Kutadgu Bilig Dizinindeki Bir Kelime Hakkında I: İlmek ‘inmek’ Üzerine

Yıl 2017, Cilt: 1 Sayı: 1, 128 - 144, 21.02.2017

Erdem Uçar

Öz

The
scholarly edition of Qutadγu Bilig was edited by Räšit Rahmäti ARAT in 1947.
This edition is based on three manuscripts of Qutadγu Bilig. ARAT successfully
prepared this edition after a long endeavour. When we look at the general view
of the text, it is not much of an example that one reading is the same in three
manuscripts. It has been a great misfortune for us that ARAT’s explanations
about this edition cannot reach to us. It should be appreciated that each
problematic reading is explained in this edition. CLAUSON, ARAT and other
philologists think that the verb ïl- ‘to descend’ turn to il- in Qutadγu Bilig,
but It is clearly shown in Dīvān Luγāt at-Turk that the verb is with /ï/.

Anahtar Kelimeler

ïlmaq~ilmäk, ïldurmaq~ildürmäk, ïl~il, Qutadγu Bilig, Dīvān Luγāt at-Turk

About a Word in the Index of Qutadγu Bilig I: On the ilmäk ‘to descend’

Öz

The
scholarly edition of Qutadγu Bilig was edited by Räšit Rahmäti ARAT in 1947.
This edition is based on three manuscripts of Qutadγu Bilig. ARAT successfully
prepared this edition after a long endeavour. When we look at the general view
of the text, it is not much of an example that one reading is the same in three
manuscripts. It has been a great misfortune for us that ARAT’s explanations
about this edition cannot reach to us. It should be appreciated that each
problematic reading is explained in this edition. CLAUSON, ARAT and other
philologists think that the verb ïl- ‘to descend’ turn to il- in Qutadγu Bilig,
but It is clearly shown in Dīvān Luγāt at-Turk that the verb is with /ï/.

