Bir Kamu Denetim Sistemi Olarak Ombudsman ve Türkiye'de Uygulanabilirliği

Yıl 2006, Cilt: 4 Sayı: 3, 82 - 100, 19.11.2013

Ümit Arklan

Öz

Ombudsman, bir kamu denetim sistemi olarak ilk kez İsveç'te uygulanmaya başlamış, daha sonra tüm dünya geneline yayılmıştır. Dünyanın birçok ülkesinde -her ülkenin kendi yapısı doğrultusunda- yaygın olmakla beraber, ombudsmanı henüz uygulamayan ülkeler de mevcuttur. Bu çalışma, söz konusu ülkelerden biri olan Türkiye'de, bir kamu denetim sistemi olarak ombudsmanın uygulanabilirliğini ortaya koymayı amaçlamaktadır. Öncelikle ombudsmanla ilgili genel bilgilere yer verilmiş, daha sonra konu ile ilgili Türkiye'deki mevcut durum tespit edilmiştir. Metinde, ombudsmanın tarihsel gelişim süreci, ulusal ve uluslararası literatürdeki tanımları, yetkisi, statüsü, görevleri ve işlevleri anlatılmış; daha sonra da bu bilgilere dayanarak Türkiye'de ombudsmanın uygulanabilirliği dört boyutta ele alınmıştır. Öncelikle ombudsmanı Türkiye için gerekli kılan sebepler; daha sonra da uygulamanın ardından karşılaşılacak zorluklar ve ülkeye sağlaması beklenen yararlar üzerinde durulmuştur. Son olarak da, başarılı bir uygulama için sistemin hangi biçimde yapılanması gerektiği sorusu cevaplanmaya çalışılmıştır. Çalışmanın sonucu olarak, hemen hemen tüm kamu kurumları için gerekli olan ombudsmanın (karşılaşacağı sorunlar ve mevcut yönetim yapısı dikkate alınıp, kendi öz niteliklerine tamamen uygun bir şekilde yapılandırılması halinde), birçok açıdan Türkiye'ye de yararlı olacağı ortaya çıkmaktadır.

 

Anahtar Kelimeler

Ombudsman; kamu yönetimi; kamusal denetim; Türkiye.

