DİJİTAL DÖNÜŞÜM SÜRECİNDE BLOK ZİNCİRİ: TEORİK YAKLAŞIMLAR VE SEKTÖREL UYGULAMALAR

Yıl 2024, Cilt: 4 Sayı: 2, 83 - 111, 28.10.2024

Çağdaş Türkoğlu , Rukiye Çelik

Öz

Blok zinciri teknolojisi, dijital dönüşüm sürecinin önemli bir parçası olarak çeşitli sektörlerde artan bir şekilde kullanılmaktadır. Merkezi olmayan yapısı sayesinde veri güvenliği, şeffaflık ve değiştirilemezlik gibi özellikler sunarak geleneksel sistemlere kıyasla birçok avantaj sağlayabilmektedir. Özellikle finans, sağlık, lojistik, eğitim ve eğlence alanlarında verilerin güvenli depolanması, işlemlerin hızlandırılması ve maliyetlerin azaltılması adına dikkat çeken uygulamalar geliştirilmiştir.
Bu makalede, blok zincirinin teknik yapısı, kriptografik temelleri, dağıtık defter teknolojisi ve uzlaşma mekanizmaları gibi temel unsurlar ele alınmıştır. Ayrıca, bu teknolojinin farklı sektörlerdeki kullanım alanları ve sunduğu avantajlar üzerinde durulmuştur. Ayrıca, yapay zeka entegrasyonu ile birlikte blok zinciri teknolojisinin veri güvenliği ve otomasyon süreçlerinde daha güçlü çözümler sunabileceği vurgulanmıştır.
Blok zincirinin gelecekteki potansiyeli, mevcut sistemleri iyileştirmekle sınırlı kalmayıp yeni iş modelleri yaratma kapasitesine de dayanmaktadır. Merkezi olmayan finans uygulamaları, akıllı sözleşmeler ve dijital kimlik doğrulama gibi yenilikler, blok zincir teknolojisinin daha yaygın bir şekilde benimsenmesine yardımcı olmaktadır. Bu teknoloji hızla gelişirken birçok sektörde yenilikçi çözümlerin ortaya çıkması ve dijital dünyanın yapısında köklü değişikliklerin meydana gelmesi beklenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Blok Zinciri Teknolojisi, Dijital Dönüşüm, Yapay Zeka

Kaynakça

• Adeyeri, T. B. (2024). Blockchainand AI Synergy: Transforming Financial Transactionsand Auditing. BlockchainTechnologyand Distributed Systems, 4(1), 24-44.
• Aggarwal, S., & Kumar, N. (2021). Architecture of Blockchain. InAdvances in Computers, 121, 171-192. Elsevier.
• Akleylek, S., Yıldırım, H. M., & Tok, Z. Y. (2011). Kriptoloji ve Uygulama Alanları: Açık Anahtar Altyapısı ve Kayıtlı Elektronik Posta. 13. Akademik Bilişim Konferansı Bildirileri, 713-718.
• Arcos, L. C. (2018). TheBlockchainTechnology on The Music Industry. BrazilianJournal of Operations andProduction Management, 15(3), 439-443.
• Atabaş, H. (2018). Blokzinciri Teknolojisi ve Kripto Paraların Hayatımızdaki Yeni Yeri: Dijitalleşen Finans-Ekonomi-Sağlık-Eğitim-İş Dünyası. İstanbul: Ceres Yayınları.
• Aytekin, M., & Ayhan, E. (2022). Sağlık Sektörü Uygulamaları, Blockchain Teknolojileri ve Sektörel Etkileri. Ankara: Nobel Yayınları.
• Balcı, M., & Çakır, K. (2021). Kripto Paraların Karapara Aklama Yöntemi Olarak Kullanılması. Ceza Hukuku Dergisi, 16(46), 311-332.
• Başar, R. (2023). Dijital Dönüşümde Güncel Yaklaşımlar: Türkiye ve Dünya Örnekleri. İ. Çevik Tekin (Ed.), Yönetim Bilişim Sistemleri: İşletmelerde Dijital Dönüşüm Yönetimi içinde (ss. 125-162). Gaziantep: Özgür Yayınları.
• Bayer, D., Haber, S., &Stornetta, W. S. (1993). ImprovingtheEfficiencyandReliability of Digital Time-Stamping. InSequences II: Methods in Communication, Security andComputerScience (ss. 329-334).
