19.Yüzyılın İkinci Yarısında Osmanlı Devleti’nde Muhacirlerin Sosyal Hayata Entegrasyonunda Yaşanılan Salgınlar ve Sağlık Hizmetleri

Yıl 2022, , 354 - 378, 26.01.2022

Kerim Tiryaki , Zeynel Özlü

https://doi.org/10.21547/jss.711503

Öz

19.yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı ile Rusya arasında yaşanan Kırım ve 1877-78 ve 1897 Osmanlı-Yunan Savaşları sonucunda Osmanlı topraklarına önemli ölçüde yoğun bir göç olayı yaşanmıştır. Bu göç olayının yarattığı açlık, sefalet, yetersiz beslenme ve hijyenik ortamın olmayışı gibi nedenlerden dolayı muhacirler arasında salgın hastalıklar zuhur etmiştir. Muhacirler arasında salgınların bu önemli ölçüde yayılmasında iskan bölgelerinde kalabalık gruplar halinde gelmelerinin büyük bir etkisi olmuştur. Devlet, salgınlar karşısında öncelikle Samsun, Trabzon gibi liman kentlerinde hasta olan muhacirlere karantina uygulamışlardır. Buna ilaveten sıhhi ortamın oluşturulması muhacirler farklı yerlere nakledilerek yoğunluk azaltılmaya çalışılmıştır. Hastaların tedavisi için gerekli olan doktorların ve ilaçların teminiyle sağlık hizmetleri verilmiştir. Ayrıca hastaların tedavisinin daha sağlıklı ortamlarda yapılabilmesi için sıhhi mekanlara yerleştirilmesi gibi tedbirler alınırken, yoksul olan hastaların tedavi masraflarının devlet tarafından karşılandığı anlaşılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Muhacirlerin İskanı

