The Colorectal Cancer Screening Behaviors, Affecting Factors and Nonadherence in Turkey: A Systematic Review

Yıl 2022, Cilt: 4 Sayı: 1, 56 - 76, 18.04.2022

Ufuk Emre Aytepe , Elif Donmez

https://doi.org/10.54061/jphn.980767

Cited By: 2

Öz

Objective: The aim of this study is to examine colorectal cancer (CRC) screening behaviors, affecting factors and determine the nonadherence in Turkey.
Material and Method: The literature review was done between on 26 October 2020-4 November 2020 in databases which were PubMed, Science Direct, Türk Medline, Web of Science, Google Akademik, Ulakbim Keşif, TR Dizin and YÖK Tez Merkezi. Studies which were done between January 2020-4 November 2020, published in Turkish or English languages, descriptive or cross-sectional studies were included to this study. Keywords were determined as kolorektal kanser/colorectal cancer, davranış/behavior, tarama/screening, Türkiye/Turkey, kesitsel/cross sectional, tanımlayıcı/descriptive. A total of 97 articles and 17 theses were reached. 19 articles and 8 theses were determined according to inclusion and exclusion criteria. The bias risk of the studies was determined according to the Joanna Briggs Institute (JBI) MAStARI critical assessment tools checklist for descriptive, cross sectional, and correlational studies.
Results: Screening partipation rates were seen changed between 4.5% and 33.8%. Factors affecting participation in screening were founded as age, gender, marital status, education level, profession, screening advice from healthcare professionals, health literacy, have a knowledge about screening methods, using cigarette and alcohol, doing regular physical activity, individuals’ perception level of cancer, having a family or personal history of CRC or CRC screening, having CRC or CRC screening history in friend and neighbor, being in high risk level, being under the screening age, to experience stomach ache and getting an education about screening. Nonadherence were found as lack of knowledge about screening, lack of knowledge about cancer symptoms, low self-perception of risk, fear of the positive result, be ashamed to have screening, lack of time, financial impossibility, do not having a family history of cancer, painful and aching procedure, problem of accessing the screening, not having any complaints, not trusting the screening and do not recommending screening tests by healthcare professionals.
Conclusion: As a result of this study, it was determined that screening participation rates were low in Turkey and that there were some individual and health system-related factors affecting the reasons for participating in screening. Knowing the factors affecting CRC, especially by public health nurses, is thought to be important in planning effective interventions to increase screening rates.

Anahtar Kelimeler

Colorectal cancer, Turkey, screening, screening behavior, systematic review

Türkiye’de Kolorektal Kanser Tarama Davranışları, Etkileyen Faktörler ve Taramaya Katılmama Nedenleri: Sistematik Derleme