• Ber, A. S. (2022). Blokzincir (Blockchain) Teknolojisi Kapsamında Elektronik Çek. Journal of Marine andEngineeringTechnology, 2(1), 1-20.
• Bhowmik, D., & Feng, T. (2017). The Multimedia Blockchain: A Distributed andTamper-Proof Media Transaction Framework. 22nd International Conference on DigitalSignalProcessing (DSP), 1-5.
• Bibi, S. (2023). Money in The Time of Crypto. Research in International Business and Finance, 65, 1-15.
• Blossey, G., Eisenhardt, J., &Hahn, G. J. (2019). BlockchainTechnology in SupplyChain Management: An Application Perspective. Proceedings of the 52nd Hawaii International Conference on SystemSciences, 6885-6893.
• Bosamia, M., &Patel, D. (2018). CurrentTrendsandFutureImplementationPossibilities of The Merkel Tree. International Journal of ComputerSciencesandEngineering, 6(8), 294-301. Casale-Brunet, S., Mattavelli, M., &Chiariglione, L. (2023). ExploringBlockchain-BasedMetaverses: Data Collection andValuation of Virtual Lands Using Machine Learning Techniques. Digital Business, 3(2), 100068.
• Chakravaram, V., Ratnakaram, S., Agasta, E., &Vihari, N. S. (2020). Cryptocurrency: ThreatorOpportunity. 3rd International Conference on Communications andCyberPhysicalEngineering, 747-754.
• Christidis, K., &Devetsikiotis, M. (2016). Blockchainsand Smart ContractsforThe Internet of Things. IEEE Access, 4, 2292–2303.
• Demirkan, G. (2021). Blokzincir ve Teknolojik Determinizm (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Medipol Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Dib, O., Brousmiche, K. L., Durand, A., Thea, E., &Hamida, E. (2018). ConsortiumBlockchains: Overview, Applications andChallenges. International Journal on Advances in Telecommunications, 11(1), 51-64.
• Difrancesco, R. M., Meena, P., & Kumar, G. (2023). How BlockchainTechnologyImprovesSustainableSupplyChainProcesses: A Practical Guide. Operations Management Research, 16(2), 620-641.
• Doğan, Ş. (2020). Dijital Çağda Paranın Dönüşümü: Kripto Para Birimleri ve Blok Zinciri (Blockchain) Teknolojisi: Üniversite Öğrencilerine Yönelik Bir Araştırma. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(3), 859-870.
• Drescher, D. (2017). Using the Data Store. InBlockchain Basics. Apress, Berkeley, CA.
• Duman, M. Ç. (2023). Sürdürülebilir İşletmeler İçin Yeni Bir Çözüm Olan Blok Zinciri Teknolojisi Üzerine Sistematik Bir İnceleme. İzmir İktisat Dergisi, 38(1), 192-214. Dutta, P., Choi, T. M., Somani, S., &Butala, R. (2020). BlockchainTechnology in SupplyChain Operations: Applications, ChallengesandResearchOpportunities. TransportationResearchPart E: LogisticsandTransportationReview, 142, 2-33.
• Düzenli, K., &Perdahçı, N. Z. (2023). Metaverse ve NFT'ninMimarîğe Etkileri: Geleceğin Yapıları Nasıl Şekillenecek? Eksen Dokuz Eylül Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Dergisi, 4(2), 165-182.
• Efe, D. (2021). Büyükşehirlerde Blokzincir Teknolojisinin Kullanımı: Denizli Büyükşehir ve Gidiş-Geliş Kuşağı Örneği (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Pamukkale Üniversitesi, Denizli.
• Elbüz, A., Osmanoğlu, M., & Tanrıöver, Ö. (2023). Blok Zinciri Tabanlı İdeal Bir Veri Ticareti Platformunun Tasarımı İçin SysML Tabanlı Bir Yaklaşım. Gazi Üniversitesi Mühendislik ve Mimarlık Fakültesi Dergisi, 39(1), 509-519.
• Eroğlu, A. (2023). Kamu Mali Denetiminin Dijitalleşmesi: Blokzincir Teknolojisinin İncelenmesi. Alanya Akademik Bakış Dergisi, 7(1), 187-207.
• Essaid, M., Kim, J., &Ju, H. (2023). Inter-BlockchainCommunication Message Relay Time Measurementand Analysis in Cosmos. AppliedSciences, 13, 11135.
• Fedorova, E. P., &Skobleva, E. I. (2020). Application of BlockchainTechnology in HigherEducation. EuropeanJournal of ContemporaryEducation, 9(3), 552-571.
