Son Anadolu Selçuklu Meliki Taceddin Altunbaş’ın Amasya’daki Medresesi ve Türbesi

Yıl 2023, , 802 - 819, 28.07.2023

Doğan Koşan

https://doi.org/10.21547/jss.1258201

Öz

Taceddin Medresesi ve Türbesi, Amasya Merkez’de yer almaktadır. Özgün inşa kitabesi ve sandukası mevcut değildir. Türbe üzerine konulan levhada Sultan Taceddin Altunbaş’ın medfun olduğu yazılıdır. Taceddin Altunbaş, son Anadolu Selçuklu Sultanı Gıyaseddin II. Mesud’un oğludur. Sultana ait vakfiyeden yola çıkarak Altunbaş’ın Simre hükümdarı olarak Amasya ve çevresinde hüküm sürdüğü anlaşılmaktadır. Sultan, 1356-57 yılında vefat edince mezarı Amasya’ya bağlı Havza Umurbey Köyü’ne gömülmüştür. Amasya’daki Taceddin Altunbaş Türbesi olarak bilinen yerin de ölümünden sonra sultan adına yapılmış olması muhtemeldir. Amasya’daki Taceddin Türbesi’nin duvarlarının bir kısmı özgün durumunu korumakla birlikte, uzun yıllar iş yerlerinin arasında saklı kalmıştır. Bu yüzden tarihî kaynaklarda türbe ile ilgili araştırmalar kısıtlıdır. Kare planlı kaide (cenazelik) üzerine sekizgen gövdeden oluşmaktadır. Düzgün kaplama taşları, oval köşe silmeleri ve zencirek motifleri ile 13. yüzyıl Selçuklu türbe mimarisinin özelliklerini taşımaktadır. Türbeye bitişik olan Taceddin Medresesi ise 1989 yılında yapılan araştırma kazısında kısmi olarak açığa çıkarılmıştır. Taceddin Türbesi, yakınında (90 metre) bulunan Cumudar Türbesi’ne (1242) malzeme, süsleme ve plan özellikleri bakımından büyük benzerlik göstermektedir. Bu iki türbeyi yaptıranların aynı kişiler olduğu ya da aralarında akrabalık ilişkilerinin olduğu söylenebilir. Gümüşlüzade Türbesi’nin yeri günümüzde bilinmediğinden, bu benzerliklerden ve “Gümüşlüzade Cami” ile olan yakınlığından (150 metre) dolayı mevcut türbenin Mahmut Çelebi’ye ait olabileceği ihtimali de bulunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Amasya, Türbe, Selçuklu, Taceddin, Altunbaş

The Madrasa and Tomb of the Last Anatolian Seljuk Ruler Taceddin Altunbaş in Amasya

Öz

Taceddin Madrasa and Tomb is located in Amasya Center. The original construction epitaph and sarcophagus are not available. On the plate placed on the tomb, it is written that Sultan Taceddin Altunbaş is enamored. Taceddin Altunbaş is the son of the last Anatolian Seljuk Sultan II Gıyaseddin Mesud. Based on the endowment of the Sultan, it is understood that Altunbaş ruled Amasya and its surroundings as the ruler of Simre. According to the charter; When the sultan died in 1356-57, his tomb was buried in the Umurbey Village of Havza. It is possible that the place known as Taceddin Altunbaş Tomb in Amasya was built in the name of the sultan after his death. Some of the walls of the Taceddin Tomb in Amasya have preserved their original condition and have been hidden among the workplaces for many years. For this reason, research on the tomb is limited in historical sources. Only the burial place and a part of the northern walls have remained original. It bears the characteristics of the 13th century Seljuk tomb architecture with its smooth facing stones, oval corner moldings and zencirek motifs. The Taceddin Tomb is very similar to the Cumudar Tomb (1242), which is located nearby (90 meters), in terms of material, decoration and plan features. Since the location of the Gümüşlüzade Tomb is not known today, there is a possibility that the existing tomb may belong to Mahmut Çelebi due to these similarities and its proximity to the "Gümüşlüzade Mosque" (150 meters).

