Ayıntâblı Şâkir Divanı’nda Hikemî Üslup

Yıl 2024, , 462 - 478, 26.04.2024

Zeliha Açar

https://doi.org/10.21547/jss.1389469

Öz

Hikmet, en genel tanımıyla bir milletin düşünce sistemi ve dünya görüşüdür. Hikmet bu yönüyle hem yaratılış gibi fizik ötesi konuları hem de toplumsal hayatı belirleyen hususlarla olan ilişkisinden dolayı ahlak ile de bağdaştırılmaktadır. Teokratik toplumlarda dünya görüşünün esası din olduğundan hikmet, dinle de alakalıdır. Hikmet ihtiva eden hakimane şiir ise bu gibi düşüncelere ağırlık veren, muhatabını uyarıp aydınlatmak gayesini güden didaktik şiirlerdir. Türk edebiyatının başlangıç dönemlerinden itibaren görülmeye başlanan şiire hikmet yerleştirme, klasik şiirle birlikte yaygınlaşmış, Nâbî’nin kaleminde kemal derecesine ulaşmıştır. Umumiyetle klasik şiirin son dönemlerinde hem devletin çökmeye başlaması hem de yönün artık doğuya değil de batıya dönülmüş olmasıyla sosyal hayattaki yozlaşmaların arttığı düşünülmüş, bunun neticesi olarak toplumsal hayattaki aksamalar şiirlere çokça konu edilmeye başlamıştır. Âlim bir şeyh olan Ayıntâblı Muhammed Şâkir Efendi de klasik şiirin son döneminde yetişmiş birçok şair gibi Nâbî’nin de etkisinde kalarak didaktik şiirler yazmıştır. Ayıntâblı Şâkir, divanında sosyal hayattaki bozulmalar ve toplumun hayat anlayışını belirleyen hususlarla ilgili ahlak yapısındaki yozlaşmalardan yakınıp, şiirlerini muhataplarını eğitmek üzere kaleme alan şairlerin müşterek üslubu olan hikemî üsluba yoğun olarak müracaat etmiştir. Mutasavvıf olan şair, divanı boyunca dinin emir ve yasaklarını belirgin bir şekilde ifade etmiştir. Şairin dili, bu yönüyle sade ve anlaşılırdır. Bu çalışmada XIX. yüzyıl taşra şairlerinden olan Ayıntâblı Şâkir Divanı’nda Nâbî etkisi tespit edilip hakimane söylemler ortaya konmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Ayıntâblı Şâkir, XIX. yüzyıl, Nâbî, Hikemî üslup.

Hıkemi Style on Ayıntâblı Sakır Dıvanı

Öz

Wisdom is the thought system and worldview of a nation. Wisdom is associated with morality due to its connection to both metaphysical subjects such as creation and factors that determine social life. In theocratic societies, where religion is the basis of the worldview, wisdom is also related to religion. Didactic poetry that contains wisdom emphasizes these types of thoughts and aims to enlighten and warn the reader. The incorporation of wisdom into poetry can be traced back to the beginning of Islamic Turkish literature, but it became more widespread and reached its pinnacle in the hands of Nâbî. In general, towards the end of classical poetry, as the state began to decline and attention shifted towards the West rather than the East, it was believed that moral decay in social life increased, and disruptions in social life became a common theme in poetry. Ayıntâblı Muhammed Şâkir Efendi, an educated sheikh, like many other poets of the late period of classical poetry, was influenced by Nâbî and wrote didactic poems. Throughout his divan, Ayıntâblı Şâkir criticized the deteriorations in social life and the moral corruption that shaped the society's understanding of life, employing the common style of didactic poetry to educate his readers. As a mystic poet, he clearly expressed the commands and prohibitions of religion in his divan. The poet's language is simple and understandable in this aspect. This study aims to identify the influence of Nâbî in Ayıntâblı Şâkir's divan, as well as to highlight the dominant discourse of wisdom.

Anahtar Kelimeler

Ayıntâblı Sâkir, XIX. century, Nâbî, Hikemi style

Kaynakça

• Açar, Z. (2023). Ayıntâblı Muhammed Şâkir enîsü’l –uşşâk (İnceleme-Nesre Çeviri-Dizin). Gaziantep: Gazikültür Yayınları.
• Batislam, D. (2002). Divan şiirinin mitolojik kuşları: Hümâ, Anka ve Simurg. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, S. 7, 185-208.
• Cebecioğlu, E. (2014). Tasavvuf terimleri ve deyimleri sözlüğü, Ankara: Otto Yayınları.
• Kahramanoğlu, K. (2015). Modernliğin gölgesinde Divan Şiiri, Konya: Palet Yayınları.
• Kara, M. (1998). Hikmet-Tasavvuf, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.17, 518-519.
• Kaya, A. B. (2011). Atasözleri ve deyimlerin Dîvân şiirinde kullanımı ile dîvânların bu söz varlıklarımız bakımından önemi, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, İstanbul. S. 6, 11-54.
• Kutluer, İ. (1998). Hikmet. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 17, 503-511.
• Kutluer, İ. (2000). İlim. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 22, 109-114.
• Mengi, M. (1991). Divan şiirinde hikemî tarzın büyük temsilcisi Nâbî. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Mengi, M. (2010). Eski Türk edebiyatı tarihi edebiyat tarihi-metinler. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Nâbî. (2019). Hayriyye. (Kaplan, M. haz.). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Nâbî. (2020). Nâbî Dîvânı I-II. (Bilkan, A. F. haz.). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Ögel, B. (2010). Türk mitolojisi (Kaynakları ve açıklamaları ile destanlar) I-II, Ankara: TTK. Basımevi.
• Pala, İ. (2002). Kün. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 26, 552-553.
• Şentürk, A. A. (2017), Osmanlı şiiri kılavuzu II. İstanbul: Osedam.
• Uludağ, S. (1994). Devir. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 9, 231-232.
• Zavotçu, G. (2006). Divan edebiyatı kişiler -kişilikler sözlüğü. Ankara: Aydın Kitabevi.