• Haber, S., &Stornetta, W. S. (1991). How to Time-Stamp a DigitalDocument. Journal of Cryptology, 437-455.
• Hadi, F. A., Hussein, A. R., Rashed, J. R., Awi, N. S. A., &Albehadili, H. (2019). A Vision of BlockchainTechnologyandIts Integration WithIoT: Applications, Challenges, andOpportunities; FromtheAuthenticationPerspective. Journal of TheoreticalandApplied Information Technology, 97(15), 4048-4060.
• Halpin, H., &Piekarska, M. (2017). Introductionto Security andPrivacy on theBlockchain. 2nd IEEE EuropeanSymposium on Security andPrivacy, Paris.
• Hassan, A., Ali, M. I., Ahammed, R., Khan, M. M., Alsufyani, N., &Alsufyani, A. (2021). SecuredInsurance Framework Using Blockchainand Smart Contract. Scientific Programming, 2021(1), 6787406.
• Hellani, H., Sliman, L., Samhat, A. E., &Exposito, E. (2021). On Blockchain Integration withSupplyChain: Overview on Data Transparency. Logistics, 5(3), 46.
• Hussain, A. A., & Al‐Turjman, F. (2021). ArtificialIntelligenceandBlockchain: A Review. Transactions on EmergingTelecommunications Technologies, 32(9), 1-26.
• Hussain, M., Javed, W., Hakeem, O., Yousafzai, A., Younas, A., Awan, M. J., &Zain, A. M. (2021). Blockchain-BasedIoTDevices in SupplyChain Management: A SystematicLiteratureReview. Sustainability, 13(24), 13646.
• Jovanovic, M., Kostic, N., Sebastian, I. M., &Sedej, T. (2022). Managing a Blockchain-Based Platform EcosystemforIndustry-WideAdoption: The Case of TradeLens. TechnologicalForecastingandSocialChange, 184, 121981.
• Karaçadır, V. (2023). Sağlık Bilgi Teknolojileri Kullanım Niyeti. İstanbul: Eğitim Yayınevi
• Kasula, B. Y. (2023). The Role of BlockchainTechnology in Securing Electronic HealthRecords. Transactions on LatestTrends in ArtificialIntelligence, 4(4), 1-6.
• Kesebir, M., & Günceler, B. (2019). Kripto Para Birimlerinin Parlak Geleceği. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17, 605-625.
• Kfoury, E. F., Gomez, J., Crichigno, J., Bou-Harb, E., &Khoury, D. (2019). Decentralized Distribution of PCP MappingsOverBlockchainforEnd-to-EndSecure Direct Communications. IEEE Access, 7, 110159-110173.
• Kodaz, H., & Botsalı, F. M. (2010). Simetrik ve Asimetrik Şifreleme Algoritmalarının Karşılaştırılması. Selçuk Teknik Dergisi, 9(1), 10-23.
• Kösesoy, İ. (2019). Nesnelerin İnterneti Güvenliğinde Blok Zinciri Uygulamaları. Veri Bilimi Dergisi, 2(1), 1-9.
• Laurance, T. (2017). BlockchainforDummies. John WileyandSons, New Jersey.
• Lubis, N. I., &Pratama, A. (2023). Perkembangan Sistem AdministrasiPajakBerbasisBlockchain. AccumulatedJournal, 5(1), 27-41.
• Maqsood, F., Ahmed, M., Ali, M. M., &Shah, M. A. (2017). Cryptography: A Comparative Analysis for Modern Techniques. International Journal of Advanced ComputerScienceand Applications, 8(6), 442-448.
• Maulani, G., Gunawan, G., Leli, L., Nabila, E. A., &Sari, W. Y. (2021). DigitalCertificateAuthoritywithBlockchainCybersecurity in Education. International Journal of Cyberand IT Service Management, 1(1), 136-150.
• Metin, T., & Arslan, İ. (2022). Blockchain ve kamu sigortası. In O. Yılmaz, B. T. Kaplan, & M. Kaplan (Edt.), Blockchain Teknolojileri ve Sektörel Etkileri (ss. 151-166). Ankara: Nobel Yayınları.
• Mingxiao, D., Xiaofeng, M., Zhe, Z., Xiangwei, W., &Qijun, C. (2017). A Review on ConsensusAlgorithm of Blockchain. IEEE International Conference on Systems, Man andCybernetics (SMC), 2567-2572.
