeyi amaçlamaktadır. Amaçlı örnekleme yöntemiyle seçilen Koyaanisqatsi, içerdiği tekrar eden imajlar, imajlar arasındaki mesafe, döngüsel yapı ve görsel anlatı biçimiyle mesafe montajı kuramına uygun örneklerden biri olarak değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Mesafe Montajı , Kontrapunt Düzenleme , Belgesel Sinema , Kurgu , Koyaanisqatsi

Repetitive Imagery and The Aesthetics of Distance: Analyzing Koyaanisqatsi Through The Lens of Distance Montage

Öz

Fiction has been an essential part of the filmmaking process since its origin. The finding that the camera could move and that a story could be told using numerous shots cleared the way for fiction. As technological developments outspread, the devices of storytelling became more varied, allowing for the study of different fiction styles. While some filmmakers, influenced by Soviet montage theorists, adopted a dialectical approach to fiction, others favoured more realistic practices, consuming deep focus and long shots. These approaches are typically identified as formalist or realist. However, there is also the need to consider a third perspective: distance montage. Peleshian's theory of distance montage shifts the focus from the direct collision of images to the space between them. This method stresses the habitual repetition of certain visuals to establish the narrative rhythm. The recurring use of specific images is vital to this approach. Peleshian, through his unique vision, introduces a new way of thinking about the method of editing. This study aims to examine Godfrey Reggio's documentary Koyaanisqatsi (1982) with a phenomenological analysis method, centering on Peleshian's theory of distance montage. Koyaanisqatsi, which was selected through purposive sampling method, is considered as one of the examples suitable for the distance montage theory with its repetitive images, distance between images, cyclical structure and visual narrative form.

Anahtar Kelimeler

Distance Montage , Counterpoint Editing , Documentary Cinema , Editing , Koyaanisqatsi

Kaynakça

• Armes, R. (2011). Sinema ve gerçeklik: tarihsel bir inceleme. (Z. Ö. Barkot, Çev.). Doruk Yayınları.
• Aysevener, K. (1994). Tarihte yöntem sorunu ve fenomenoloji. Araştırma, 15, 23-30.
• Baker, U. (2015). Beyin ekran. (E. Berensel, Dü.). Birikim Yayınları.
• Barthelemy, A. (1997, Decembre). Sur cinq films d’Artavazd Pelechian, Cahiers de la cinémathèquen °67/68. France. https://calindex.eu/: https://calindex.eu/sommaire.php?revue=CC&numero=67 adresinden alındı.
• Bazin, A. (1966). Çağdaş sinemanın sorunları. (N. Özön, Çev.). Bilgi Yayınevi.
• Bazin, A. (2011). Sinema nedir? (İ. Şener, Çev.). Doruk Yayınları.
• Butler, A. M. (2011). Film çalışmaları. (A. Toprak, Çev.). Kalkedon Yayıncılık.
• Cavell, S. (1979). Thew orld viewed: Reflections on the ontology of film, enlarged edition.Harvard University Press.
• Dedeoğlu, A. (2002). Tüketici Davranışları Alanında Kalitatif Araştırmaların Önemi Ve Multidisipliner Yaklaşımlar. 17(2), 75-92. Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 17(2), s. 75-92. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/211340 adresinden alındı.
• Deleuze, G. (2014). Sinema 1: Hareket-İmge. (S. Özdemir, Çev.). Norgunk Yayıncılık.
• Dmytryk, E. &. (2011). Sinemada yönetmenlik, oyunculuk, kurgu. (İ. Şener , Çev.). Doruk Yayınları.
• Eisenstein, S. (1975). Bir sinemacının düşünceleri. (A. Arna, Çev.). Yol Yayınları.
• Faure, E. (2006). Sinema sanatı. (M. Gönen, Çev.). Es Yayınları.
• Fedotkin, S. (2017, September). Keynote Narration and Theory of Distance: Analysis of the Seasons 2017 |. Journal of Flm Arts and Film Studies VGIK Bulletın |, No. 3 (33), s. 1-13.
• Frampton, D. (2013). Filmozofi: Sinemayı yepyeni bir tarzda anlamak için manifesto. (C. Soydemir, Çev.). Metis Yayınları.
• Grogh, S. (1988). Montage-at-a-Distance, or: A Theory of Distance. Lolajournal: http://www.lolajournal.com/6/distance.html adresinden alındı.
• Lotman, Y. M. (1999). Sinema estetiğinin sorunları: Filmin semiotiğine giriş. (O. Özügül, Çev.). Öteki Yayınları.
• MacDonald, S. (1998). A critical cinema 3, interviews with independent filmmakers. University of California Press.
• Niney , F. (1992). Entretien avec Artavazd Pelechian,Les Cahiers du cinéma spécial URSS , n°454, Avril.
• Özaraslan, Z. (2015). Biçimci film kuramcıları. Z. Özarslan içinde, sinema kuramları-1 : Beyaz perdeyi aydınlatan kuramcılar (s. 51-57). Su Yayınevi.
• Peleshian, A. (Yöneten). (1975). Mevsimler [Sinema Filmi]. Sovyetler Birliği. Armenfilm
• Peleshian, A. (1988). Moe Kino [My Cinema] , (the essay “Distance Montage” can be found of the Russian edition). (S. Grogh, Dü.) Yerevan. http://www.lolajournal.com/6/distance.html adresinden alındı.
• Peleshian, A. (1992). Le montage à contrepoint, ou la théorie de la distance. Ce texte date de 1971 - 1972 et a été traduit en français dans la revue Trafic en.
• Reggio, G. (Yöneten). (1982). Koyaanisqatsi [Sinema Filmi]. ABD. Institute for Regional Education; Zoatrope Studios.
• Savaş, H. (2002, Ocak). Fenomenolojik Bakış ve Sinema. Kurgu, s. 65-80.
• Segundo, B. (2010). As Estações (1975). de Artavazd Peleshian: uma abordagem poética para um regime documental da sensibilidade. RuMoRes, 4(8), s. 1-13. https://revistas.usp.br/Rumores/article/view/51208 adresinden alındı.
• Semerjiyan, M. (2010, Eylül). Artavazd pelechian et le montage: Site pédagogique sur le cinéma de Pelechian. Artavazd pelechian et le montage: http://pelechian.free.fr/Pelechian/Pelechian___Accueil.html adresinden alındı.
• Stam, R. (2014). Sinema teorisine giriş. (S. Salman, & Ç. Asatekin, Çev.). Ayrıntı Yayınları. Usubütün, S. (2018, Aralık). Anlatmadan Anlatmak: Koyaanısqatsı. SEKANS(e9), s. 78-89.
• Uygur, N. (1998). Edmund Husserl'de başkasının beni sorunu. Yapı Kredi Yayınları.
• Vertov, D. (1984). Kino-eye: The Writings of Dziga Vertov. (A. Michelson, Dü., & K. O'rien, Çev.). Universty of California Press.
• Yücel , F. (2022). Mesafe Montajı: Tekrar Eden İmajlar ve Dünya’nın Sonu. Altyazı Sinema Dergisi: https://altyazi.net/hareketli-kavramlar/mesafe-montaji/ adresinden alındı.