İNSAN HAKLARI VE TOPLUMSAL CİNSİYET EŞİTLİĞİ BAĞLAMINDA TÜRKİYE’DE KADINA YÖNELİK SOSYAL POLİTİKALAR

Yıl 2019, Sayı: 4, 53 - 80, 28.12.2019

Mehtap Nur Bitmez

Öz

Farklı nitelikteki sosyal
gruplara ait bireylerden oluşan bir toplumun refahı ve huzuru, ‘sosyal devlet’ perspektifinden
bakıldığında sosyal politikaların varlık ve işlevleriyle ilişkilendirilmektedir.
Sorumluluk bilinciyle hareket eden bir devlet, ihtiyaçlara yönelik oluşturacağı
adaletli, eşitlikçi sosyal politikalarla vatandaşlarının haklarını koruyarak
sorunlarına kalıcı çözümler getirebilecek; böylelikle huzuru ve refahı sağlayabilecektir.
Sanayi Devrimi sonrasında çalışma hayatına katılarak daha görünür olan fakat
sosyal haklara erişimi, erkeklerle olan ilişkileri üzerinden belirlenen kadınlara
yönelik sosyal politikaların sistemli bir şekilde oluşturulması, Feminist Kadın
Hareketi’yle mümkün olmuştur. Böylece ‘toplumsal cinsiyet’ kavramı, sosyal
politikalara eklemlenmeyi başarmış ve kadınlar, öncelikle erkeklere tanınan
vatandaşlık haklarını elde etmeye başlamışlardır. Uluslararası düzenlemelerle
de kadının özgürlük, eğitim,
sağlık, çalışma gibi haklara erişimi kolaylaştırılarak kendisini birey olarak
hissedebilmesi amaçlanmaktadır. Bu düzenlemeler; insan hakları ve toplumsal cinsiyet
eşitliği bağlamında ülkeleri harekete geçirmekte ve kamusal alanda önemli sonuçlar
doğurmaktadır. Avrupa Birliği ile yapılan ortak çalışmalar neticesinde Türkiye’de de kadına yönelik algı olumlu
yönde değişmeye başlamıştır. Fakat bugün, kadının yeniden aile kurumuyla anıldığı,
eğitim, istihdam, özgürlük gibi konularda erkeğin gölgesine itildiği görülmektedir.
Bu çalışmanın amacı, sosyal politikaların önemli uygulama alanlarından biri olan
ve çözümler noktasında hala sorunların yaşandığı kadına yönelik politikaları Türkiye
boyutuyla ele almaktır. Uluslararası düzeyde yapılan değerlendirmelerden sonra özellikle
Türkiye’de yoğun olarak sosyal politikaların gündeme geldiği 1980’ler ve
sonrası irdelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kadın Hakları, Sosyal Politika, toplumsal cinsiyet eşitliği, insan hakları

