Haleb Atabeyi Nûreddîn Mahmûd Dönemindeki Medrese Eğitimine Bir Bakış

Yıl 2020, , 1333 - 1341, 01.07.2020

Abdulcelil Işık

https://doi.org/10.21547/jss.613395

Öz

Avrupa’nın Ortaçağ’daki geriliğinin temelinde halkın büyük bölümünün okur-yazar olmayışı ve eğitim almayışından kaynaklandığını söylemek yerinde bir tespit olur. Çünkü sınırlı bir kesimin tekelinde kalan eğitim-öğretim ayrıcalığı sınıfsal farklılığın derinleşmesinde de etkili olmuştur. Buna karşılık İslâm Dünyası’nda eğitim, halkın tamamına teşmil edilmiş, kadın ve erkek için farz kılınmıştır. Bu ise İslâm’ın ilk yılları ile birlikte daha sonra İslâm’ı benimsemiş Türk-İslâm devletleri döneminde hızlı ve parlak bir medeniyetin vücud bulmasına neden olmuştur. Zaman içerisinde eğitim kurumları olarak ortaya çıkan medreselerde günümüz modern bilimlerine ilham kaynağı olan İbn Sina, Farabi, İbn Rüşd, Birunî, İbn Haldun ve İbn Cezerî vb. filozoflar yetişmiştir. İlk Türk-İslâm devletlerinden Karahanlılar ile başlayan Medrese geleneği Selçukluların kurdukları Nizâmiye Medreseleri ile zirve yaptı. Öte taraftan Endülüs Emevî ve Beni Ahmer devletleri döneminde de İspanya’da ortaya konulan eğitim anlayışı ve gelişkin medrese eğitimi Avrupalıları da etkileyerek Rönesans’ın yaşanmasında büyük katkılar sundu. Makalemizin amacı, Haleb Atabeyi Nûreddîn Mahmûd tarafından benimsenmiş olan Büyük Selçuklu Devleti’nin medrese sisteminin (Nizâmiye Medreseleri), Suriye’de uygulanması ile bu medreselerin sosyo-kültürel, dinî ve siyasal hayata etkilerini kaynaklar ışığında ortaya koymaktır.

Anahtar Kelimeler

Nizamiye Medreseleri, Nûreddîn Mahmûd, Suriye

A View On The Madrasa Education In The Time Of Nur Al-Din Mahmud The Atabeg Of Aleppo

Öz

It will be a right evaluation to say that the main reasons which lie under the Middle Age European retardation were the high percentage of illiterate population and their being destitute of education. The education privilege under the control of a limited section of the society became effective in the deepening of the class inequality. On the other hand in the Islamic world the education was generalized for all public and was made mandatory both for man and woman. This provided the emerge of a fast and brilliant civilization in the Turk-Islam states who has accepted Islam since early years. In the madrasas which had emerged as education institutions by time philosophers like Ibn Sina, Farabi, Ibn Rushd, Ibn Khaldun, Ibn Jazari, and many others who inspired the modern sciences of today were educated. The tradition of madrasa firstly started by one of the first Turk-Islam states Karahanlılar reached its peak with the foundation of Nizamiya Madrasas by Great Seljucks. On the other hand in the education system and developed education apprehension which was practiced by Andulus and Beni Ahmar states in Spain effected Europeans as well and contribute a lot in the emergence of the Renaissance. The aim of this article is to put forward the application of the Great Seljuk Madrasa system (Nizamiya Madrsas) in Syria by Nur al-Din the Atabeg of Aleppo and their socio-cultural, religious and political effects on life under the light of historical sources.

