TELEVİZYON REKLAMLARININ OKUL ÇAĞI ÇOCUKLARININ BESİN SEÇİMİ ÜZERİNE ETKİLERİNİN BİR İNCELEMESİ

Yıl 2012, Cilt: 7 Sayı: 3, 62 - 77, 19.11.2013

Zafer Günlü Didem Derin

Öz

Çocuğun tüketici olarak değerlendirilmesinde en belirleyici faktörlerin başında reklamlar gelmektedir.
İletişim teknolojisindeki gelişmeler sonucunda son yıllarda çocuklara yönelik reklamların
sayısı giderek artmıştır. Bu artış en çok gıda reklamlarında görülmektedir. Reklam verenler, satışları
arttırmak amacıyla zaman zaman çocukların düşünsel ve fiziksel yapılarını olumsuz etkileyen,
sürekli tüketime yönlendiren yanlış ve yanıltıcı bilgilendirme yapabilmektedir. Özellikle çocuklara
yönelik yapılan reklamlardan çocukların olumsuz bir şekilde etkilenmemesi için verilecek mesaj ve
uygulanacak reklam tekniklerinin iyi seçilmiş olması gerekir. Bu çalışma, televizyon reklamlarının okul çağı çocuklarının besin seçimi üzerine etkisini belirlemek amacıyla planlanmıştır. Araştırma evrenini Zonguldak ilinin Çaycuma ilçesindeki merkez ilkokullarına devam eden 9-14 yaş grubundaki öğrenciler oluşturmuştur. Araştırma verileri Mayıs-Haziran 2009 tarihleri arasında araştırmacı tarafından geliştirilmiş bir anket formu ile toplanmıştır. Verilerin değerlendirilmesinde,SPSS 13.0 paket programı kullanılmıştır. Her soru ile ilgili sayı ve % değerleri gösteren tablolar hazırlanmıştır. Araştırma sonuçlarına göre, öğrencilerin büyük çoğunluğunun (%88.6) bazen ve
her zaman reklamları izledikleri belirlenmiştir. Öğrencilerin yarıdan fazlası (%54.3) reklamların amacının ürün hakkında bilgi vermek olduğunu söylemişlerdir. Öğrencilerin en fazla beğendikleri yiyecek ve içecek reklamlarının çikolata, cips, kek ve şeker reklamlarıyla (%45.7) kolalı içecek
reklamları (%58.5) olduğu belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Reklamlar; televizyon; okul çağı; ilkokul.