Kaynakça

• Acar, F.; Altınok, G. (2012). “Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Taleplerini Anlamak: Türkiye’de Kadın Hareketinin Temelleri ve Sınırları”, Saniye Dedeoğlu; Adem Yavuz Elveren (Ed.), Türkiye’de Refah Devleti ve Kadın içinde (s.71-100), İstanbul: İletişim Yayınları.
• AÇSHB (2019). Mevzuat, (Erişim tarihi: 05.02.2019) https://kms.kaysis.gov.tr/Home/kurum/24304011
• AÇSHB (2019a). Doğum Yardımı, (Erişim tarihi: 05.02.2019) https://ailevecalisma.gov.tr/sss/sosyal-yardimlar-genel-mudurlugu/dogum-yardimi/
• Alcock, P. vd. (2011). Sosyal Politika Kuramlar ve Uygulamalar, Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Alper, Y.; Tokol, A. (2014). Sosyal Politika. Bursa: Dora Yayıncılık.
• Altuntaş, B. (2016). Dezavantajlı Gruplar ve Sosyal Politika. Ankara: Nobel Yayınları.
• Ankara Barosu Başkanlığı (2012). Kadın Haklarına İlişkin Uluslararası Hukuk Düzenlemeleri. (Ayşegül Güngör, Ed.). Ankara: Ankara Barosu Başkanlığı Yayınları.
• Ankara Barosu (2018), “8 Mart Kadın Özel Sayısı”, Hukuk Gündemi Dergisi. Ankara, Mart Sayısı
• Aytaç, K. (1984). Gazi Mustafa Kemal Atatürk- Eğitim Politikası Üzerine Konuşmalar, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Balcı, Ş. G. (2017). “Koruma mı Dışlama mı? Çalışma Mevzuatımızda Kadını Koruyucu Kimi Düzenlemelerin Kadın İstihdamı ve AB Normları Açısından Değerlendirilmesi”, Çalışma ve Toplum Dergisi, Sayı: 3, ss.1263-1298.
• Berktay, F. (2004). “Kadınların İnsan Haklarının Gelişimi ve Türkiye”, İstanbul Bilgi Üniversitesi Sivil Toplum Kuruluşları Eğitim ve Araştırma Birimi Sivil Toplum ve Konferans Yazıları, No: 7.
• BM (1949). İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi, Madde: 1.
• BM (1979). CEDAW (Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi).
• Bourdieu, P. (2014). Eril Tahakküm, (Bediz Yılmaz, Çev.), İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
• Börü, Ş. P. (2017). “Kadının Korunmasına İlişkin Uluslararası Sözleşmeler ve Türkiye’nin Konumu”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, Özel Sayı.
• Buğra, A. (2012). “Türkiye’nin Değişen Refah Rejimi: Neo-Liberalizm, Kültürel Muhafazakarlık ve Yeniden Tanımlanan Toplumsal Dayanışma”, (Saniye Dedeoğlu; Adem Yavuz Elveren, Ed.), Türkiye’de Refah Devleti ve Kadın içinde (ss.47-69), İstanbul: İletişim Yayınları.
• CNN Türk (2010), Kadınların Hak Mücadelesinin 100 Yıllık Tarihi, (Erişim tarihi: 05.02.2019) http://www.cnnturk.com/2010/dunya/03/07/kadinlarin.hak.mucadelesinin.100.yillik.tarihi/566598.0/index.html
• Civelek, J. (2011). 1789 “Fransız Bildirisi ve 1948 Evrensel İnsan Hakları Bildirisi”, Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Özel Hukuk Bülteni, Cilt: 9, Sayı: 1, ss.1-9.
• Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı (2014). Türkiye Tarafından Onaylanan ILO Sözleşmeleri, Fazıl Aydın (Ed.), Yayın no: 08, Ankara: ÇASGEM Yayını.
• Dedeoğlu, S. (2009). “Eşitlik mi Ayrımcılık mı? Türkiye’de Sosyal Devlet, Cinsiyet Eşitliği Politikaları ve Kadın İstihdamı”, Çalışma ve Toplum Dergisi, Sayı: 2, ss.41-54.
• Dedeoğlu, S. (2012). “Türkiye’de Refah Devleti, Toplumsal Cinsiyet ve Kadın İstihdamı”, (Saniye Dedeoğlu; Adem Yavuz Elveren, Ed.), Türkiye’de Refah Devleti ve Kadın içinde (ss.211-229), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Dedeoğlu, S. (2015). “2000’li Yıllarda Türkiye’de Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Politikaları: Muhafazakarlığın ve Neoliberalizmin Gölgesinde mi?” (Meryem Koray; Aziz Çelik, Ed.). Himmet, Fıtrat, Piyasa içinde (s.259-277), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Demir, A. (2011). “Yasal Düzenlemelerle Kadın Hakları”, Hukuk Gündemi Dergisi, Sayı: 1, ss.32-36.
