Türk Basın Tarihinde Özdenetim Kuruluşları ile Devlet Arasındaki İlişkiler

Yıl 2021, Cilt: 14 Sayı: 4, 1948 - 1971, 25.10.2021

Kemal Cem Baykal

https://doi.org/10.18094/josc.940181

Öz

Basının kendi kendini denetimi, saygın bir gazetecilik mesleği için büyük bir öneme sahiptir. Kimi zaman basın alanının denetlenmesinde hukuk yetersiz kalabilmektedir. İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra formüle edilen Toplumsal Sorumluluk Teorisi’ne göre, basındaki sorunları çözmenin en etkin yolu daha fazla hükümet müdahalesinden geçmemekte ve basının kendi özdenetimini sağlaması gerekmektedir. Basında özdenetimi sağlamanın en etkin yolu gönüllü basın konseyleri oluşturmaktır. Kanuna dayalı konseyler, özdenetim anlayışıyla genellikle bağdaşmamaktadır. Bu çalışmada, Türk basın tarihinde gerçek anlamda bağımsız ve gönüllü bir özdenetim kuruluşu olan Basın Konseyi’nin 1988 yılında kurulmasına kadar geçen dönemdeki kurumsal özdenetim faaliyetleri, özdenetim kuruşları ile devlet arasındaki ilişki bakımından incelenmeye çalışılmıştır. Amaç, Türk basın tarihinin en başından 1988 yılına kadar kurulan, belirli bir süre faaliyet gösteren ve daha sonra faaliyetine son veren özdenetim kuruluşları olan Osmanlı Matbuat Cemiyeti (1908), Basın Birliği (1938) ve Basın Şeref Divanı’nın (1960) yapılarını ortaya koymak, devlet ile olan ilişkilerini irdelemek ve bu kuruluşların devletten ne ölçüde bağımsız olduklarını tespit etmektir. Çalışmada betimleyici araştırma tekniğine başvurulmuştur. Araştırma sonucunda, bahsedilen üç meslek kuruluşunun da devlete kısmen veya tamamen bağlı olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Bu kuruluşları gönüllü olarak ortaya çıkan özdenetim kuruluşları olarak değerlendirmek mümkün değildir.

Anahtar Kelimeler

Basın, Gazetecilik, Özdenetim, Denetim, Etik, Medya Etiği

Relations Between Self-Regulatory Organizations and the State in Turkish Press History

Öz

The self-regulation of the press is of paramount importance to a respected journalism profession. Sometimes the law is insufficient to control the press. According to the Social Responsibility Theory formulated after the Second World War, the way to solve the problems in the press is to ensure self-regulation. The most effective way to ensure self-regulation in the press is voluntary press councils. Law-based press councils are generally incompatible with the understanding of self-regulation. The Press Council (Basın Konseyi), which is a fully voluntary press self-regulatory organization in Turkey, was established in 1988. In this study, the relationship between press self-regulatory organizations and the state in Turkey until 1988 was examined. In this context, the structures and practices of the Ottoman Press Society (Osmanlı Matbuat Cemiyeti-1908), Press Union (Basın Birliği-1938) and Press Council of Honor (Basın Şeref Divanı-1960) were mentioned. And It has been tried to determine how independent these organizations are. Descriptive research method was used in the study. As a result of the research, it was concluded that press self-regulatory organizations established in Turkey until 1988 were partially or fully affiliated with the state. It is not possible to consider these three organizations as voluntary organizations.