Anahtar Kelimeler

Amasya, Mausoleum, Seljuk, Taceddin, Altunbaş

Kaynakça

• Abdurrahman, V. (2004). Türklerin ad koyma gelenekleri üzerine bir inceleme. Milli Folklor, 16(61), s. 124-133.
• Amasya İl Kültür Müdürlüğü. (1998). Tacettin Türbesi ve çevresi hakkında (08.01.1998 gün ve 720-14 sayılı yazı). Amasya.
• Amasya Kültür Turizm Müdürlüğü. (1985). Tacettin Türbesi tescili (13.11.1985 gün ve 390/1670 sayılı rapor). Amasya.
• Amasya Kültür Turizm Müdürlüğü. (1990). Amasya Merkez Tacettin Altunbaş Türbesi ve çevresi 1989 yılı kurtarma kazısı raporu (15.01.1990 gün ve 382/30 sayılı yazı). Amasya.
• Ankara Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu. (1988). Amasya İli Merkez Dere Mahallesi, Bakırcılar Çarşısı, tapunun 15 pafta, 211 ada, 21-22 parselleri (29.06.1988 gün ve 279 sayılı karar). Ankara.
• Ankara Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu. (1998). Taceddin Altunbaş Türbesi ve çevresi (13.07.1998 gün ve 465/5856 sayılı karar). Ankara.
• Aslanapa, O. (1989). Türk sanatı. İstanbul: Remzi Kitapevi.
• Aydoğdu, G. (1997). Amasya mezar taşları (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Bulut, M. (2017). Geometrik sistemin çözümlenmesi Selçuklu örnekleri üzerine birkaç girişim. Sanat Tarihi Dergisi, 26 (1), s. 27-44. DOI: 10.29135/std.292044
• Doğan, N., Ş. (2013). Kayseri'deki Selçuklu dönemi kadın türbeleri. Vakıflar Dergisi, (39), s. 15-26.
• Doğan, N., Ş. (2019). Anadolu Selçuklu medreseleri ve darüşşifalarında türbe, Belleten, 83 (297), s. 519-554.
• Etöz, Z. ve Esin, T. (2012). Osmanlı şehir yangınları 1914-1918. Tarih ve Toplum Yeni Yaklaşımları Dergisi, (14), s. 1-44.
• Güneş, B. (2010). Ahlat Erzen Hatun Kümbeti inşâ kitâbesi. Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, (13), s. 43-46. Erişim Adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/ataunigsed/issue/ 2575/33147
• Kesik, M. (2007). Pervâneoğulları, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara, Cilt 34, s. 245-246. Erişim Adresi: https://islamansiklopedisi.org.tr/pervaneogullari
• Koşyiğit, F. (2022). Geçmişin izleriyle Amasya Gümüşlü Cami. Art-Sanat, 17 (2022), s. 299-326.
• Kuban, D. (2007). Selçuklu çağında Anadolu sanatı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Öney, G. (1992). Anadolu Selçuklu mimarisi süslemesi ve el sanatları. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Önkal, H. (1980). Selçuklu devri Amasya türbeleri, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (4), s. 185-240.
• Önkal, H. (1995). Türk türbe mimarisindeki değişim üzerine, Ekrem Hakkı Ayverdi Hatıra Kitabı. İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti.
• Önkal, H. (2020). Beylikler devri bey türbeleri, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını
• Özdoğan, R. (2006). Amasya’da adak yerleri ile ilgili halk anlatıları (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun.
• Samsun İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, (Erişim Tarihi: 2022). Şeyh Savcı ve Sultan Altunbaş Türbesi, Erişim Adresi: https://samsun.ktb.gov.tr/TR-230946/seyh-savci-ve-sultan-altunbas-turbesi.html
• Şen, A. (2019). Amasya şehir merkezinde dini ziyaret yerleri (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çorum.
• Tuncer, O., C. (1991). Anadolu kümbetleri-2 Beylikler ve Osmanlı dönemi. Ankara: Sevinç Matbaası.
• Tuncer, O., C. (1997). Kayseri yedi Selçuklu taçkapısında geometrik düzen. Vakıflar Dergisi, (26), s. 105-152.
• Tunç, Z., Özbek, A. (2020). Sinop’ta Selçuklu mirası. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (48), s. 285-312. DOI: 10.21563/sutad.856661
• Urak, G. (1994). Amasya’nın Türk devri şehir dokusu ve yapılarının analiz ve değerlendirmesi (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Yasar, H., H. (2022a). Amasya tarihi Cilt 1-4. (Aydın, M., Aydın, G. Çev). Amasya: Amasya Belediyesi Kültür Yayınları.
• Yasar, H., H. (2022b). Amasya tarihi Cilt 6-8. (Aydın, M., Aydın, G. Çev). Amasya: Amasya Belediyesi Kültür Yayınları.
• Yınanç, M., H. (1961). Amasya, İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, s. 393-396.