• Ecevit, Y.; Karkıner, N. (2011). Toplumsal Cinsiyet Sosyolojisi, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayını.
• Ecevit, Y. (2012). “Türkiye’de Sosyal Politika Çalışmalarının Toplumsal Cinsiyet Bakış Açısıyla Gelişimi”, Saniye Dedeoğlu; Adem Yavuz Elveren (Ed.), Türkiye’de Refah Devleti ve Kadın içinde (ss.11-26), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Gönenç, A. Y. (2006). “Fransa’da ve Türkiye’de Kadın Hareketleri”, İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, Sayı: 27, ss.63-84.
• Göztepe, E. (1996). “Kadının ve Kadın Yurttaşın Haklar Bildirgesi- Olympe De Gouges -7 Eylül 1791”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 45, Sayı: 1-4, ss.185-193.
• ILO (2016). Çalışma Yaşamında Kadınlar: Eğilimler 2016 Raporu.
• İş Kanunu (2003). T.C. Resmî Gazete, 4857, Madde: 50, 10 Haziran 2003.
• Kadın ve Demokrasi Derneği (2019). Kadınlara Yönelik Yasal Düzenlemeler, (Erişim tarihi: 23.04.2019) https://kadem.org.tr/kadinlara-yonelik-yasal-duzenlemeler/
• Kaplan, T. (1985). “On The Socialist Origins of International Women’s Day”, Feminist Studies, Volume: 11, Issue: 1, pp.163-171.
• Kaypak, Ş.; Kahraman, M. (2016). “Türkiye’de Kadının İnsan Hakları ve Anayasal Yansıması”, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt: 13, Sayı: 33, ss.298-315.
• KCDP (2019), “2002-2018 Yılları Arasındaki Kadın Cinayetlerine İlişkin Veri Raporları”, (Erişim tarihi: 07.04.2019) http://www.kadincinayetlerinidurduracagiz.net
• Koray, M. (2012). Sosyal Politika, 4. Baskı, İstanbul: İmge Kitabevi.
• KSGM (2019), Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü Broşürü.
• KSGM (2019a), Faaliyetler: Projelerimiz, (Erişim tarihi: 10.03.2019) https://ailevecalisma.gov.tr/ksgm/faaliyetler/projelerimiz,
• KSGM (2019b), Türkiye’de Kadın, (Erişim tarihi: 10.03.2019) https://www.ailevecalisma.gov.tr/media/19172/tr-de-kadin-eylul.pdf
• Kuyaksil, A. (2009). “Türk Anayasalarında Kadın Hakları ve Gelişimi”, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt: 6, Sayı: 11, ss.328-352.
• Moroğlu, N. (2018). “Uluslararası ve Ulusal Hukukta Kadının İnsan Hakları”, Yeditepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 13, Sayı: 1, ss.1-30.
• Şahin, M.; Gültekin, M. (2016). “Toplumsal Cinsiyet Eşitliğine Dayalı Politika Uygulayan Ülkelerde Kadın ve Aile (İzlanda, Finlandiya, Norveç, İsveç, Türkiye)”, SEKAM (Sosyal Ekonomik ve Kültürel Araştırmalar Merkezi), İstanbul: SEKAM Yayınları.
• Talas, C. (1990). Toplumsal Politika, Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
• Taştan, C.; Yıldız, A. (2019). Dünyada ve Türkiye’de Kadın Cinayetleri, Türkiye Cumhuriyeti İçişleri Bakanlığı, Ankara: Polis Akademisi Yayınları.
• TBMM (1995). Dördüncü Dünya Konferansı Raporu (4-15 Eylül 1995).
• TÜİK (2019). İşgücü İstatistikleri.
• UNDP (2014). Independent Evaluatıon Offıce Occasıonal Paper, (Erişim tarihi: 03.02.2019) http://web.undp.org/evaluation/documents/articles-papers/occasional_papers/Occasional%20Paper_Gender_Pittman%20.pdf
• UN WOMEN (2018). “About UN Women”, (Erişim tarihi: 03.02.2019) http://www.unwomen.org/en/about-us/about-un-women
• Yazıcı, N. (2007). “Osmanlılarda Yetimlerin Korunması Üzerine Bazı Değerlendirmeler”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: 48, Sayı: 1, s.01-46.