Anahtar Kelimeler

ïlmaq~ilmäk, ïldurmaq~ildürmäk, ïl~il, Qutadγu Bilig, Dīvānu Luγāti’t-Türk

Kaynakça

• A. P. de COURTEILLE (1870). Dictionnaire Turk-Oriental Destiné Principalement à Faciliter la Lecture des Ouvrages de Bâber, d’Aboul-Gâzi et de Mir-Ali-Chir-Nevâı̈, Paris: L’imprimerie Impériale.
• ARAT, R. R. (1947). Kutadgu Bilig I: Metin, İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
• ARAT, R. R. (1959). Yusuf Has Hâcib, Kutadgu Bilig II: Tercüme, Ankara: Türk Ta-rih Kurumu Yayınları.
• ARAT, R. R. (1979). Kutadgu Bilig III: İndeks, İndeksi Neşre Haz. K. ERASLAN, O. F. SERTKAYA, N. YÜCE, İstanbul: Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• AŞMARIN, N. I. (1930). Slovar’ Çuvaşskogo Yazıka, Vıpsuk V: Й-В, Çeboksarı.
• ATALAY, B. (1985). Divanü Lûgati’t-Türk, C. I, Ankara: TTK Basımevi.
• BASKAKOV, N. A. (1958). Karakalpaksko-Russkiy Slovar’ (okolo 30.000 slov), Moskva: Gosudarstvennoye Izdatel’stvo Inostrannıh i Natsional’nıh Slovarey.
• CLAUSON, Sir G. (1960). Sanglax: A Persian guide to the Turkish language by Muhammad Mahdī Xān, Facsimile text with an introduction and indices, London: Lu-zac.
• CLAUSON, Sir G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish, Oxford: Oxford University Press.
• DANKOFF, R. (1981). “Inner Asian Wisdom Traditions in the Pre-Mongol Period”, Journal of the American Oriental Society, 101/1: 87-95.
• DANKOFF, R. (2015). “Kutadgu Bilig’in Metin Sorunları”, Çev. E. UÇAR, Dil Araş-tırmaları, 16: 269-286.
• DANKOFF, R.; J. KELLY (1982). Mahmut el-Kāşгarī: Compendium of the Turkic Di-alects (Dīvān Luγāt at-Türk), Edited and Translated with Introduction and Indices by R. DANKOFF in collaboration with J. KELLY, Part I, Harvard: Harvard University Press.
• DANKOFF, R.; J. KELLY (1984). Mahmut el-Kāşгarī: Compendium of the Turkic Di-alects (Dīvān Luγāt at-Türk), Edited and Translated with Introduction and Indices by R. DANKOFF in collaboration with J. KELLY, Part II, Harvard: Harvard University Press.
• DANKOFF, R.; J. KELLY (1985). Mahmut el-Kāşгarī: Compendium of the Turkic Di-alects (Dīvān Luγāt at-Türk), Edited and Translated with Introduction and Indices by R. DANKOFF in collaboration with J. KELLY, Part III, Harvard: Harvard University Press.
• DANKOFF, Robert (1983). Wisdom of Royal Glory (Kutadgu Bilig): a Turko-Islamic Mirror for Princes, Chicago and London: University of Chicago Press.
• ERASLAN, K. (1976). “Manzum Oğuznâme”, Türkiyat Mecmuası, 18: 169-256.
• ERCİLASUN, A. B.; Z. AKKOYUNLU (2014), Kâşgarlı Mahmud: Dîvânu Lugâti’t-Türk, Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ERDAL, M. (2004). A Grammar of Old Turkic, Leiden-Boston: E. J. Brill.
• GÜZELDİR, M. (2002). Abuşka Lügati (Giriş-Metin-İndeks), Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Erzurum. (Yayımlan-mamış Doktora Tezi)
• HAUENSCHILD, I. (2003). Die Tierbezeichnungen bei Mahmud al-Kaschgari: eine Untersuchung aus sprach- und kulturhistorischer Sicht, Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
• KATAYAMA, A. (1999). “Tariat Inscription”, Provisional Report of Researches on Historical Sites and Inscriptions in Mongolia from 1996 to 1998, Eds. T. MORIYASU; A. OCHIR, The Society of Central Eurasian Studies, Osaka: 168-176.
• KYÝASOWA, G. [vd.] (2016). Türkmen Diliniň Düşündirişli Sözlügi, Tom I-II, Aşgabat: Türkmenistanyň Ylymlar Akademiýasy Magtymguly Adyndaky Dil we Edebiýat Instituty.
• NADELYAYEV, V. M. [vd.] (1969), Drevnetyurkskiy Slovar’, Leningrad: Institut Yazıkoznaniya, Akademiya Nauk SSSR.
• STEINGASS, F. J. (1892). A Comprehensive Persian-English Dictionary. Including the Arabic Words and Phrases to be Met with in Persian Literature, London: Routledge & K. Paul. [New Print: Beirut Lebanon 1998]
• TEKİN, T. (1983). “The Tariat (Terkhin) Inscription”, Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, 37-1/3: 43-68.
• TEZCAN, S. (1981). “Kutadgu Bilig Dizini Üzerine”, Türk Tarih Kurumu Belleten, 178: 23-78.
• TEZCAN, S. (2011). “Kutadgu Bilig’de Yeni Düzeltmeler”, Doğumunun 990. Yılında Yusuf Has Hacib ve Eseri, Kutadgu Bilig Bildirileri (26–27 Ekim 2009), Haz. M. DUMAN, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara: 523-534.
• TURAN, F. (1998). “Modern Türkçede Fiil Tabanlarıyla Sesteş İsim Soylular ve Bir Terim Teklifi: Fiil-İsimler”, İlmi Araştırmalar, 6: 245-261.
• Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü (1993). 12 Cilt, II. Baskı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ÜŞENMEZ, Emek; Erdem UÇAR (2014). İslamî Dönem Türk Edebiyatının ilk Eseri: Kutadgu Bilig, Yusuf Has Hacib, Kahire Nüshası (Tıpkıbasım), İstanbul: Akademik Ki-taplar.
• WEHR, H. (1976). Dictionary of Modern Written Arabic, Ed. J. M. COWAN. Third Edition, New York: Spoken Language Services.
• YUDAHIN, K. K. (1985). Kirgizsko-Russkiy Slovar’ (okolo 40000 slov), 2 Kniga: L-Ya, Moskva: Izdatel’stvo “Sovyetskaya Entsiklopediya.
• Yusuf Has Hacib (2015a). Kutadgu Bilig B Fergana Nüshası (Taşkent Davlat ŞArk-şünaslik İnstituti Huzuridegi Abu Rayhan Beruniy Namli Şark Kolyazmaleri Merkezi 1809. nr.), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yusuf Has Hacib (2015b). Kutadgu Bilig A Viyana Nüshası (Wien, ÖNB, Cod. A. F. 13), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ERDAL, M. (1991). Old Turkic Word Formation, a functional approach to the lexicon, Vol. I-II, Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
• İSKAKOV, A. I. [v.d.] (2011). Kazak Edebi Tiliniŋ Sözdigi, Tom 15, Almatı: A. Baytursınulı Atındagı Til Bilimi Institutı.
• JOHANSON, L. (1991). “On syllabic frontness oppositions in Turkic”, Varia Eurasiatica: Festschrift für Professor András RÓNA-TAS, Department of Altaic Studies, Szeged: 77-94.
• Kaşgarlı Mahmut (2008). Kitâbu Divan-ı Lügâti’t–Türk, Tıpkıbasım-Türkçe Sözcükler-Özel Adlar Dizini, Haz. Ş. KURT, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• KELLY, J. M. (1972). “Remarks on Kāšγari’s Phonology [I]”, Ural-Altaische Jahrbücher, 44: 179-193.
• RADLOFF, W. (1910). Das Kudatku Bilik des Jusuf Chass-Hadschib aus Bälasagun, Theil II: Text und Übersetzung nach den Handschriften von Wien und Kairo, St. Petersburg: Buchdruckerei der kaiserlischen Akademie der Wissenschaften. [İç kapakta 1900 tarihi var!]