The Interaction and Transformation of Sharīʿa, Qānūn, and Yasaq (Jasaq) Concepts in the Islamic Law System

Yıl 2025, Cilt: 24 Sayı: 2, 544 - 562, 29.04.2025

Tanju Toka

https://doi.org/10.21547/jss.1576010

Öz

This study aims to explain how secular law became established in Islamic legal thought by examining the interaction and transformation of the concepts of sharīʿa, qānūn, and yasaq (jasaq) in the Islamic legal system. To achieve this aim, first, the etymological origins of these concepts were comparatively analyzed, followed by a discussion of their transformations throughout history. To systematically reveal the historical development of these concepts in the Islamic legal system, sharīʿa was examined first, followed by qānūn, and finally yasaq (jasaq). In Islamic legal thought, sharīʿa was positioned as the fundamental authority originating from divine sources and encompassing all aspects of human life. However, the interaction of the Islamic world with different cultures paved the way for the emergence of new political and legal sources alongside religious sources. Although the Greek-origin concept of qānūn was initially limited to financial and tax matters, it gradually expanded to include moral, spiritual, social, political, and scientific principles. This expansion process is significant as it demonstrates the flexibility and adaptability of the Islamic legal system. After the Mongol invasion of Baghdad in 1258, the interaction between sharīʿa and Genghis Khan’s Yasaq (jasaq) gained a new dimension. Yasaq (jasaq) gained legitimacy by interacting with qānūn and began to take root in the Islamic world. This process laid the groundwork for Islamic law to expand beyond divine-sourced religious rulings to include human and customary elements, enabling the emergence of secular legal regulations.

Anahtar Kelimeler

Islamic law , sharīʿa , qānūn , yasaq (jasaq) , secular law

İslam Hukuk Sisteminde Şerîat, Kanun ve Yasa (casag) Kavramlarının Etkileşim ve Dönüşümü

Öz

Bu çalışma, İslam hukuk sisteminde şerîat, kanun ve yasa (casag) kavramlarının etkileşimini ve dönüşümünü inceleyerek, din dışı yasa fikrinin İslam hukuk düşüncesinde yerleşik hâle gelme sürecini açıklamayı amaçlamaktadır. Bu amacın gerçekleştirilmesi için öncelikle bu kavramların etimolojik kökenleri karşılaştırmalı olarak analiz edilmiş, ardından tarihsel süreçteki dönüşümleri tartışılmıştır. Mezkûr kavramların İslam hukuk sistemindeki tarihsel gelişimini sistematik bir şekilde ortaya koyabilmek için ilk olarak şerîat, sonrasında kânun ve son olarak yasa (casag) kavramı incelenmiştir. İslam hukuk düşüncesinde şerîat, ilâhî kaynaktan gelen ve insan hayatının tüm alanlarını kapsayan temel otorite olarak konumlanmıştır. Ancak İslam dünyasının farklı kültürlerle etkileşimi, dinî kaynakların yanında yeni siyasi ve hukuki kaynakların doğmasına zemin hazırlamıştır. Bu bağlamda Yunanca kökenli kânun kavramı, başlangıçta mali ve vergi konularıyla sınırlı kalsa da zamanla ahlaki, dinî, sosyal, siyasi ve ilmî prensipleri de kapsayacak şekilde genişlemiştir. Bu genişleme süreci, İslam hukuk sisteminin esnekliğini ve uyum kabiliyetini göstermesi bakımından önem arz etmektedir. 1258’de Bağdat’ın Moğollar tarafından işgali sonrasında şerîat ile Cengiz Han Yasası (casag) arasındaki etkileşim yeni bir boyut kazanmıştır. Yasa (casag), şerîat ile etkileşime girerek belli bir meşruiyet zemini kazanmış ve İslam dünyasında kökleşmeye başlamıştır. Bu süreç, İslam hukukunun ilahî kaynaklı şer‘î hükümler dışında, beşerî ve örfi unsurları da kapsayacak şekilde genişlemesine ve din dışı hukuki düzenlemelerin ortaya çıkmasına zemin hazırlayan önemli unsurlardan birisi olmuştur.

