A Contextual Analysis of the Ḥadīth “The Most Virtuous Place of Worship for a Woman is the Most Secluded Corner of Her Home.”

Yıl 2025, Cilt: 24 Sayı: 3, 1123 - 1147, 18.07.2025

Ayşegül Toprak Şahin

https://doi.org/10.21547/jss.1609581

Öz

Bu çalışma, kadınların mescitlerde cemaate katılımı konusunda klasik hadis kaynaklarından aktarılan rivayetleri ele alarak bunların sıhhatini tespit etmekte ve sosyokültürel yansımalarını bağlamsal olarak incelemektedir. İlgili doğrultuda “Kadının en hayırlı mescidi evinin en ücra köşesidir.” hadisi merkeze alınarak öncelikle söz konusu hadise ve konuyla bağlantılı diğer hadis gruplarına yönelik sıhhat analizi yapılmış; ardından Hz. Peygamber dönemi, sahabe dönemi ve sonraki asırlarda kadınların mescitlere katılımının ne şekilde gerçekleştirildiği hususu klasik dönem İslam âlimleri ile Türk, Arap ve Batı dünyasından araştırmacıların yaklaşımları doğrultusunda karşılaştırmalı olarak incelenmiş ve tartışılmıştır. Nitel araştırma yöntemlerinden içerik analizi ve doküman incelemesi tekniklerinin kullanıldığı bu çalışmada, kadınların mescitlere katılımını destekleyen ve engelleyen rivayetler üzerine klasik dönem İslam âlimleri ve çağdaş araştırmacıların açıklamaları doğrultusunda değerlendirmeler yapılmıştır. Araştırmada elde edilen veriler ve değerlendirmeler sonucunda kadınların mescitleri ziyaretleriyle ilgili olarak farklı hükümlerin uygulandığı dönemlerin bulunduğu tespit edilmiştir. Hz. Peygamber döneminde kadınların mescitlere gitmesinin teşvik edildiği ve buna engel olunmadığı görülürken sahabe döneminde bazı kadınların uygunsuz davranışları nedeniyle kadınların mescitleri ziyaretlerinin sınırlandırıldığı; daha sonraki dönemlerde ise bu sınırlandırmaların mezhep imamları tarafından dinî bir gereklilik haline getirildiği müşahede edilmiştir. Sonuç olarak Hz. Peygamber’in sünnetine olan sadakat gereği kadınların mescitlerden menedilmemesi gerektiği ve bu yasakların dinî gereklilikten ziyade sosyokültürel nedenlerle uygulandığını söylemek mümkündür. Bu araştırma, toplumsal koşulların, hadis rivayetlerinin algılanış ve uygulanış biçimini nasıl etkileyebildiğini gösteren önemli bir sonucu ortaya çıkarmıştır. Ayrıca kadınların mescitlere katılımına ilişkin çağdaş yaklaşımlar ve tarihsel süreçlerin bir karşılaştırmasını sunarak bu konuda gelecekteki araştırmalara da ışık tutmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Hadis , Kadın , Mescit , Sosyo-Kültürel , Fitne

A Contextual Analysis of the Ḥadīth “The Most Virtuous Place of Worship for a Woman is the Most Secluded Corner of Her Home.”

Öz

This study examines the narrations transmitted in classical ḥadīth sources regarding women’s participation in congregational prayers at mosques, assesses their soundness, and contextually analyzes their socio-cultural reflections. It focuses particularly on the ḥadīth, “The most virtuous place of worship for a woman is the most secluded corner of her home.” An initial authenticity analysis of this ḥadīth and related narrations was conducted. Following this, the study delves into how women participated in mosques during the Prophet Muḥammad’s time, the era of the companions, and subsequent centuries, comparing and analyzing these periods in the matter will be addressed considering the approaches of classical Islamic scholars as well as researchers from the Turkish, Arab, and Western worlds. Using qualitative methods such as content analysis and document examination, the research evaluates the perspectives of classical Islamic scholars and contemporary researchers on narrations that either promote or restrict women’s mosque participation. The findings reveal that rulings on women’s visits to mosques have varied across different periods. During the Prophet Muḥammad’s time, women were encouraged to attend mosques without restrictions. However, during the companions’ era, their visits were limited due to inappropriate behavior exhibited by some women. Later, these restrictions were formalized as religious requirements by the jurisprudence schools. In conclusion, it can be stated that prohibiting women from mosques is not aligned with the Prophet Muḥammad’s tradition and such restrictions arose from socio-cultural factors rather than religious necessity. This research emphasizes how social conditions can shape the understanding and application of ḥadīth. Additionally, it offers a valuable comparison of contemporary and historical approaches to women’s mosque participation, providing insights for future research on this subject.