Öz

Amaç: Bu çalışmanın amacı Türkiye’de kolorektal kanser (KRK) tarama davranışları ve etkileyen faktörleri incelemek ve bireylerin KRK taramasına katılmama nedenlerini belirlemektir.
Gereç ve Yöntem: Literatür taraması 26 Ekim 2020–4 Aralık 2020 tarihleri arasında PubMed, Science Direct, Web of Science, Türk Medline, Google Akademik, Ulakbim Keşif, TR Dizin ve YÖK Tez Merkezi veri tabanlarında yapıldı. Çalışmaya Ocak 2010-4 Aralık 2020 arasında yapılmış, yayın dili Türkçe ya da İngilizce olan, tanımlayıcı ya da kesitsel çalışmalar alındı. Anahtar kelimeler kolorektal kanser/colorectal cancer, davranış/behavior, tarama/screening, Türkiye/Turkey, kesitsel/cross sectional, tanımlayıcı/descriptive olarak belirlendi. Toplam 97 makale ve 17 teze ulaşıldı. Dahil edilme ve hariç tutma kriterlerine uygun 19 makale ve 8 tez olmak üzere 27 çalışma incelendi. Çalışmaların bias riski Joanna Briggs Enstitüsü (JBI) MAStARI kritik değerlendirme araçlarından tanımlayıcı, kesitsel, ilişki arayıcı araştırmalar için kontrol listesine göre belirlendi. Bulgular: İncelenen çalışmalarda KRK taramasına katılım oranlarının %4.5 ile %33.8 arasında değiştiği görüldü. KRK taramasına katılımı etkileyen faktörler yaş, cinsiyet, eğitim durumu, meslek, sağlık güvencesi, gelir düzeyi, yaşanılan yer, kronik hastalık, medeni durum, çalışma durumu, sağlık profesyonellerinden tarama önerisi almak, sağlık okuryazarlığı düzeyi, tarama yöntemleri hakkında bilgi sahibi olmak, sigara veya alkol kullanmak, düzenli fiziksel aktivite yapmak, bireylerin kansere ilişkin risk algı düzeyi, ailede ya da kendinde KRK veya KRK tarama öyküsü olmak, arkadaş ya da komşuda KRK veya KRK tarama öyküsü olmak, yüksek risk grubunda olmak, tarama yaşının altında olmak, karın ağrısı yaşamak, tarama hakkında eğitim almak olarak bulundu. Taramaya katılmama nedenleri taramayla ilgili bilgi eksikliği, kanser belirtileri ile ilgili bilgi eksikliği, risk algısının düşük olması, pozitif test sonucundan korkmak, işlemi yaptırmaktan utanmak, zaman yetersizliği, işlemin ağrılı ve acı verici olması, maddi imkansızlık, hizmete ulaşım problemi, şikayeti olmamak, taramaya güvenmemek, ailede kanser öyküsü olmamak, sağlık profesyonellerinin tarama testlerini önermemesi şeklinde bulundu.
Sonuç ve Öneriler: Bu çalışmanın sonucunda Türkiye’de taramaya katılma oranlarının düşük olduğu, taramaya katılma nedenlerini etkileyen bireysel ve sağlık sistemine bağlı bazı faktörler olduğu belirlendi. KRK tarama davranışlarını etkileyen faktörlerin özellikle halk sağlığı hemşireleri tarafından bilinmesi, taramaları arttıracak etkili girişimlerin planlanmasında önemli olduğu düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kolorektal kanser, Türkiye, tarama, tarama davranışı, sistematik derleme