Kaynakça

• Akan P (1995) Reklamcının Toplumsal Sorum- luluğu, Pazarlama Dünyası, Mayıs-Haziran, Yıl:9, Sayı: 51.
• Andaç T (2008) Kayseri İli Mobilya Tüketici Tercihleri Üzerinde Bir Araştırma, Yüksek Lisans Tezi, KSİÜ, Fen Bil. Enst., Kahraman- maraş.
• Arens W F (1996) Contemporary Advertising, Chicago: Irwin.
• Arslan A (2006) Bir Sosyolojik Olgu Olarak Televizyon, Uluslararası İnsan Bilimleri Derg, 1(1), 1-17.
• Asena M B (2009) Gıda Reklamlarının Okul Öncesi Çocuklar Üzerindeki Etkilerinin Anne- ler Tarafından Değerlendirilmesi, Yüksek Li- sans Tezi, BÜ Sos. Bil. Enst., İstanbul.
• Babaoğul M, Aydıner A ve Erberber, M (1999) İlköğretim Çağındaki Çocukların İçinde Bu- lundukları İletişim Ortamlarının Tüketici Ola- rak Sosyalleşmelerine Etkisi, Standart, Aralık, 47-53.
• Babaoğul M, Şener A, Altıok N ve Gürdal T (2006) Farklı Eğitim Düzeyindeki Tüketicilerin Reklamlara İlişkin Görüşleri, Ankara Üniversi- tesi Ev Ekonomisi Yüksekokulu 1. Uluslar Arası Ev Ekonomisi Kongresi, 22-24 Mart 2006, Ankara, 106-117.
• Bal A (1990) Türkiye’de Televizyon Reklam- larında Gerginlik Yaratıcı Stratejiler ve Unsur- ları. Yüksek Lisans Tezi. GÜ Sos. Bil. Enst., Ankara.
• Bekar G (2006) Yatılı ve Gündüzlü İlköğretim Okulunda Öğrenim Gören Kız Adölesanların Antropometrik Ölçümleri, Beslenme Durumla- rı, Beslenme Alışkanlıkları ve Diyet Örüntüle- rinin Tespiti, Yüksek Lisans Tezi, GÜ Eğit. Bil. Enst., Ankara.
• Budak O (2006) Televizyon Reklamlarının İlköğretim Çağındaki Çocukların Satın Alma Davranışları Üzerindeki Etkisi, Ankara İlinde Bir Uygulama Çalışması, Yüksek Lisans Tezi, GÜ Eğit. Bil. Enst., Ankara.
• Caroli M, Argentieri L, Cardone L, ve Masi A (2004) Role of Television in Childhood Obesity Prevention. International Journal of Obesity, 28, 104-108.
• Chan K ve McNeal JU (2003) Parent-Child Communications About Consumption and advertising in China”, Journal of Consumer Marketing, 20 (4), 317-334.
• Childs N M ve Maher J K (2003) Gender in Food Advertising to Children: Boys Eat First, British Food Journal, 105 (7), 408-419.
• Çerçi F (2009) Çocukların Reklamı Anlama ve Algılama Düzeyleri ile Demografik Değişken- ler Arasındaki İlişkinin Belirlenmesine Yönelik Mersin İlinde Bir Araştırma, Yüksek Lisans Tezi, ÇÜ Sos. Bil. Enst., Adana.
• Çetin C (2005) Televizyon Reklamlarının Çocuklar Üzerindeki Etkisi ve Ortaya Çıkan Sorunlar: Obezite ve Hareketsizlik, Televizyon Çocukları Şişmanlatıyor Mu?, 2.Uluslararası Çocuk ve İletişim Kongresi “İletişimin Çocuğa Etkisi”, İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi, İstanbul, 4-6 Nisan, Vol.1, 459- 470.
• Çırpıcı F (2006) Üniversite Öğrencilerinin Reklamlara Yönelik Tutum ve Davranışları Üzerinde Bir Araştırma, Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ev Ekonomisi Anabilim Dalı, Ankara.
• Dikmen D (2006) İlköğretim Okulu Öğrencile- rinin Beslenme Davranışları ve Televizyon Reklamları (Üç ilköğretim Okulu Örneği- Keçiören), Yüksek Lisans Tezi, AÜ Sağ. Bil. Enst., Ankara.
• Doğan M (2003) Televizyon Reklamlarının Çocuklar Üzerindeki Etkisi, Yüksek Lisans Tezi, AKÜ Sos. Bil. Enst., Afyon.
• Ersoy G (1989) Beslenme Eğitimi Alan ve Almayan ilkokul Çocuklarının Yiyecek Seçi- minde Televizyon Reklamlarından Etkilenme Durumu, Beslenme ve Diyet Derg, 18, 165- 175.
• Esenay F ve Conk Z (2006) Medya ve Çocuk Hemşirelik Tanıları Doğrultusunda Bir Araş- tırma, Aile ve Toplum Derg, 3(10), 91-102.
• Gülnezneol A (2004) Televizyon Reklamları- nın Çocuklar Üzerindeki Etkileri, Yüksek Li- sans Tezi, SÜ Sos. Bil. Enst., Konya.
• Gülsoy T (1999) Reklam Terimleri ve Kavram- ları Sözlüğü, Adam Yayınları, İstanbul.
• Harrison K ve Marske A L (2005) Nutritional Content of Foods Advertised During The Television Programs Children Watch Most. American Journal of Public Health, 95 (9), 1568- 1574.
• Hawkins S S ve Law C (2006) A Review of Risk Factors for Overweight in Preschool Children: A Policy Perspective. International Journal Of Pediatric Obesity, ss. 195- 209.
• Kapferer J N (1991) Çocuk ve Reklam, Baştan Çıkarmanın Yolları, Şermin Önder (çev), AFA Yayıncılık A.Ş., İstanbul.