Anahtar Kelimeler

Hadīth , Woman , Masjid , Socio-Cultural , Fitnah

Kaynakça

• Abū Dāvud, I. I. al-Sijistānī. (n.d.). Sunan Abī Dāvud (Vols. 1–4). Bairut: Dār al-Kitāb al-ʿArabī.
• Abū Yaʿlā, A. ibn ʿAlī. (1989). Musnad Abī Yaʿla (A. Hussain Salim, Ed.; Vol. 13). Damascus: Dār al-Maʾmūn li al-Turāth.
• Ahatlı, E. (2011). Terceme. In Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Vol. 40, pp. 483–484). Ankara: TDV Yayınları.
• Aḥmad ibn Ḥanbal, A. ʿAbdillāh. (1995). Musnad Aḥmad ibn Ḥanbal (S. Arnaʾut et al., Ed.; Vol. 50). Bairut: Maktabah al-Risālah.
• Albānī, A. ʿAbd al-R. M. N. al-Dīn. (2002). Ṣaḥīḥ Sunan Abī Dāvūd (Vols. 1–8). Kuwait: Muʾassasah Ghuras.
• Albānī, A. ʿAbd al-R. M. N. al-Dīn. (n.d.). Silsilah al-ḍaʾīfah. Riyadh: Maktabah al-Maʿārif.
• Albānī, A. ʿAbd al-R. M. N. al-Dīn. (1981). Silsilah al-aḥādīth al-ḍaʿīfah wa al-mawḍūʿah wa āthāruhā al-sayyiʾ fī al-ʾummah (Vols. 1–14). Riyadh: Maktabah al-Maʿarif.
• Albānī, A. ʿAbd al-R. M. N. al-Dīn. (1994). Silsilah al-ṣaḥīḥah (Vols. 1–9). Riyadh: Maktabah al-Maʾārif.
• Aşıkkutlu, E. (2003). Leyyin. In Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Vol. 27, pp. 168–169). Ankara: TDV Yayınları.
• Auda, J. (2017). Reclaiming the mosque: the role of women in ıslam’s house of worship. Swansea: Claritas Books.
• Aydınlı, A. (2004a). Merfû. In Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Vol. 29, pp. 180–181). Ankara: TDV Yayınları.
• Aydınlı, A. (2004b). Mevkuf. In Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Vol. 29, pp. 437–438). Ankara: TDV Yayınları.
• Bakan, T. (2008). Sünnete göre kadınların toplu ibadeti ya da cemaat namazı. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 30, 41–83.
• Bayhaqī, A. B. A. (1993). Al-Sunan al-kubrāʾ (ʿAbd al-Qadir ʿAṭāʾ Muḥammad, Ed.; Vols. 1–10). Mecca: Maktabāh al-Dār al-Bāz.
• Bezzār, A. B. A. (2008). Musnad al-Bezzār (ʿĀdil Ibn Ṣaʿd, Ed.; Vols. 1–18). Madinah: Maktabah al-ʿUlūm wa al-Ḥikam.
• Bukhārī, A. ʿAbdillāh M. (n.d.). Al-Tāʾrīkh al-kabīr (M. ʿAbd al-Maʿid Khān, Ed.; Vols. 1–8). Hyederabad: Dāʾirāt al-Maʿārif al-Othmāniyah.
• Bukhārī, A. ʿAbdillāh M. (2001). Ṣaḥīḥ al-Bukhārī (M. Zuhayr ibn Nāṣir, Ed.; Vols. 1–9). Bairut: Dār al-Tawk al-Najāt.
• Dışlı, G. (2015). Women’s prayer space in the case studies of the historic mosques in three Balkan countries. Prostor, 23(2), 196–207.
• Efendioğlu, M. (2004). Metrûk. In Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Vol. 29, pp. 415–416). Ankara: TDV Yayınları.
• Gözelceoğlu, R. (2023). Kadınların mescide gelmelerini yasaklayan rivayetlerin sosyolojik arka planı. Diyanet İlmî Dergi, 59, 551–578.
• Guillaume, A. (2012). Ṣaḥīḥ. In Encyclopaedia of Islam First Edition Online. Leiden, London: Brill.