Kaynakça

• Adams, L. B., Richmond, J., Corbie-Smith, G. & Powell, W. (2017). Medical Mistrust and Colorectal Cancer Screening Among African Americans. Journal of Community Health, 42(5), 1044–1061. https://doi.org/10.1007/s10900-017-0339-2
• Altun, Y. (2020). Kadınların kanser katılımını etkileyen faktörler. Turkish Journal of Familiy Medicine and Primary Care, 14(2), 210-215. https://doi.org/10.21763/tjfmpc.645578
• Ata, A. (2020) Elli yaş ve üzeri bireylerde kolorektal kanser tarama davranışları ve sağlık okuryazarlık düzeyi arasındaki ilişki (Yayımlanmış Yüksek Lians Tezi). Sivas Cumhuriyet Üniversitesi, Sivas.
• American Cancer Society. (2017). Colorectal Cancer and Importance of Screening. https://www.fightcancer.org/policy-resources/colorectal-cancer-and-importance-screening-0
• American Cancer Society. (2020). Colorectal Cancers Facts & Figures 2020-2022. https://www.cancer.org/content/dam/cancer-org/research/cancer-facts-and-statistics/colorectal-cancer-facts-and-figures/colorectal-cancer-facts-and-figures-2020-2022.pdf
• Atkin, W., Cook, C., Cuzick, J. & Edwards, R. (2002). Single flexible sigmoidoscopy screening to prevent colorectal cancer: baseline findings of a UK multicentre randomised trial. The Lancet, 359(9314):1291-300. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(02)08268-5
• Atkin, W. S., Edwards, R., Kralj-Hans, I., Wooldrage, K., Hart, A. R., Northover, J. M., . . . & Cuzick, J. (2010). Once-only flexible sigmoidoscopy screening in prevention of colorectal cancer: a multicentre randomised controlled trial. The Lancet, 375(9726):1624-33. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(10)60551-X
• Karataş Baran, G. (2014). 50 yaş ve üzeri kadınların kolorektal kanserlere yönelik farkındalık durumları ve kolorektal kanser risk faktörlerinin incelenmesi (Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi). Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Ankara.
• Bayçelebi, G., Aydın, F., Gökosmanoğlu, F., Tat, T.S. & Varım, C. (2015). Trabzon’da kanser tarama testleri farkındalığı. Journal of Human Rhythm, 1(3), 90-94. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/105558
• Biçer, A. (2018). Kolorektal kanser tarama testlerinin farkındalık araştırması. (Yayımlanmış Tıpta Uzmanlık Tezi). Sağlık Bilimleri Üniversitesi, İstanbul.
• Bulduk, S., Dinçer, Y., & Usta, E. (2017). Identification of colorectal cancer risks of individuals aged over fift and their beliefs towards having fecal occult blood test. Konuralp Medical Journal, 9(3), 88-97. https://doi.org/10.18521/ktd.306651
• Çetin, H. (2019). Erişkin bireylerin kolorektal kanserden korunmaya yönelik sağlık inanç düzeyleri ve tarama programına katılım durumları. (Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi). Selçuk Üniversitesi, Konya.
• Digestive Cancer Europe. (2019). Colorectal Screening in Europe: Saving Lives and Saving Money. https://www.digestivecancers.eu/wp-content/uploads/2020/02/466-Document-DiCEWhitePaper2019.pdf
• Genç, Z. & Yalçınöz Baysal, H. (2020). Birinci basamağa başvuran bireylerin kolorektal kansere yönelik sağlık inançlarının gaitada gizli kan testi yaptırma durumlarına etkisi. Sağlık ve Toplum, 30(2), 90-97. https://ssyv.org.tr/wp-content/uploads/2020/07/11-Birinci-Basamağa-Başvuran-Bireylerin-Kolorektal-Kansere-Yönelik-Sağlık-İnançlarının-Gaitada-Gizli-Kan-Testi-Yaptırma-Durumlarına-Etkisi.pdf
• Gök Uğur, H., Aksoy Derya, Y., Yılmaz Yavuz, A., Şılbır, M.F. & Öner, A. (2019). Aile sağlığı merkezlerine başvuran 30-70 yaş grubu kadınların ulusal kanser taramalarına yönelik bilgi tutum ve davranışları: karadeniz bölgesi’nde bir il. Sürekli Tıp Eğitim Dergisi, 28(5), 340-352. https://doi.org/10.17942/sted.529150
• Göl, İ. & Erkin, Ö. (2019). Yetişkinler kanser tarama programları hakkında ne biliyor? Turkish Journal of Familiy Medicine and Primary Care, 13(2), 167-176. https://doi.org/10.21763/tjfmpc.569706
• Hardcastle, J. D., Chamberlain, J. O., Robinson, M. H., Moss, S. M., Amar, S. S., Balfour, T. W., . . . & Mangham, C. M. (1996). Randomised controlled trial of faecal-occult-blood screening for colorectal cancer. The Lancet, 48(9040):1472-7. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(96)03386-7