• Modgil, S., &Sonwaney, V. (2019). Planning the Application of BlockchainTechnology in Identification of CounterfeitProducts: SectorialPrioritization. IFAC-PapersOnLine, 52(13), 1-5.
• Montresor, A. (2008). Decentralized Network Analysis: A Proposal. In 2008 IEEE 17th Workshop on Enabling Technologies: InfrastructureforCollaborative Enterprises, 111-114.
• Nadiya, U., Mutijarsa, K., &Rizqi, C. Y. (2018). BlockSummarizationandCompression in Bitcoin Blockchain. In2018 International Symposium on Electronicsand Smart Devices (ISESD), 1-4. IEEE.
• Nakamoto, S. (2008). Bitcoin: A Peer-to-Peer Electronic Cash System. Erişim adresi: https://static.upbitcare.com/931b8bfc-f0e0-4588-be6e-b98a27991df1.pdf (Erişim tarihi: 06.07.2023).
• Narayanan, A., & Clark, J. (2017). Bitcoin'sAcademicPedigree. Communications of the ACM, 60(12), 36-45.
• Pilares, I. C. A., Azam, S., Akbulut, S., Jonkman, M., &Shanmugam, B. (2022). AddressingtheChallenges of Electronic HealthRecords Using Blockchainand IPFS. Sensors, 22(11), 4032. Puthal, D., Malik, N., Mohanty, S. P., Kougianos, E., & Yang, C. (2018). TheBlockchain as a Decentralized Security Framework FutureDirections. IEEE Consumer Electronics Magazine, 7(2), 18-21. Rajasekaran, A. S., Azees, M., & Al-Turjman, F. (2022). A ComprehensiveSurvey on BlockchainTechnology. SustainableEnergy Technologies andAssessments, 52, 1-13.
• Reda, M., Kanga, D. B., Fatima, T., &Azouazi, M. (2020). Blockchain in HealthSupplyChain Management: State of Art ChallengesandOpportunities. ProcediaComputerScience, 175, 706-709.
• Reyna, A., Martin, C., Chen, J., Soler, E., & Diaz, M. (2018). On BlockchainandIts Integration withIoT: ChallengesandOpportunities. FutureGenerationComputerSystems, 88, 173-190.
• Saad, S. M. S., &Radzi, R. Z. R. M. (2020). ComparativeReview of theBlockchainConsensusAlgorithmBetweenProof of Stake (POS) andDelegatedProof of Stake (DPOS). International Journal of Innovative Computing, 10(2), 27-32. Sanka, A. I., Irfan, M., Huang, I., &Cheung, R. C. (2021). A Survey of Breakthrough in BlockchainTechnology: Adoptions, Applications, ChallengesandFutureResearch. Computer Communications, 169, 179-201.
• Scholl, H. J., &Bolívar, M. P. R. (2019). Regulation as BothEnabler of TechnologyUseand Global CompetitiveTool: TheGibraltar Case. Government Information Quarterly, 36(3), 601-613.
• Shaik, T., Tao, X., Higgins, N., Li, L., Gururajan, R., Zhou, X., &Acharya, U. R. (2023). Remote PatientMonitoring Using ArtificialIntelligence: CurrentState, Applications, andChallenges. WileyInterdisciplinaryReviews: Data Miningand Knowledge Discovery, 13, e1485.
• Sikorski, J. J., Haughton, J., & Kraft, M. (2017). BlockchainTechnology in theChemicalIndustry: Machine-to-Machine Electricity Market. AppliedEnergy, 195, 234-246.
• Stephen, R., & Alex, A. (2018). A Review on Blockchain Security. IOP Conference Series: MaterialsScienceandEngineering, 396(1), 012030. Şahin, F. (2015). Modern Blok Şifreleme Algoritmaları. İstanbul Aydın Üniversitesi Dergisi, 7(26), 23-40.
• Şahin, O. N. (2018). TMS ve TFRS Işığında Muhasebe, Vergi ve Denetim Açısından Bitcoin ve Diğer Kripto Para Birimleri. Muhasebe ve Bilim Dergisi, 20(4), 898-923.
• Şat, N. (2019). Blokzincir (Blockchain)'in Kamu İdaresine Olası Etkileri Üzerine. Amme İdaresi Dergisi, 52(4), 117-147.
• Tagde, P., Tagde, S., Bhattacharya, T., Tagde, P., Chopra, H., Akter, R., Kaushik, D., & Rahman, M. H. (2021).
• BlockchainandArtificialIntelligenceTechnology in E-Health. EnvironmentalScienceandPollutionResearch, 28, 52810-52831.