Kaynakça

• Akın C (1998) Cumhuriyetimizin 75. Kuruluş Yıldönümünde Yönetimin Denetlenmesinde Yeni Bir Denetim Yolu: Ombudsman (Yüksek Yönetim Denetçisi), Türk İdare Derg, 70(421), 517-550.
• Akıncı M (1999) Bağımsız İdari Otoriteler ve Ombudsman, Beta Basım Yayım Dağıtım, İstanbul.
• Altuğ Y (1968) Vatandaşı İdarenin Yetki Te- cavüzlerine Karşı Koruyan “Ombudsman” Müessesesi, Yargıtay Yüzüncü Yıldönümü Armağanı, İstanbul, 159-172.
• Altuğ Y (2002) Kamu Denetçisi (Ombuds- man), İ.Ü. Rektörlük Yayınları, İstanbul.
• Arslan S (1986) İngiltere’de Ombudsman Mü- essesesi, Amme İdaresi Derg, 19(1), 157-172.
• Ataman T (1997) Ombudsman ve Temiz Top- lum, Yeni Türkiye Siyasette Yozlaşma Özel Sayısı II, 3(14), 779-789.
• Avşar BZ (t.y) Ombudsman (Kamu Hakemi): Türkiye İçin Bir Model Önerisi, Hak-İş Konfe- derasyonu Yayınları, Ankara.
• Baylan Ö (1978) Vatandaşın Devlet Yönetimi Hakkındaki Şikayetleri ve Türkiye İçin İsveç Ombudsman Formülü, İçişleri Bakanlığı Tetkik Kurul Başkanlığı Yayınları, Ankara.
• Bereket Z ve Demirkol S (1996) İdari Yargıda İdari Savcılık Kurumu: İdarenin Yargısal De- netiminde Etkinliğin Sağlanması Yolunda Somut Bir Öneri, Danıştay Derg, 26(90), 25- 52.
• Canellas A (2002) The Role of the Ombuds- man in Defending Human Rights and Comba- ting Discrimination, The Ombudsman Against Discrimination, Seminar 19-21;09;2001, Brus- sels, 129-147.
• Demirel M (2003) Türk Kamu Yönetiminin Halkla İlişkilerine Ombudsman Desteği İçin Bir Model Önerisi, Doktora Tezi, SÜ Sos. Bil. Enst., Konya.
• Doğan M (1998) Ombudsman ve Devlet De- netleme Kurulu, Türkiye’de Yönetim Geleneği: Kurumlar, Sorunlar ve Yeniden Yapılanma Arayışları, içinde, Davut Dursun ve Hamza Al (der), İlke Yayıncılık, İstanbul, 235-242.
• Eken M (1998) Yönetim Karşısında Vatanda- şın Korunmasında Ombudsman Kurumunun Rolü, Türkiye’de Yönetim Geleneği: Kurum- lar, Sorunlar ve Yeniden Yapılanma Arayışları, içinde, Davut Dursun ve Hamza Al (der), İlke Yayıncılık, İstanbul, 131-139.
• Ergun T (1978) Yönetimde Yozlaşma Olgusu Üzerine, Amme İdaresi Derg, 11(1), 24-30.
• Erhürman T (1998) Ombudsman, Amme İdare- si Derg, 31(3), 87-102.
• Eryılmaz B (1993) Kamu Bürokrasisinin De- netlenmesinde Yeni Gelişmeler, Amme İdaresi Derg, 26(4), 81-106.
• Hansen HG (1996) Ombudsman Kavramı, Turgay Ergun (çev), Amme İdaresi Derg, 29(3), 195-202.
• Holm NE (1995) The Ombudsman-A Gift from Scandinavia to the World, The Danish Om- budsman, içinde, Hans Gommeltoft-Hansen ve Flemming Axmark (eds), DJØF Publishing, Copenhagen, 13-21.
• Kazancı M (2002) Kamuda ve Özel Kesimde Halkla İlişkiler, Turhan Kitabevi, Ankara.
• Keneş B (1997) Bir Denetim Mekanizması Olarak Ombudsman, Türkiye’deki İhtiyaçlara Ne Kadar Cevap Verebilir?, Yeni Türkiye Siyasette Yozlaşma Özel Sayısı II, 3(14), 790- 799.
• Özden K ve Gündoğan E (2000) Ombuds- manlık Sistemi: Tanımı, Tarihi Gelişimi, Dün- yadaki Uygulamalar ve Türkiye’deki Uygula- nabilirlik Tartışmaları, Türkiye Günlüğü, 62, 48-54.
• Pickl V (1997) Ombudsman Sistemlerinin İslami Temelleri, Taykan Ataman (çev), Yeni Türkiye Siyasette Yozlaşma Özel Sayısı II, 3(14), 800-805.
• Pickl VJ (1986) Ombudsman ve Yönetimde Reform, Turgay Ergun (çev), Amme İdaresi Derg, 19(4), 37-46.
• Roudrigues HN (2002) The Ombudsman and the Prison System, The Ombudsman Against Discrimination, Seminar 19-21;09;2001, Brus- sels, 43-60.
• Sezen S (2001) Ombudsman: Türkiye İçin Nasıl Bir Çözüm? Kamu Denetçiliği Kurumu Kanunu Tasarısı Üzerine Bir Değerlendirme, Amme İdaresi Derg, 34(4), 71-96.
• Temizel Z (1997a) Yurttaşın Yönetime Karşı Korunmasında Bir Başka Denetim Organı: Ombudsman, Yeni Türkiye Siyasette Yozlaşma Özel Sayısı II, 3(14), 764-778.
• Temizel Z (1997b) Yurttaşın Yönetime Karşı Korunmasında Bağımsız Bir Denetim Organı: Ombudsman, IULA-EMME Yayınları, İstan- bul.
• Tortop N (1998) Ombudsman Sistemi ve Çeşit- li Ülkelerde Uygulanması, Amme İdaresi Derg, 31(1), 3-11.
• Uyanık S (1994) İngiliz Yerel Yönetimlerinde Ombudsman Denetimi, Türk İdare Derg, 66(403), 205-209.