• Karaca Y, Pekyaman A ve Güney H (2007) Ebeveynlerin Televizyon Reklam İçeriklerinin Çocuklar Üzerindeki Etkilerini Etik Açıdan Algılamalarına Yönelik Bir Araştırma, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Derg, 9(2), Aralık, 233-249.
• Kurugöl Z, Yenigün A, Kusin N ve Özgür T (1994) Effect of TV on 3-12 Aged Children and Consideration of The Parents about TV, Türk Pediatri Arşivi; 29: 23.
• Marshall D, O’Donohoe S ve Kline S (2007) Families, Food, and Pester Power: Beyond the Blame
• Behaviour, 6, July-August, 164-181. of
• Consumer Moore E S ve Lutz R J (2000) Children, Advertising, and Product Experiences: A Multimethod Inquiry, Journal of Consumer Research, 27 (1), June, 31-48.
• Özdemir H (2003) Üniversite Öğrencilerinin Giyim Harcamalarında Reklamın Etkileri (An- kara’daki Üniversite Öğrencileri Üzerine Bir Alan Çalışması), Yüksek Lisans Tezi, GÜ Sos. Bil. Enst., Ankara.
• Özer B (1999) Televizyonda Reklam ve Ço- cuk, Yüksek Lisans Tezi, MÜ Sos. Bil. Enst., İstanbul.
• Özgen Ö (1995) Tüketicinin Sosyalleşmesine Yaşam Dönemi Yaklaşımı, Standart Derg, 34 (402), 85-91.
• Özgür A Z (2001) TV Reklam Filmlerinin Yaratıcı ve Yapım Süreçleri Açısından Değer- lendirilme Standartları, Selçuk İletişim Derg, 1(4), Ocak, 10-19.
• Özyürek N (1998) Reklam ve Reklamın Etkile- ri, Yüksek Lisans Tezi, YTÜ Sos. Bil. Enst., İstanbul.
• Sadıkova A (2006) Tüketicilerin Reklamlara Yönelik Tutumları-Karşılaştırmalı Bir Araştır- ma (Türkiye-Rusya), Yüksek Lisans Tezi, ERÜ Sos.Bil.Enst. Kayseri.
• Şanlıer N ve Yaman M (2000) İlköğretim Okullarında Okuyan Öğrencilerin Televizyon- da Yayınlanan Yiyecek ve İçecek Reklamla- rından Etkilenme Durumu, Mesleki Eğitim Derg, 2, 26- 32.
• Shaizada J (2006) Reklamın Tüketici Davranış- larında Tutuma Etkisi ve Bir Uygulama, Yük- sek Lisans Tezi, YTÜ Sos. Bil. Enst., İstanbul. Şener A (2010) Medya, Reklam ve Tüketim: Çocuklar
• Babaoğul M, Şener A (eds), Tüketici Yazıları II, Tüketici - Pazar - Araştırma - Danışma Test ve Eğitim Merkezi, 153-157.
• Değerlendirme, Teker F (2008) İlköğretim II. Kademede Oku- yan Öğrencilerin Televizyon Reklamlarına İlişkin Görüş ve Davranışları (İstanbul İli Gün- gören İlçesi Örneği), Yüksek Lisans Tezi, GÜ Eğit. Bil. Enst., Ankara.
• Temel A ve Yeygel S (2005). Çocuğun Tüketi- ci Kimliği Kazanmasında Aile İletişimi Mo- delleri ve Reklamın Etkileri. 2. Uluslararası Çocuk ve İletişim Kongresi “İletişimin Çocuğa Etkisi”, İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi, İstanbul, 4-6 Nisan, 1, 337- 356.
• Tepecik A ve Kalafat T D (1999) Basılı Rek- lamlarda Kullanılan Ticari Mesajların Toplum Üzerindeki Etkileri, Mesleki Eğitim Derg, 1(2), Temmuz, 75-82.
• Tokuç B, Berberoğlu U ve Ekuklu G (2009). Reklam ve Çocuklar : Çocukların Gıda Marka- larını Tanıması, Beslenme Alışkanlıklarını ve Gıda Tercihlerini Etkiliyor mu?, TAF Prev Med Bull; 8 (6): 459-464.
• Topçuoğlu N N (2003) Çocuklara Yönelik Televizyon Reklamlarında Aldatıcı ve Yanıltıcı Unsurların Analizi, Doktora Tezi, SÜ Sos. Bil. Enst., Konya.
• Torlak Ö (2001) Pazarlama Ahlakı, Beta Ya- yınları, İstanbul.
• Tosun N Z (1991) Çocuklara Yönelik Reklam- ların Etkileri ve Bir Araştırma, Doktora Tezi, MÜ Sos. Bil. Enst., İstanbul.
• Türkmenoğlu G (2007) 9-12 Yaş Grubu Öğ- rencilerin Beslenme Davranışları, Yüksek Lisans Tezi, GÜ Eğit. Bil. Enst., Ankara.
• Ulu B B (2007) Televizyon Reklamlarında Star Kullanımının Tüketici Üzerinde Etkisi: İzmir İlinde Üniversite Öğrencileri Arasında Bir Araştırma, Yüksek Lisans Tezi, AKÜ Sos. Bil. Enst., Afyon.
• Uzar K (1994) Reklamın Güdüleyici Unsurları ve Tüketici Davranışında Güdülemeye Etki Eden Faktörler, Yüksek Lisans Tezi, GÜ Sos. Bil. Enst., Ankara.
• Varol A ve Güler M E (2005) Girişimcilik, Ya- Pa Yayınları, İstanbul.
• Quadir Ersoy S ve Akaroğlu G (2009) Televiz- yon Reklamlarının Çocuk Tüketiciler Üzerine Görsel Etkilerinin Bir İncelemesi, Selçuk İleti- şim Derg, 6 (1), 78-98.
• Yalçın M C (1991) İlkokul Öğrencilerinin Televizyondaki Gıda Reklamlarından Etkilen- meleri Üzerine Bir Araştırma, Bilim Uzmanlığı Tezi, GÜ Sos. Bil. Enst., Ankara.