• Ilgaz, A. (2015). Tarımda çalışan bireylerin kolorektal kanser risk düzeyleri, kolorektal kanser taramalarına katılım oranları ve taramaya katılmayı etkileyen faktörlerin belirlenmesi. (Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi). Akdeniz Üniversitesi, Antalya.
• İlhan, B. & Bakkaloğlu, O. (2019). Yaşlılarda kırılganlık ve kanser taranma oranları. Journal of Istanbul Faculty of Medicine, 82 (1), 24-28. https://doi.org/10.26650/IUITFD.2018.0030
• Kalkım, A., Dağhan, Ş. & Taşkın, C. (2014). Yaşlı bireylerin kolorektal kanser riskleri ve erken tanısına yönelik bilgi düzeylerinin ve bu kanserle ilişkili risklerinin incelenmesi. Süleyman Demirel Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 5(3), 88-93. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/196054
• Lau, J., Lim, T. Z., Jianlin Wong, G. & Tan, K. K. (2020). The health belief model and colorectal cancer screening in the general population: A systematic review. Preventive medicine reports, 20, 101223. https://doi.org/10.1016/j.pmedr.2020.101223
• Lee, K.-J., Inoue, M., Otani, T., Iwasaki, M., Sasazuki, S. & Tsugane, S. (2007). Colorectal cancer screening using fecal occult blood test and subsequent risk of colorectal cancer: a prospective cohort study in Japan. Cancer Detection and Prevention, 31(1):3-11. https://doi.org/10.1016/j.cdp.2006.11.002
• Mozafar Saadati, H., Khodamoradi, F. & Salehiniya, H. (2020). Associated Factors of Survival Rate and Screening for Colorectal Cancer in Iran: a Systematic Review. Journal of Gastrointestinal cancer, 51(2), 401–411. https://doi.org/10.1007/s12029-019-00275-0
• Nahcivan N & Seçginli S. (2017). Sistematik derlemeye dahil edilen nicel araştırmaların metodolojik kalitesi nasıl değerlendirilir? Türkiye Klinikleri J Public Health Nurs-Special Topics, 3(1), 10-9
• Neugut, A. I., MacLean, S. A., Dai, W. F. & Jacobson, J. S. (2019). Physician Characteristics and Decisions Regarding Cancer Screening: A Systematic Review. Population Health Management, 22(1), 48–62. https://doi.org/10.1089/pop.2017.0206
• Organisation for Economic Co-operation and Development (2019). Screening and survival for colorectal cancer. https://www.oecd-ilibrary.org/docserver/804e2bed-en.pdf?expires=1617634011&id=id&accname=guest&checksum=1471AF5D39FD3B0DA0F02E90E038EC7E
• Özdemir, R., Türkmen Çevik, F., Kes, D., Karacalı, M. & Özgüner, S. (2020). Level and factors associated with participation in population-based cancer screening in Safranbolu district of Karabuk, Turkey. Iran Journal of Public Health, 49(4), 663-672. https://doi.org/10.18502/ijph.v49i4.3172
• Öztürk Emiral, G., Işıktekin Atalay, B., Önsüz, M. F., Zeytin, A. M., Küçük, Y. S., Işıklı, B. & Metintaş, S. (2018). Yarı kırsal alanda yaşayan kişilerde gaitada gizli kan taraması ve tarama programları hakkında farkındalıkları. Türk Dünyası Uygulama ve Araştırma Merkezi Halk Sağlığı Dergisi, 3(1), 42-55. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/546062
• Pancar, N. (2020). Pınarhisar’da 50 yaş ve üzeri yetişkinlerde sağlık okuryazarlığının kolorektal kanser tarama davranışlarıyla ilişkisi. (Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi). Kırklareli Üniversitesi, Kırklareli.
• Pirinççi, S., Benli, C. & Okyay, P. (2014). Üçüncü basamak sağlık merkezine başvuranlarda kolorektal kanser tarama programı farkındalık çalışması. TAF Preventive Medicine Bulletin, 14(3), 209-214. https://doi.org/10.5455/pmb.1-1398327138
• Segnan, N., Armaroli, P., Bonelli, L., Risio, M., Sciallero, S., Zappa, M., . . . Casella, C. (2011). Once-only sigmoidoscopy in colorectal cancer screening: follow-up findings of the Italian Randomized Controlled Trial—SCORE. Journal of The National Cancer Institute, 103(17):1310-22. https://doi.org/10.1093/jnci/djr284
• Siddiqui, M. R., Sajid, M. S., Khatri, K., Kanri, B., Cheek, E. & Baig, M. K. (2011). The role of physician reminders in faecal occult blood testing for colorectal cancer screening. The European Journal of General Practice, 17(4), 221–228. https://doi.org/10.3109/13814788.2011.601412