Anahtar Kelimeler

Press, Journalism, Self-regulation, Supervision, Ethics, Media Ethics

Kaynakça

• Alemdar, K., & Uzun, R. (2019). Herkes İçin Gazetecilik. Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Alemdar, Z. (1990). Oyunun Kuralı 'Basında Özdenetim'. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Arvas, İ. S. (2014). Türk Basınında Etik ve Özdenetim. İstanbul: Beta Yayınevi.
• Belsey, A., & Chadwick, R. (1998). Medya Etik ve Siyaset: Kalite Arayışı. A. Belsey, & R. Chadwick (Ed.), Medya ve Gazetecilikte Etik Sorunlar (N. Türkoğlu, Çev., s. 13-22). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Çağdaş Gazeteciler Derneği. (2003). "Gazetecilik ve Ahlak" Çağdaş Gazeteciler Derneği 16'ncı Olağan Genel Kurulu'na Sunulan Onur Kurulu Çalışma Raporu. Ankara: Çağdaş Gazeteciler Derneği.
• Dönmezer, S. (1968). Raporlar ve Tartışmaların Özeti. 21-24 Mayıs 1968 tarihinde İstanbul'da gerçekleşen Basının Kendi Kendini Kontrolü Semineri Bildiri Kitabı (s. 1-10). İstanbul.
• Dönmezer, S., & Bayraktar, K. (2013). Basın Hukuku (5 b.). İstanbul: Beta Yayınevi.
• Durkheim, E. (1986). Meslek Ahlâkı. (M. Karasan, Çev.) İstanbul: Millî Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı Yayını.
• Evsal, V. (1987). Gazeteciler Cemiyeti ve 40. Yıl (1946-1986). İstanbul: Gazeteciler Cemiyeti Yayınları.
• Harris, N. G. (1998). Gazeteciler İçin Davranış Kodları. A. Belsey, & R. Chadwick (Ed.), Medya ve Gazetecilikte Etik Sorunlar (N. Türkoğlu, Çev., s. 85-96). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Hatemi, H. (1976). Basın Ahlakı. İstanbul: Çığır Yayınları.
• İpekçi, A. (1968). Türk Basınının Kendi Kendini Kontrol Denemesi. 21-24 Mayıs 1968 tarihinde İstanbul’da gerçekleşen Basının Kendi Kendini Kontrolü Semineri Bildiri Kitabı (s. 1-10). İstanbul.
• İskit, S. (1943). Türkiye'de Matbuat İdareleri ve Politikaları. İstanbul: Başvekâlet Basın ve Yayın Umum Müdürlüğü Yayını No:2.
• Keane, J. (2010). Medya ve Demokrasi (4 b.). (H. Şahin, Çev.) İstanbul: Ayrıntı Yayınevi.
• Kıraç, T. O. (2011). Türkiye'de Gazetecilik Mesleğine İlişkin Örgütlenmeler 1908-1938. Ankara: A.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yükseklisans Tezi.
• Koloğlu, O. (1999, Ocak). Medya-Devlet ve Sermaye. Birikim Dergisi (117), 69-76.
• Mauchenheim, E. v. (1968). Demokratik Ülkelerde Basının Kendi Kendini Kontrolü. 21-24 Mayıs 1968 tarihinde İstanbul'da gerçekleşen Basının Kendi Kendini Kontrolü Semineri Bildiri Kitabı (s. 1-25). İstanbul.
• Mill, J. S. (2017). Faydacılık. (G. Murteza, Çev.) İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
• Özer, Ö. (2010). Liberal Basın. Konya: Literatürk.
• Özgen, M. (2006). Gazetecinin Etik Kimliği (3 b.). İstanbul: Set-Systems.
• Özgen, M. İ. (1994). İnsanlık ve Sosyolojik Boyutlarıyla Basın Meslek Ahlâkı ve Yasalar. İstanbul: Filiz Kitabevi.
• Siebert, F. S., Peterson, T., & Schramm, W. (1984). Four Theories of the Press. Urbana and Chicago: University of Illinois Press.
• Taş, O. (2012). Gazetecilik Mesleğinin Etik Sınırları. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Tikveş, Ö. (2011). Basında Kendi Kendini Kontrol Sisteminin Hukuki Yönü. Journal of İstanbul University Law Faculty(34 (1-4)), 184-200.
• Tokgöz, O. (2008). Temel Gazetecilik (7 b.). Ankara: İmge Kitabevi.
• Topuz, H. (2003). II. Mahmut'tan Holdinglere Türk Basın Tarihi. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Türkiye Gazeteciler Cemiyeti. (2019). Türkiye Gazetecileri Hak ve Sorumluluk Bildirgesi. 04, 04, 2021 tarihinde https://www.tgc.org.tr/bildirgeler/t%C3%BCrkiye-gazetecilik-hak-ve-sorumluluk-bildirgesi.html adresinden alındı
• Yalman, A. E. (2018). Modern Türkiye'nin Gelişim Sürecinde Basın 1831-1913. (B. Keşoğlu, Çev.) İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.