Kaynakça

• Kaynakça Arşiv Belgeleri Başbakanlık Osmanlı Arşivi Babıali Evrak Odası, BEO, 42/3095.1, 50/3714.1, 50/3714.2. Dahiliye Mektubi Kalemi, DH.MKT,1782/117.1, 1782/116.1, 1755/101.1,1753/94.1, 1976/22.1, 115/47.1, 115/47.2, 1393/56.1, 1773/56.1, 1803/91.1, 1803/91.2, 1341/52.1, 1341/52.2, 1983/70.1, 1563/113.1, 1563/113.2, 1585/91.1, 1558/35.1,2234/119.1, 1790/7.1, 1790/7.2, 143/15.1, 143/15.2, 1987/56.1, 1472/68.1, 1472/68.2, 1467/13.1, 1333/52.1, 1333/52.2, 1333/52.3, 1333/52.4, 116/43.1, 116/43.2, 116/43.3, 116/43.4, 116/43.5, 116/43.6, 1698/78.1,1799/60.1, 415/5.1, 2149/57.1,1548/79.1, 1549/48.4, 1552/52.1, 1543/48.1, 1543/48.2, 1543/8.3, 1549/48.4, 1575/118.1, 1575/118.2,1937/3.1, 1591/98.1, 1613/106.1, 1587/15.1, 1587/15.2, 1584/103.1, 1666/79.1, 1476/80.1.
• Hariciye Nezareti İdare, HR. İD,16/23.2. Hariciye Tercüme Odası, HR. TO,507/21.1, 507/21.2, 507/21.3, 464/50.1. İrade Dahiliye, İ.DH,1103/86430.1, 766/62392.3. İrade Maliye, İ.ML, 41/35.1, 41/35.3. Meclis-i Valâ, MVL,680/64.2, 680/64.3, 689/43.1, 689/43.2, 685/30.1, 685/30.2, 685/30.3, 685/30.4, 713/75.1, 1054/45.1, 674/44.1, 689/8.1, 738/78.1. Meclis-i Vükelâ, MV, 64/68.1. Sadâret Mektubî Kalemi Mühimme, A.}MKT. MHM,506/8.1, 506/8.2, 506/8.3, 313/28.1, 313/28.2, 312/41.1, 531/4.1, 207/12.1, 302/90.1, 290/37.1, 168/34.1, 289/22.1, 308/85.1, 236/59.1, 293/57.1, 293/57.2, 293/11.1, 311/68.1, 311/68.2, 311/68.3, 311/68.5, 288/89.1, 293/25.1, 293/25.2, 293/25.3, 334/30.1, 334/30.2, 334/30.3, 334/30.4, 334/30.5, 334/30.5, 304/66.1, 357/81.1. Sadâret Mektubî Kalemi Nezaret ve Devair, A.} MKT. NZD, 335/53.1, 399/93.1, 346/99.1, 404/72, 382/55.1, 413/94.1. Sadâret Mektubî Kalemi Umum Vilayet, A.}MKT. UM, 504/35.1.
• Yıldız Perakende Komisyon, Y.PRK. KOM, 4/28.1.
• Yıldız Perakende Askeri Maruzat, Y.PRK, ASK, 96/4.1,76/73.1. Yıldız Mütenevvi Maruzat, Y.MTV,12/5.1, 12/5.2. Yıldız Perakende Sıhhiye Nezareti Maruzatı, Y.PRK. SH,1/13.1. Yıldız Resmi Maruzat, Y.A.RES, 6/16.1, 6/16.2, 6/16.3, 6/16.4.
• Talimatname ve Gazeteler
• Koleraya Karşı Talimat-ı Sıhhîye, Meclis-i Umur-u Tıbbiye-i Mülkiye ve Sıhhîye-i Umumiye Müfredat ve Neşriyatından, Tanin Matbaası,1326. Ceride-i Havadis, 26 Ş 1294, Nr.3491. Ceride-i Havadis, 10 N 1294, Nr.3502. Tercümân-ı Ahvâl, 23 M 1281, Nr.506.
• Araştırma Eserler Ak, M. (2011).19.yüzyılda Antalya’da Kolera Salgını. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C.4, S.17, 254-268. Ayar, M. (2007). Osmanlı Devletinde Kolera İstanbul Örneği (1892-1895), İstanbul: Kitabevi Yayınları. Aydın, E. (2004). 19.yüzyılda Osmanlı Sağlık Teşkilatlanması. OTAM, S.15, 185-207. Aydın, D. Şahin Nurdan & Akay, Berna. (2017).Göç Olayının Çocuk Sağlığı Üzerine Etkileri. İzmir Doktor Behçet Uz Çocuk Hastalıkları Dergisi, S.7(1), 8-14. Aydın, M. (2015). 1877-78 Osmanlı- Rus Savaşı Esnasındaki Rumeli Göçünün Meclis-i Mebusan’a Yansımaları ve Yapılan Yardımlar. Osmanlı Araştırmaları, XLV, 209-230. Bay, A. (2017). Osmanlı’da Kısa Ömürlü Bir Hayır Kurumu: Dulhane(1884-1896). Türkiyat Mecmuası, C.27, S.1, 47-64. Böke, P. (2009). İzmir Karantina Teşkilatının Kuruluşu ve Faaliyetleri (1840-1900). ÇTTAD, VIII/18-19, 137-159. Çalım, S., Kavlak, O. & Sevil, Ü. (2012). Evrensel Bir sorun; Göç Eden Kadınların Sağlığı ve Sağlık Hizmetlerinde Yaşanan Dil Engeli. Sağlık ve Toplum, yıl:22, S.2, 11-19. Çalışkan, A. (2019). XIX. yüzyılda Maraş’ta Salgın Hastalıklar ve Salgın Hastalıklara Karşı Alınan Önlemler. II.Uluslarası Akdeniz Sempozyumu Bildiriler Tam Metin Kitabı, Kitap I, Ali Arslan (Edit.), Mersin, Mer- Ak Yay.(Mersin akademi), ss.196-212. Çalışkan, A. & Eyicil, A.(2019). XVIII ve XIX. yüzyılda Halep ve Civarında Salgın Hastalıklar. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C.9,S.18, 1289-1319. Çavdar, N. & Karcı, E. (2014). XIX.yüzyıl Osmanlı Sağlık Teşkilatlanmasına Dair Bibliyografik Bir Deneme. Turkish Studies, Volume 9/4, 255-286. Davies, N. (1997). Europe: A History, London: Oxford University Press. Diamond, J. (2003). Tüfek, Mikrop ve Çelik, çev. Ülker İnce, Ankara: TÜBİTAK Yayınları. Dinç, G. (2014). .Bulaşıcı ve Salgın Hastalıklar Tarihine Genel Bir Bakış. Yeni Tıp Tarihi Araştırmaları, İbrahim Başağaoğlu- Gülten Dinç (Ed.), İstanbul, S.18, ss.43-72. Erdem, N. (2013). Balkan Savaşları Döneminde Yunan Basınında Kolera Vakaları. Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S.52, 803-824. Erdem, T. (2013). 1864 Kafkas Göçü Öncesinde ve Göç Sırasında Yaşanan Salgın Hastalıklar. 1864 Kafkas Tehciri Kafkasya’da Rus Kolonizasyonu Savaş ve Sürgün, Mehmet Hacısalihoğlu (Ed.), ss.171-200, İstanbul: Balkar&Ircıca. Gül, A. (2009). XIX.yüzyılda Erzincan Kazasında Salgın Hastalıklar (Kolera, Frengi, Çiçek ve Kızamık. A.Ü.Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S.41, 239-270. Gümüş, Y. & Bilgili, N. (2015). Göçün Sağlık Üzerindeki Etkileri. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi, S.18, 63-67. İpek, N. (2001). Trabzon’da Kolera (1892-1895). Trabzon ve Çevresi Uluslararası Tarih, Dil,Edebiyat Sempozyumu, C.I, Mithat Kerim Aslan, Hikmet Öksüz(der.) ss.399-411, Trabzon:Trabzon Valiliği il Kültür Müdürlüğü Yayınları. Koloğlu, O. (2005). Osmanlı Basınında 1865 Kolera Salgını, İstanbul Sağlık Konferansı ve Mirza Malkom Han. Osmanlı Bilimi Araştırmaları, C.6, S.2, 139-150. Kumaş, N. (2011). Bursa’da Kolera Salgını ve Alınan Karantina Önlemleri (1890-1895). Uludağ Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, C.12, S.21, 213-241. Kyrıakıdıs, T. (2014). Sanitarian Consequences of The Caucasian Migration: Three Unpublished Documents From Trabzon’s İtalian Consulate. 1864 Kafkas Tehciri Kafkasya’da Rus Kolonizasyonu, Savaş ve Sürgün, Edit. Mehmet Hacısalihoğlu (Ed.), ss.201-217, İstanbul: Balkar&Ircıca. Mercan, B. (2017)., XIX. yüzyılda Osmanlı’da Çiçek Salgınları ve Çiçek Hastalığı ile Mücadele. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Kırklareli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Kırklareli. Noyan, A. (1943). İç Hastalıkları Ders Kitabı, İntan Hastalıkları, İstanbul: Mazlum Kitabevi. Rosser-Owen, S. (2007). The First “Circassian Exodus’to The Ottoman Empire (1858-1867), and The Ottoman Response, Based on the Accounts of Contemporary British Observers, MA Thesis. University of London, London. Sarıyıldız, G. (1986). Karantina Teşkilatının Kuruluşu (1838-1876.Yayınlanmamış Yüksek Lisâns Tezi. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yakınçağ Tarihi Anabilim Dalı, İstanbul. Von Schweiger-Lerchenfeld, A. (1878). Armenian. Hermann Coftenoble. Temel, M. (2008). Atatürk Dönemi’nde Bulaşıcı ve Salgın Hastalıklarla Mücadele, İstanbul: Nehir Yayınları. Temel M. (1998). Birinci Dünya Savaşı ve Mütareke Yıllarında Türkiye’deki Bulaşıcı ve Zührevi Hastalıklara Karşı Alınan Önlemler. İlmi Araştırmalar Dergisi, S.6, 227-245. Uludağ, O. Ş. (1999). Tanzimat ve Hekimlik. Tanzimat, ss.967-977, C.II, İstanbul: MEB Yayınları. Ünver, S. (1999). Osmanlı Tababeti ve Tanzimat Hakkında Yeni Notlar. Tanzimat, ss.933-966, C.II, İstanbul: MEB Yayınları. Van Lennep, H. J. (1870). Travels in Little-Known Parts of Asia Minor, Volume I, London:Elibron Classics. Yıldırım, N. (1996). Darülaceze’nin Kuruluş ve İşleyişi. Toplumsal Tarih, S.32, 16-30. ________________. (1994).Tebhirhaneler. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, (7.Cilt),(ss.231-232) İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Ortak Yayını. Özbek, N. (2011). Osmanlı İmparatorluğu’nda Sosyal Devlet, İstanbul: İletişim Yayınları. Yılmaz, Ö. (2018). 1864 Kafkas Göçü’nde Trabzon’da Yaşanan Sorunlara Bir Örnek: Dr. Barozzi-Yaver Efendi Çatışması. Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 4/5, 1-31. __________.(2013). 1864 Kafkas Göçünde Trabzon. 1864 Kafkas Tehciri Kafkasya’da Rus Kolonizasyonu Savaş ve Sürgün, Mehmet Hacısalihoğlu (Ed.), ss.315-345, İstanbul: Balkar&Ircıca, __________.(2014). 1864 Kafkas Göçü Hakkında Bir Rapor. Mavi Atlas, S.3, 133-156. _________.(2012). Tanzimat Döneminde Trabzon. Doktora Tezi. Karadeniz Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Trabzon.
• _________.( 2017). Veba, Kolera ve Salgınlar: Trabzon’da Halk Sağlığı ve Sağlık Kurumları (1804-1895). Mavi Atlas, 5(1), 172-200.