Öz
Dil ve sanat gibi mitlerin de nasıl doğduğu bilinmemektedir. Bununla birlikte dünyanın farklı coğrafyalarında rastladığımız ortak mitik unsurlar, bizleri belli bir toplumun tarih ve kültüründen öte, insanlık tarihi ve kültürünün ortak noktaları üzerinde düşünmeye sevk ediyor. Coğrafi, kültürel, ticari temaslar ile toplumların iletişim hâlinde olması, kurgulayıp başka toplumlara anlattıkları, başkalarından duyup aynen benimsedikleri veya kendilerine uyarladıkları hikâyelerin yayılmasına zemin hazırlamış, birey ve toplumların birbirini anlamasında ve bağ kurmasında önemli bir araç olmuştur. Bununla birlikte aralarında aşılmaz denizler bulunan, tarihsel süreçte birbiriyle hiçbir teması olmayan toplumların mit ve efsanelerindeki ortak unsurların kaynağı nedir? Neden çoğu kültürde yaratılış, bereket, kahramanlık başta olmak üzere birçok konuda benzer anlatı, figür, sembol ve motifler var? İsimleri farklı olsa da tanrıların ayırdığı ve düzene koyduğu bir evren, bir tufanla yok olan sonra yeniden hayat bulan dünya, olağanüstü yeteneklere sahip yarı tanrı kahramanlar vb. bize insanlığın binlerce yıllık hikâyesini anlatır. Bu hikâyede yaygın motiflerden biri de taş kesilmedir. Dünyanın birçok yerinde taş ve kayaların insana benzetilmesi ve bunun üzerine efsaneler söylenmesi yaygındır. Taşlaşma gibi evrensel bir mitos malzemesinin gerçekle bağını sorgulamak, taş kesilme efsanelerinin kültürler arasındaki dolaşımını gözlemlemek insanlığın ortak yanlarını kavramamıza yardımcı olacaktır. Bu çalışmada da amaçlanan bu olup mitler, efsaneler ve masallarda karşımıza çıkan taşlaşmanın nasıl tezahür ettiği, beşeri ve toplumsal hafızadaki yeri ve günümüze akisleri üzerinde durularak evrensel bir motif olmasının sebepleri irdelenecektir.
Mitolojik bir motifin dünyanın farklı coğrafyalarında, birbirinden habersiz toplumların anlatılarında var olabilmesi, evrensel hâle gelebilmesi için her şeyden önce tüm insanlığa hitap etmesi, insanları müşterek noktalarından yakalaması gereklidir. Bu nedenle taşlaşma motifi ele alınırken öncelikle insanın evrensel nitelikleri üzerinde durulacak, taşlaşma olgusu insanoğlunun biyolojik, zihinsel ve psikolojik ortaklıkları çerçevesinde değerlendirilecektir. Böylece mit ve efsanelerin tümden de hayal ürünü olmadığına, ortak mitik unsurların temelinde evrensel zihnin işleyiş şekli olduğuna örnek anlatılardan hareketle dikkat çekilecektir.
Kaynakça
- Arseven, V. (1956). Kırşehir’de Yerlere Atfedilen İnanışlar: Âşık Paşa Türbesi. Türk Folklor Araştırmaları Dergisi, S.4
- Bayatlı, O. F. (1941, dış kapakta 1942). Bergama’da Efsaneler, Âdetler. İstanbul: Vakit Matbaası
- Borges, J.L. (1995). Yedi Gece. (Çev. Celal Üster). İstanbul: İletişim Yayınları
- Bremmer, J. N. (2008). Greek Religion and Culture, the Bible and the Ancient Near East. Leiden-Boston: Brill
- Campbell, J. (1995). Tanrının Maskeleri. (Çev. Kudret Emiroğlu). Ankara: İmge Kitabevi
- Campbell, J. (2013). Kahramanın Sonsuz Yolculuğu. (Çev. Sabri Gürses). İstanbul: Kabalcı Yayınları
- Emeksiz, A., Oktay, S. (2004). Taş Bebek Efsane ve Ninnileri Arasında Tematik İlişkiler. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, S.11, ss.149-166
- Feyzioğlu, N. (2011). Gelin Kaya Efsaneleri ve Taş Kesilme Motifi Üzerine Bir Değerlendirme. Gazi Türkiyat Türkoloji Araştırmaları Dergisi, S.9, ss. 115-133
- Fromm, E. (1992). Rüyalar, Masallar, Mitoslar. (Çev. Aydın Arıtan, Kaan H. Ökten). İstanbul: Arıtan Yayınevi
- Gaster, T. H. (1969). Myth, Legend and Custom in the Old Testament. New York: Harper Row
- Levi-Strauss, C. (2013). Mit ve Anlam. (Çev. Gökhan Yavuz Demir). İstanbul: İthaki Yayınları
- Ovidius (1994). Dönüşümler. (Çev. İsmet Zeki Eyüpoğlu). İstanbul: Payel Yayınevi
- Özgen Erdem, N., Şaroğlu, F. (2018). Kültürde Yerbilimlerinin İzleri. Mavi Gezegen Dergisi, S.25
- Pignola J.R. vd. (2011). Fibrodysplasia Ossificans Progressiva: Clinical and Genetic Aspects. Orphanet Journal of Rare Diseases, VI
- Sakaoğlu, S. (1978). 101 Anadolu Efsanesi. İstanbul: Damla Yayınevi
- Sakaoğlu, S. (1980). Anadolu-Türk Efsanelerinde Taş Kesilme Motifi ve Bu Efsanelerin Tip Kataloğu. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları
- Sakaoğlu, S., Türkan, K. (2019). Efsanelerden Masallara Uzanan Taş Kesilme Motifinin Azerbaycan ve Anadolu Masallarına Yansımaları. Türkbilig Dergisi, S.38, ss.177-197
- Vico, G. (2007). Yeni Bilim. (Çev. Sema Önal). Ankara: Doğubatı Yayınları
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Araştırma Makaleleri |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Haziran 2022 |
| Gönderilme Tarihi | 11 Mart 2022 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2022 |
“Toplum ve Kültür Araştırmaları Dergisi” (J-SCS) sosyal ve beşeri bilimler alanında yapılan özgün çalışmalara zemin hazırlamayı esas alan disiplinler arası bir akademik dergidir. Sosyal ve beşeri bilimler alanında farklı disiplinlerdeki bağımsız bilim insanlarının birlikteliğiyle 2018 Yılında kurulmuş olan derginin bütün sayılarının elektronik formda yayımlanması kararlaştırılmıştır. Derginin resmi ya da resmi olmayan herhangi bir kurum, kuruluş veya grupla bağı yoktur. Derginin yayımlanması için fikirleri ve emekleriyle destek veren bütün bilim insanlarının ortak maksadı sosyal ve beşeri bilimler sahasında çalışanların akademik gelişimlerine katkıda bulunmakla beraber sosyal ve beşeri bilimlerin topluma daha fazla fayda sağlamaları için yeni imkanlar aramaktır.