Anahtar Kelimeler

İslâm hukuku , şerîat , kânun , yasa (casag) , din dışı yasa

Kaynakça

• Alinge, C. (1967). Moğol kanunları (Ç. Üçok, Çev.). Ankara: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları.
• Arjomand, S. A. (2011). Legitimacy and political organisation: Caliphs, kings and regimes. R. İrwin (Ed.), Islamic cultures and societies to the end of the eighteenth century (s. 225-273). Cambridge: Cambridge University Press.
• Assmann, J. (2015). Kültürel bellek: Eski yüksek kültürlerde yazı, hatırlama ve politik kimlik (A. Tekin, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Atwood, C. P. (2004). Jasaq. Encyclopedia of Mongolia and the Mongol Empire (s. 264-265). New York: Facts On File Inc.
• Avcı, M. (2017). Türk hukuk tarihi. Konya: Atlas Akademi.
• Ayalon, D. (1971). The great Yāsa of Chingiz Khān: A reexamination. Studia Islamica, 33, 97-140.
• Aydın, M. A. (2004). Kanunnâmeler ve Osmanlı Hukuku’nun işleyişindeki yeri. Osmanlı Araştırmaları, 24, 37-46.
• Barkan, Ö. L. (1943). Osmanlı İmparatorluğunda zirai ekonominin hukuki ve mali esasları: Kanunlar. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Bölükbaşı, R. T. (2015). Kâmûs-ı felsefe: Felsefe sözlüğü (R. Alpyağıl, Haz.). Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Burak, G. (2013). The second formation of Islamic law: The post-Mongol context of the Ottoman adoption of a school of law. Comparative Studies in Society and History, 55(2), 579-602.
• Crone, P. (2007). Ortaçağ İslam dünyasında siyasi düşünce (H. Köni, Çev.). İstanbul: Kapı Yayınları.
• Cüveynî, A. A. M. (2013). Tarih-i Cihan Güşa (M. Öztürk, Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Davutoğlu, A. (2018). Alternatif paradigmalar: İslam ve Batı dünya görüşlerinin siyaset teorisine etkisi (M. C. Kaya, Çev.). İstanbul: Küre Yayınları.
• Fârâbî. (2014). İhsâu’l-ulûm (A. Arslan, Çev.). Ankara: Divan Kitap.
• Gazzâlî. (2002). İhyâu ulûmi’d-dîn (A. Serdaroğlu, Çev.) (Cilt 1). İstanbul: Bedir Yayınevi.
• Genç, M. (2014). Osmanlı İmparatorluğunda devlet ve ekonomi. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Hallaq, W. B. (2009). An introduction to Islamic law. Cambridge: Cambridge University Press.
• Heyd, U. (1973). Studies on old Ottoman criminal law (V. L. Megane, Ed.). Oxford: The Clarendon Press.
• Heyd, U. (2019). Eski Osmanlı hukukunda kanun ve şeriat. F. Koca (çev. ve der.), Türk hukuk ve kültür tarihi üzerine: Makaleler (s. 54-78), Ankara: Ankara Okulları Yayınları.
• Hodgson, M. G. S. (1993). İslam’ın serüveni: Bir dünya medeniyetinde bilinç ve tarih, (Cilt 2) (F. Gedikli vd., Çev.). İstanbul: İz Yayıncılık.
• İbn Battûta. (2020). İbn Battûta seyahatnamesi (A. S. Aykut, Çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• İnalcık, H. (1958). Osmanlı hukukuna giriş: Örfi-sultani hukuk ve Fatih’in kanunları. SBFD, 13(2), 102-126.
• İnalcık, H. (1998). Şeriat ve kanun, din ve devlet. İslamiyât Dergisi, 1(4), 135-142.
• İnalcık, H. (2001a). Kanun: Malî yönetim ve kamu yönetimi. TDV İslam Ansiklopedisi (Cilt 24, s. 324-327). Ankara: TDV Yayınları.
• İnalcık, H. (2001b). Kanunnâme. TDV İslam Ansiklopedisi (Cilt 24, s. 333-337). Ankara: TDV Yayınları.
• Jackson, P. (2005). The Mongols and the faith of the conquered. R. Amitai ve M. Biran (Ed.), Mongols, Turks, and others: Eurasian nomads and the sedentary world (s. 245-290). Leiden: Brill.
• Jackson, P. (2019). Reflections on the Islamization of Mongol Khans in comparative perspective. Journal of the Economic and Social History of the Orient, 62, 356-387.
• Jackson, P. (2022). Moğollar ve İslam dünyası: Fetihten ihtidâya (A. F. Doğan, Çev.). İstanbul: Selenge Yayınları.