• Hibrī, A. (1997). Islam, law and custom: redefining Muslim women’s rights. American University Journal of International Law and Policy, 12, 1–44.
• Holmes Katz, M. (2014). Women in the mosque - A history of legal thought and social practice. Columbia: Columbia University Press.
• Ibn Abī Shaybah, A. B. ʿAbdullāh. (2006). Al-Muṣannaf (M. ʿAwwāmah, Ed.; Vol. 21). Jeddah: Dār al-Qiblah. Ibn Ḥajar al-ʿAsqalānī, A. al-F. S. al-Dīn. (2000). Fatḥ al-bārī sharkh Ṣaḥīḥ al-Bukhārī (M. F. ʿAbd al-Bāqī, Ed.; Vols. 1–15). Damascus: Dār al-Fayḥāʾ.
• Ibn Ḥazm, ʿAlī ibn Aḥmad. (2003). Al-Muḥallā bi al-āthār (ʿAbd al Ghaffār Suleymān al-Bundārī, Ed.). Bairut: Dār al-Kutub al-ʿIlmiyyah.
• Ibn Ḥazm, ʿAlī ibn Aḥmad. (2018). Ibn Hazm on the lawfulness of women attending prayers in the mosque (M. A. Nadwi, Ed.; 2nd ed.). Oxford: Interface Publications.
• Ibn Khuzaymah, A. B. M. (1970). Ṣaḥīḥ Ibn Khuzaymah (M. M. Aʿẓamī, Ed.; Vols. 1–4). Bairut: al-Maktabah al-Islāmī.
• Imām Mālik, A. ʿAbdillāh al-Aṣbaḥī. (2004). Muwaṭṭaʾ Imām Mālīk (Vols. 1–2). Abu Dhabi: Muʿassasah Zayd ibn Ṣultān.
• Juynboll, G. H. A. (2012). T̲h̲iḳa. In P. J. Bearman (Ed.), Encyclopaedia of Islam New Edition Online (EI-2 English). Leiden, London: Brill.
• Kahraman, A. (2004). Klâsik fıkıh literatüründe kadının cemaatle ibadeti konusundaki yaklaşımlarda fitne söyleminin rolü -eleştirel bir bakış-. Marife, 4(2), 59–80.
• Kahraman, A. (2013). Cami iklimini solumak ve cemaate devam konusunda kadınlara getirilen yasağın gerekçesi. In YECDER/Cami Merkezli Hayat (Vol. 3). İstanbul: Pelikan Basım.
• Karacabey, S. (2000). Hadislerin metin tenkidinde fiilî sünnete müraacatın önemi bağlamında kadınların ve çocukların camiye gitmeleri ile ilgili hadislerin değerlendirilmesi. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 9(9), 1–16.
• Karahan, A. (2020). Tartışılan bir râvi: İbn Lehîʿa. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 30(1), 79–104.
• Koçyiğit, K. (2019). Rivayetler bağlamında kadının camideki konumu [Yüksek Lisans Tezi]. Sivas: Sivas Cumhuriyet Üniversitesi.
• Melchert, C. (2006). Whether to keep women out of the mosque: a survey of medieval Islamic law. In B. Michalak-Pikulska & A. Pikulski (Eds.), Authority, privacy and public order in Islam (pp. 59–69). Leuven: Uitgeverij Peeters en Departement Oosterse Studies.
• Mundhirī, A. M. D. al-D. ʿAbd al-ʿAẓīm. (2003). Al-Targhīb wa al-tarhīb (I. Shams al-Dīn, Ed.; Vols. 1–4). Bairut: Dār al-Kutub al-ʿIlmiyyah.
• Muslim, I. al-Hajjāj. (1915). Ṣaḥīḥ Muslim (Vol. 8). Bairut: Dār al-Jīl.
• Nas, A. (2022). Women in mosques: mapping the gendered religious space through online activism. Feminist Media Studies, 22(5), 1163–1178.
• Nīsābūrī, A. B. M. I. al-Mundhir. (1993). Al-Awṣaṭ fī al-Sunan wa al-ʾijmāʿ wa al-ikhtilāf (A. ibn M. Ḥanīf, Ed.; Vols. 1–11). Riyadh: Dār al-Ṭayba.