Anahtar Kelimeler

Nûreddîn Mahmûd, Nizamiya Madrasas, Syria

Kaynakça

• Aslanapa, O. (1989), Türk sanatı, (2. baskı), İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Baş, E. (1999). İbn Asakir ve Tarihu Dımeşk’i üzerine. Tarih Araştırmaları Dergisi. 39 (1), 691-706.
• Beksaç, A. E. (2007). Nûreddîn Zengî Bîmâristânı. Diyânet İslâm Ansiklopedisi içinde (Cilt 33, s. 262-263). İstanbul: TDV. Yayınları.
• Cezar, M. (1977). Anadolu öncesi Türklerde şehir ve mimarlık. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Ebû Şâme (2002). Kitâb el-ravzateyn fî ahbâri’d-devleteyn en-Nûriyye ve’s-Selâhiyye, (Neşr ve Tahkik. İ. Şemseddîn). (Cilt. I-II), Beyrut: Dârü’l-Kütûbü’l-İlmiyye.
• Eğilmez, M. (2002). Musul ve Haleb Atabeyi Nûreddîn Mahmûd, Türkler Ansiklopedisi içinde, (Cilt 4, s. 1326-1342). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Elisséeff, N. (1967). Nûr ad-Dîn un grund rince Musulman de Syrie au temps des Croisades (511-569/1118-1174). (Cilt. I-III). Damascus.
• Hamidullah, M. (1980). İslam Peygamberi (S. Tuğ, Çev.). (Cilt. II), İstanbul.
• Işık, A. (2018). Zengî Atabegliği; Haleb Kolu (1146-1181) (Yayınlanmamış doktora tezi). Mustafa Kemal Üniversitesi, Hatay.
• İbn Kesîr. (1995). El-bidâye ve’n-nihâye (M. Keskin, Çev.). İstanbul: Çağrı Yayınları. (Orijinal çalışma basım tarihi 1932-1939).
• İbn Şeddâd, Behâ ed-Dîn. (1897). The life of Saladin, Saladin; or what befell Sultan Yûsuf (Salâh ad-Dîn: 1137-1193), London: The Committee of the Palestine Exploration Fund.
• İbn Şeddâd, İzzeddîn b. Muhammed b. Ali b. İbrahim (1991). El- a’lâku’l-hatîre fî zikri ümerâi’ş-Şam ve’l-Cezîre, (Muhakkik. Y. Z. Abbare), (Cilt. I-II), Dımaşk: Suriye Kültür Bakanlığı.
• İbn Tağrıberdi (1383/1963). En-nücûmu’z-zâhire fi mülûk Mısr ve’l-Kâhire, (Cilt. 5), Kahire: Mısır Kültür Bakanlığı.
• İbnü’l- Adîm, Kemâleddîn Ömer b. Ahmed b. Ebî Cerâde (1996). Zübdetü’l- Haleb min târîh-i Haleb. (Haşiye: H. el-Mansûr), Beyrut: Dar el-Kütûb el-İlmiyye.
• Kazıcı, Z. (1991). İslâm müesseseleri tarihi. İstanbul: Kayıhan Yayınları.
• Kök, B. (1992). Nûreddîn Mahmud Zengî ve İslâm kurumları tarihindeki yeri. İstanbul: İşaret Yayınları.
• Köymen, M. A. (2001). Büyük Selçuklu İmparatorluğu tarihi, Alparslan ve zamanı. (Cilt. 3), Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Lapidus, I. M. (2005). İslam toplumları tarihi I, a history of Islamic societies, (Y. Aktay, Çev.), İstanbul: İletişim Yay.
• Mazaherî, A. (1972). Ortaçağ’da Müslümanların yaşayışları, La vie quotidienne des Musulmans en Moyen Age. (B. Üçok Çev.), İstanbul: Varlık Yayınları.
• Nu‘aymî, Abdulkadir b. Muhammed el-Dımaşkî (1980). El-daris fi tarih el-medâris, (Cilt, I). Beyrut: Dâr el-Kütüb el-İlmiyye.
• Okiç, M. T. (1959). Bazı Hadis meseleleri üzerinde tetkikler, İstanbul.
• Özaydın, A. (2007). Nizâmiye Medresesi. Diyânet İslâm Ansiklopedisi içinde (Cilt 33, s.188-191). İstanbul: TDV Yayınları.
• Öztuna, Y. (2005). Devletler ve hânedanlar, İslâm devletleri. (3. Baskı, Cilt. 1), Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.
• Sallabî, A.M. (2014). Zengîler dönemi, İslâmî idârenin yeniden hâkim kılınması, (T. Akyüz, Çev.). İstanbul: Ravza Yay.
• Sezgin, F. (2008). İslam’da bilim ve teknik. (A. Ali, Çev.). (Cilt. 1). İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
• Şeşen, R. (1987). Salâhaddîn Eyyûbi ve devlet, İstanbul: Çağ Yay.
• Terzioğlu, A. (1982). Selçuklu Türklerinin ünlü tıbbîyesi. Şam’daki Nûreddîn Hastanesi. Bifaskop, 3 (7), 20-28.
• Yılmaz, H. (2014). Zengîler ve Eyyûbîler döneminde medrese (1154-1260). (Yayınlanmamış doktora tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Zeydân, C. (2012). Târihu’t-temeddüni’l-İslâmî, İslâm uygarlıkları tarihi. (3. Baskı, Cilt. 1). (N. Gök, Çev.). İstanbul: İletişim Yay.
• Zeydân, C. (2015). Târihu’t-temeddüni’l-İslâmî, İslâm uygarlıkları tarihi (N. Gök, Çev.). (2. Baskı, Cilt 1). İstanbul: İletişim Yay.