• Koşum, A. (2003). İslam hukukunda “siyâset-i şer’iyye” kavramı. İslamî Araştırmalar Dergisi, 16(3), 350-358.
• Köksal, A. C. (2016). Fıkıh ve siyaset: Osmanlılarda siyâset-i şer’iyye. İstanbul: Klasik Yayınları.
• Köprülü, M. F. (1983). Ortazaman Türk hukuki müesseseleri: İslam amme hukukundan ayrı bir Türk amme hukuku yok mudur?. O. F. Köprülü (Haz.), İslam ve Türk hukuk tarihi araştırmaları ve vakıf müessesesi (s. 3-35). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Kurtubî. (1999). el Câmiu li-Ahkâmi’l-Kur’ân (M. B. Eryarsoy, Çev.) (Cilt 16). İstanbul: Burcu Yayınları.
• Lessing, F. D. (2017). Moğolca-Türkçe sözlük (G. Karaağaç, Çev.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Lewis, B. (1992). İslam’ın siyasal dili (F. Taşır, Çev.). İstanbul: Rey Yayıncılık.
• Mclynn, F. (2015). Genghis Khan: His conquests, his empire, his legacy. Boston: Da Capo Press.
• Midilli, M. (2018). Klasik Osmanlı ceza hukukunda şeriat-kanun ayrımı. İstanbul: Klasik Yayınları.
• Morgan, D. (1986). The ‘Great “yāsā” of Chingiz Khān’ and Mongol law in the Īlkhānate. Bulletin of the School of Oriental and African Studies, 49(4), 163-176.
• Morgan, D. (2005). The “Great Yasa of Chinggis Khan” revisited. R. Amitai ve M. Biran (Ed.), Mongols, Turks, and others: Eurasian nomads and the sedentary world (s. 291-308). Leiden: Brill.
• Mütercim Asım Efendi. (2013). Kâmûsu’l-Muhit tercümesi (M. Koç ve E. Tanrıverdi, Haz.). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Nizâmü’l-Mülk. (2020). Siyasetname (M. A. Köymen, Haz.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Pochekaev, R. Y. (2016a). Ancient Turkic law ‘privatised’ by Chinggis Khan and his descendants. Inner Asia, 17(2), 182-195.
• Pochekaev, R. Y. (2016b). Chinggis Khan’s Great Yasa in the Mongol Empire and Chinggisid states of the 13th–14th centuries: Legal code or ideal ‘law and order’?. Golden Horde Review, 4(4), 724-733.
• Preus, A. (2007). Historical dictionaries of ancient Greek philosophy. USA: The Scarecrow Press.
• Rahman, F. (2009). İslam (M. Dağ ve M. Aydın, Çev.). Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• Rosenthal, E. (1996). Ortaçağ’da İslam siyaset düşüncesi (A. Çaksu, Çev.). İstanbul: İz Yayıncılık.
• Sarna, N. M. ve Sperling, S. D. (2007). Bible: Canon. Encyclopaedia Judaica (Cilt 3, s. 574-583). USA: Thomson Gale.
• Schacht, J. (1982). An introduction to Islamic law. Oxford: Clarendon Press.
• Şahin, H. (1987). Mâturidî’ye göre din. Kayseri: Yeni Matbaa.
• Temir, A. (Çev.). (1986). Moğolların gizli tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Toka, T. (2024). Antik Mısır, antik Yunan ve Yahudilikte köken, yasa ve düzen: Karşılaştırmalı bir inceleme. İlahiyat Tetkikleri Dergisi, 61(1), 61-78.
• Vankulu Mehmed. (2014). Vankulu lugati (M. Koç ve E. Tanrıverdi, Haz.). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Vásáry, I. (2018). Yāsā and Sharīʿa: Islamic attitudes toward the Mongol law in the Turco-Mongolian world (from the Golden Horde to Timur’s time). R. Gleave ve I. T. Kristó-Nagy (Ed.), Violence in Islamic thought from the Mongols to European imperialism (s. 58-78). Edinburgh: Edinburgh University Press.
• Vernadsky, G. (1938). The scope and contents of Chingis Khan’s Yasa. Harvard Journal of Asiatic Studies, 3, 337-360.
• Vikør, K. S. (2005). Between God and the Sultan: A history of Islamic law. Oxford: Oxford University Press.
• Zorlu, S. E. (2022). Eski Türklerde ve Osmanlı devletinde meşruiyet inancı bağlamında devlet başkanının belirlenmesi. Necmettin Erbakan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 5 (2), 501-533.