• Polat, S. (1995). Ferd. In Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Vol. 12, pp. 368–369). Ankara: TDV Yayınları.
• Polat, S. (2010). Şâhid. In Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Vol. 38, p. 273). Ankara: TDV Yayınları.
• Rabīʿ ibn Ḥabīb, I. ʿUmar al-Azdī. (1994). Al-Jāmiʿ al-ṣaḥīḥ Musnad al-Imām al-Rabiʿ ibn Ḥabīb. Bairut: Dār al-Ḥikmah.
• Reda, N. (2004). Women in the mosque: historical perspectives on segregation. 21(2), 77–97.
• Safi, L. (2006). Woman and the masjid between two extremes (Forum). American Journal of Islam and Society, 23(1), 136–141.
• Salam, Z. (2019). Women in masjid: a quest for justice. New Delhi: Bloomsbury.
• Sayed, A. (2001). Early Sunni discourse on women’s mosque attendance. ISIM Newsletter, 7(1), 10–10. Shāfiʿī, M. ibn I. (n.d.). Al-ʾUmm. Bairut: Dār al-Maʿrifa.
• Sütcü, K. (2021). Hadisler bağlamında kadınların camide cemaatle namaza katılımı meselesi [Yüksek Lisans Tezi]. Eskişehir: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi.
• Ṭabarānī, A. al-Q. S. (1983). Al-Muʿjam al-kabīr. Madinah: Maktabah al-ʿUlūm wa al-Hikam.
• Ṭabarānī, A. al-Q. S. (1995). Al-Muʿjam al-awṣaṭ (T. ibn ʿAbdillāh Abū Muʿādh & A. al-Faḍl ʿAbd al-Muhsin ibn Ibrāhīm, Eds.; Vols. 1–10). Cairo: Dār al-Ḥaramayn.
• Tırabzon, A. (2015). Kadınların cemaatle kılınan namazlara iştiraki ve namazlarının edası. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 33, 179–204.
• Uğur, M. (1997). Hasen. In Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Vol. 16, pp. 374–375). Ankara: TDV Yayınları. Utaberta, N., Omi, F. S., Roslan, S. B., & Ariffin, F. M. (2018). An analysis of women’s access and participation in the mosques in the contemporary world. IOP Conf. Series: Materials Science and Engineering, 401, 1–12. https://doi.org/doi:10.1088/1757-899X/401/1/012032
• Wani, G. Q. (2018). Reclaiming the mosque: the role of women in İslam’s house of worship by Jasser Auda (UK/USA: Claritas Books with Maqasid Institute, 2017. 135 pages.). American Journal of Islam and Society, 35(1), 114–117.
• Woodlock, R. (2010). The Masjid is for men: competing voices in the debate about australian Muslim women’s access to mosques. Islam and Christian–Muslim Relations, 21(1), 51–60. https://doi.org/doi.org/10.1080/09596410903481853
• Yeşil, M. (2004). Kadınların cemaate iştiraki ile ilgili hadisler üzerine bir inceleme. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17(17), 47–62.
• Yılmaz, H. (2007). Hz. Peygamber döneminden günümüze kadınlar ve cami eğitimi. Değerler Eğitimi Dergisi, 5(14), 107–130.
• Yücel, A. (2008). Sadûk. In Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Vol. 35, p. 431). Ankara: TDV Yayınları.