• Takaoğlu, M., Özer, Ç., & Parlak, E. (2019). Blokzinciri Teknolojisi ve Türkiye’deki Muhtemel Uygulama Alanları. Uluslararası Doğu Anadolu Fen Mühendislik ve Tasarım Dergisi, 1(2), 260-295.
• Tapscott, D., &Tapscott, A. (2016). BlockchainRevolution: How theTechnologyBehind Bitcoin is Changing Money, Business, andthe World. PenguinRandom House, New York.
• Tüfekci, A., & Karahan, Ç. (2019). Blokzincir Teknolojisi ve Kamu Kurumlarınca Verilen Hizmetlerde Blokzincirinin Kullanım Durumu. Verimlilik Dergisi, 4, 157-193.
• Tüfenk, M.B. (2023), Uluslararası Ticarette Blockchain Teknolojisi Üzerine Genel Bir Bakış, Gümrük Ticaret Dergisi, 10(33), 31-42.
• Uysal, T. U., & Kurt, G. (2018). Muhasebe Denetiminde Blok Zinciri Teknolojisi. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 23(2), 467-481.
• Ünsal, E., & Kocaoğlu, Ö. (2018). Blok Zinciri Teknolojisi: Kullanım Alanları, Açık Noktaları ve Gelecek Beklentileri. Avrupa Bilim ve Teknolojisi Dergisi, 13, 54-68.
• Vurdu, S. A. (2021). Dış Ticarette Blokzincir Uygulamaları. Sosyal, Beşeri ve İdari Bilimler Dergisi, 4(9), 924-936.
• Wallez, T., Protzenko, J., Beurdouche, B., &Bhargavan, K. (2022). TreeSync: AuthenticatedGroup Management for Messaging Layer Security. 32nd USENIX Security Symposium, 1217-1233.
• Wang, D., & Zhang, X. (2021). SecureRide-Sharing Services Based on a ConsortiumBlockchain. IEEE Internet of ThingsJournal, 8(4), 2976-2991.
• Wang, R., &Wu, Y. (2021). Application of BlockchainTechnology in SupplyChain Finance of BeibuGulfRegion. Mathematical Problems in Engineering, 5556424.
• Wegrzyn, K. E., & Wang, E. (2021). Types of Blockchain: Public, Private, orSomething in Between. Erişim adresi: https://www.foley.com/insights/publications/2021/08/types-of-blockchain-public-private-between (Erişim tarihi: 13.07.2023).
• Yaga, D., Mell, P., Roby, N., &Scarfone, K. (2018). BlockchainTechnologyOverview. NationalInstitute of StandardsandTechnologyInternal Report. Erişim adresi: https://nvlpubs.nist.gov/nistpubs/ir/2018/nist.ir.8202.pdf.
• Yakupoğlu, C. (2016). A ComparativeStudy of Bitcoin andAlternativeCryptocurrencies (Yayımlanmamış doktora tezi). Yıldırım Bayezit Üniversitesi, Ankara.
• Yang, R., Wakefield, R., Lyu, S., Jayasuriya, S., Han, F., Yi, X., Yang, X., Amarasinghe, G., & Chen, S. (2020). PublicandPrivateBlockchain in Construction Business Processand Information Integration. Automation in Construction, 118, 1-21.
• Yener, E. (2020). Dijital Girişimcilikte Blok Zincir Teknolojilerinin Rolü ve Bir Model Önerisi: Blok Zincir Tabanlı İkinci El Araç Alım Satım Platformu (Sechandchain) (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Medipol Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Yerlikaya, T., Buluş, E., & Buluş, N. (2006). Kripto Algoritmalarının Gelişimi ve Önemi. Akademik Bilişim Konferansları, 9-11.
• Yiannas, F. (2018). A New Era of FoodTransparency Powered byBlockchain. Innovations: Technology, Governance, Globalization, 12(1-2), 46-56.
• Zhang, R., Xue, R., &Liu, L. (2019). Security andPrivacy on Blockchain. ACM Computing Surveys, 52(3), 1-34.
• Zheng, Z., Xie, S., Dai, H., Chen, X., & Wang, H. (2017). An Overview of BlockchainTechnology: Architecture, Consensus, andFutureTrends. IEEE International Congress on Big Data, 557–564.
• Zheng, Z., Xie, S., Dai, H., Chen, X., & Wang, H. (2018). BlockchainChallengesandOpportunities: A Survey. International Journal of Web and Grid Services, 14(4), 325-375.