• Şahin, N.Ş., Üner, B.A., Aydın, M., Akçan, A., Gemalmaz, A., Dişçigil G., Demirağ, S. & Başak, O. (2015). Aydın merkez ilçede kolorektal kanser taramasına ilişkin bilgi, tutum ve engeller. Türk Aile Hekimleri Dergisi, 19(1), 37-48. https://doi.org/10.15511/tahd.15.01037
• Taş, F., Kocaöz, S. & Çırpan. R. (2018). The effect of knowledge and health beliefs about colorectyal cancer on screening behavior. Journal of Clinical Nursing, 28(23-24), 4471-4477. https://doi.org/10.1111/jocn.15032
• Taştan, S., Andsoy, I.I. & İyigün, E. (2013). Evaluation of the knowledge, behavior and health beliefs of individuals over 50 regarding colorectal cancer screenimng. Asian Pacific Journal of Cancer Prevention, 14(9), 5157-5163. http://dx.doi.org/10.7314/APJCP.2013.14.9.5157
• Tekpınar, H., Aşık, Z. & Özen, M. (2018). Aile hekimliğine başvuran hastaların kanser taramalarına ilişkin yaklaşımlarının değerlendirilmesi. Türk Aile Hekimleri Dergisi, 22(1), 28-36. https://doi.org/10.15511/tahd.18.00128
• Türkiye Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü. (t.y). Kolorektal Kanser Tarama Programı Standartları. T.C. Sağlık Bakanlığı. https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/kanser-tarama-standartlari/listesi/kolorektal-kanser-tarama-programı-ulusal-standartları.html
• Türkiye Halk Sağlığı Kurumu Kanser Daire Başkanlığı. (2016). Türkiye Kanser Kontrol Programı. T.C. Sağlık Bakanlığı. https://hsgm.saglik.gov.tr/depo/birimler/kanser-db/yayinlar/Kitaplar/TURKIYE_KANSER_KONTROL_PROGRAMI_2016.pdf
• Unanue-Arza, S., Solís-Ibinagagoitia, M., Díaz-Seoane, M., Mosquera-Metcalfe, I., Idigoras, I., Bilbao, I. & Portillo, I. (2021). Inequalities and risk factors related to non-participation in colorectal cancer screening programmes: a systematic review. European Journal of Public Health, 31(2), 346–355. https://doi.org/10.1093/eurpub/ckaa203
• Wools, A., Dapper, E. A. & de Leeuw, J. R. (2016). Colorectal cancer screening participation: a systematic review. European Journal of Public Health, 26(1), 158–168. https://doi.org/10.1093/eurpub/ckv148
• World Health Organization. (2020). WHO World Cancer Fact Sheets. (Fact Sheet). https://gco.iarc.fr/today/data/factsheets/populations/900-world-fact-sheets.pdf
• World Health Organization. (2020). WHO Turkey Cancer Fact Sheets. (Fact Sheet). https://gco.iarc.fr/today/data/factsheets/populations/792-turkey-fact-sheets.pdf Yakan, G. (2018). Adıyaman ili Gölbaşı ilçesinde yaşayan bireylerde kolorektal kanser taraması tutumlarının belirlenmesi ve gaitada gizli kan taraması. (Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi). Hasan Kalyoncu Üniversitesi, İstanbul.
• Yalçınöz Baysal, H. & Türkoğlu, N. (2013). Bireylerin kolorektal kanserlerden korunmaya yönelik sağlık inançlarının ve bilgi düzeylerinin belirlenmesi. International Journal of Human Science, 10(1), 1238-1250. https://www.j-humansciences.com/ojs/index.php/IJHS/article/view/2450/1117
• Yaradılmış, E. (2018). Eğitim aile sağlığı merkezine kayıtlı 50-70 yaş arası hastalara kolorektal kanser taraması yaptırma çalışması. (Yayımlanmış Tıpta Uzmanlık Tezi). Sağlık Bilimleri Üniversitesi, İstanbul.
• Yılmaz, M., Dereli, F. & Yelten G. (2015). Elli yaş ve üzeri bireylerin sosyodemografik özellikleri, sağlıklı yaşam biçimi davranışları ve sağlık inançlarının kolon kanserine ilişkin tarama davranışlarına etkisi. Hemşirelikte Eğitim ve Araştırma Dergisi, 13(3), 226-234. https://doi.org/10.5222/HEAD.2016.226
• Yılmaz, M., Şanlı, D., Üçgün, M., Şahin Kaya, N. & Tokem, Y. (2013). Lifestyle behaviours and early diagnosis proctise of cancer patients. Asian Pasific Journal of Cancer Prevention, 14(5), 3269-3274. http://dx.doi.org/10.7314/APJCP.2013.14.5.326*9
• Yiğitbaş, Ç., Bulut, A., Bulut, A. & Semerci M. (2016). Bingöl devlet hastanesine başvuran yetişkinlerin kanser tarama testlerine ilişkin bilgi ve tutumları. Türk Jinekolojik Onkoloji Dergisi, 19(2), 29-38. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/439827.