Comparative analysis of sociocultural text examples in Old Turkic runiform and Uyghur scripts

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 2, 341 - 358, 21.07.2024

Kader Tüngüç

https://doi.org/10.35236/jots.1516433

Öz

In this article, a Turkic runiform inscription and a Uyghur written letter will be examined comparatively from a linguistic perspective. The research question is to what extent are the Yenisey inscriptions and the letters from the Old Uyghurs similar? Hemçik-Çırgakı (E 41) from the Yenisei Inscriptions was chosen as the sample text for the Turkish Runic written document, and letter numbered Or. 8212 (180) was chosen as the sample text for the Uyghur written text. Care has been taken to ensure that both texts bear the general characteristics of their genres. These texts, which reflect the sociocultural life of their period, were examined in terms of morphology, syntax and semantics. An evaluation was made on some common features identified as a result of comparing the texts.

Anahtar Kelimeler

Yenisei Inscriptions, Old Uyghur Letters, Hemçik-Çırgakı (E 41), Or. 8212 (180), sociocultural texts, linguistics

Eski Türk Runik Yazılı ile Uygur Yazılı Sosyokültürel Metin Örnekleri Üzerine Bir Karşılaştırma

Öz

In this article, a Turkic runiform inscription and a Uyghur written letter will be examined comparatively from a linguistic perspective. The research question is to what extent are the Yenisey inscriptions and the letters from the Old Uyghurs similar? Hemçik-Çırgakı (E 41) from the Yenisei Inscriptions was chosen as the sample text for the Turkish Runic written document, and letter numbered Or. 8212 (180) was chosen as the sample text for the Uyghur written text. Care has been taken to ensure that both texts bear the general characteristics of their genres. These texts, which reflect the sociocultural life of their period, were examined in terms of morphology, syntax and semantics. An evaluation was made on some common features identified as a result of comparing the texts.

Anahtar Kelimeler

Yenisei Inscriptions, Old Uyghur Letters, Hemçik-Çırgakı (E 41), Or. 8212 (180), sociocultural texts, linguistics

Kaynakça

• Ahanov, K. (2013). Dil Bilimin Esasları. Çev. Ceritoğlu, M. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Aksan, D. (2000). En Eski Türkçenin İzlerinde: Orhun ve Yenisey Yazıtları Üzerinde Sözcükbilim, Anlambilim ve Biçembilim İncelemelerinin Aydınlattığı Gerçekler. İstanbul: Simurg Yayınları.
• Aydın, E. (2021). Sibirya’da Türk İzleri. II. Baskı. İstanbul: Kronik Kitap.
• Batmanov, İ. A. & Kunaa, A. Ç. (1963). Pamyatniki Drevnetyurskoy Pismennosti Tuvı II. Kızıl.
• Batmanov, İ. A. (1959). Yazık Yeniseyskih Pamyatnikov Drevnetyurkskoy Pismennosti. Frunze: Akademiya Nauk.
• Caferoğlu, A. (2015). Türk Dili Tarihi. Ankara: Altınordu Yayınları.
• Clauson, G. (1962). Turkish and Mongolian Studies. London: Luzac.
• Clauson, G. (1970). The origin of the Turkish “Runic” alphabet. Acta Orientalia, 51-76.
• Donner, O. (1892). Wörterverzeichniss zu den Inscrriptions de l’lénisséi. Helsingssä: Suomalaisen Kırjallisuuden Seuran Kırjainossa.
• Gabain, A. v. (1998). Eski Türkçenin Yazı Dili. Çev. Paylı, S. Türk Dili Araştırmaları Yılığı Belleten 1959, 311-329.
• Gabain, A. von (2007). Eski Türkçenin Grameri. Çevi. Akalın, M. 5. Baskı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Hamilton, J. (1986). Manuscrits Ouigours Du Ixe-Xe Siecle de Touen-Houang I-II. Paris: Peeters.
• Hatiboğlu, V. (1981). Türk Dilinde İkileme. 2. Baskı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kormuşin, İ. V. (2001). Kuzey Tuva Öğök-Turan Vadisindeki Göktürk Anıtlarının Bazı özellikleri. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 2000, 257-261.
• Kormuşin, İ. V. (2008). E-41 (Hemçik-Çırgakı) Yazıtı. Çev. Alimov, R. Türk Dilleri Araştırmaları, 18, 181-206.
• Kormuşin, İ. V. (2017). Yenisey Eski Türk Mezar Yazıtları. Metinler ve İncelemeler. Çev. Alimov, R. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Malov, S. E. (1936). Novıye pamyatniki s turetskimi runami. Yazık i Mişleniye, 6-7, 259-267.
• Malov, S. E. (1952). Yeniseyskaya Pis’mennost Tyurkov, Teksti i Perevodi. Moskva-Leningrad: Izd. Akademii Nauk SSSR.
• Moriyasu, T. (2011). Epistolary Formulae of the Old Uighur Letters from the Eastern Silk Road I. 大阪大学大学院文学研究科紀要 [Memoirs of the Graduate School of Letters Osaka University]. 51: 1-31.
• Moriyasu, T. (2014). ウイグル＝マニ教史関係史料集成 [Collection of historical documents related to Uyghur-Manichaean history]. 国際人文科学研究所紀要 2014 年度 [Minutes of the International Institute for Human Sciences 2014] (i+xv, 1-137). Osaka: Kinki University, Graduate School of International Humanities and Sciences.
• Moriyasu, T. (2019). Corpus of the Old Uighur Letters from the Eastern Silk Road. Berliner Turfantexte XLVI. Turnhout (Belgium): Brepols Publishers.
• Orkun, H. N. (1940). Eski Türk Yazıtları III. İstanbul: Alaaddin Kral Basımevi.
• Orkun, H. N. (2011). Eski Türk Yazıtları. 3. Baskı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Sertkaya, O. F. (2008). Yenisey Yazıtlarından 10, 25, 41, 51, 70, 109 ve 110 Üzerine Etimolojik Açıklamalar İle Düzeltmeler. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 39, 209-228.
• Şçerbak, A. (1994). Türk “Runik” Alfabesinin Yayılmasına Dair. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1990, 183-187.
• Şirin-User, H. (2015). Başlangıcından Günümüze Türk Yazı Sistemleri. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Tekin, T. (1999). Hemçik-Çırgakı yazıtı. Türk Dilleri Araştırmaları, 9, 5-15.
• Tezcan, S. (1978). En Eski Türk Dili ve Yazını. In Bilim Kültür ve Öğretim Dili Olarak Türkçe (pp. 271-323). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Uçar, E. (2022). Eski Uygurca Sosyo-Ekonomik Belgeler Hakkındaki Çalışmaların Kaynakçası. Journal of Old Turkic Studies, 6(2), 595-683.
• Vasilyev, D. D. (1983). Korpus Tyurkskix runiçeskix pamyatnikov basseyna Yeniseya. Leningrad: “Nauka” Leningradskoye Otdeleniye.
• Yıldırım, F. et al. (2013). Yenisey Kırgızistan Yazıtları ve Irk Bitig. İstanbul: BilgeSu.