Yukarı Dicle Bölgesinde Müslümantepe’de Açığa Çıkarılan Bir Hurri-Mitanni Tapınağı ve Ortaya Koyduğu Yeni Bulgular

Yıl 2021, , 338 - 361, 27.04.2021

Eyyüp Ay

https://doi.org/10.21547/jss.800086

Cited By: 2

Öz

Müslümantepe Yukarı Dicle Bölgesinde Hurri-Mitanni kültürleri açısından önemli bir merkezdir. Eski Tunç Çağında sur ile çevrili saray yapısı dikkat çekicidir. Orta Tunç Çağına tarihlendirilen tapınak yapısı ve içindeki in-situ kült objeleri Hurri-Mitanni Dönemi tapınak mimarisi ve dini ritüelleri hakkında önemli bulgular sunmaktadır. Yapılan karşılaştırmalarda Müslümantepe’nin Saray ve Tapınağının Kuzey Suriye’deki özellikle de Amik ovasındaki Hurrilerle ilişkili Orta Tunç Çağı Saray ve Tapınaklarının öncüleri olabileceği sonucuna ulaşılmıştır. Kült objeleri gerek tapınak içinde gerekse dışarıda icra edilen Hurri(-Mitanni) dini bayram ve ritüellerinin anlaşılmasına imkân vermiştir. Müslümantepe kazıları, Hititlerin baharda kutladıkları bayramı olan AN.TAH.ŠUM ‘un Hurrili kökenine ilişkin yazılı belgelerin yanısıra arkeolojik kanıtlar sunmuştur. Tapınak buluntuları ilginç bir biçimde daha önce Gütterbock’un İlluyanka Efsanesi bağlamında dikkat çektiği Hurri-Greek panteon ilişkisine yeni bir boyut kazandırmıştır; Atina’da Apollo Tapınağında açığa çıkarılan kehanetle ilgili Zeus Ompholosu kaidesi ve çarkıfelek mili(silindirik taşı)nın bir benzeri Müslümantepe Hurri-Mitanni tapınağından ele geçmiştir. Böylece Eski Önasya dünyasıyla Antik Yunan dünyası arasında bilinen birçok direkt ya da dolaylı ilişkiyi pekiştirmiştir.  

Anahtar Kelimeler

Müslümantepe, Hurri-Mitanni, Saray, Tapınak, Orta Tunç Çağı, Kült Objesi, Dini Ritüel, AN.TAH.ŠUM, Zeus Ompholosu, Çarkıfelek, Kehanet

A Hurrian-Mitanni Temple in Müslümantepe in The Upper Tigris and New Findings

Öz

Conserning the Hurrian and Mitanni period, Muslumantepe appears to had been an ımportant center in the Upper Tigris region. What is particularly remarkable here is a palace structure from the Early Bronze Age surrounded by city walls. The temple from the Middle Bronze Age and the in-situ cult objects provide important insights into the temple architecture and religious rituals of the Hurrian-Mitanni Period. The comparisons show that the Palace and Temple in Müslümantepe could be the earliest of the Middle Bronze Age Palaces and Temples related to the Hurrians in Northern Syria, especially in the Amuq Plain. The cult objects provide a better insight into Hurrian-Mitanni religious festivals and rituals conducted both inside and outside the temples. The excavations in Müslümantepe provided archaeological evidence supporting the written documents on the Hurrian origins of AN.TAH.ŠUM, the spring festival celebrated by the Hittites. Interestingly, the temple artifacts have added a new dimension to the relationship between the Hurri-Greek Pantheon, to which Gütterbock had previously drawn attention in the context of the Illuyanka myth. The Zeus Omphalos pedestal related to the oracle well unearthed in the Temple of Apollo in Athens, as well as a similar variant of the wheel of fortune shaft made from cylindrical stone were discovered at the Hurrian-Mitanni Temple in Müslümantepe. In this way, many known direct or indirect relations between the ancient Asia Minor and the ancient Greek world were acknowledged

Anahtar Kelimeler

müslümantepe hurrian-mitanni temple, middle bronze age, cult object and ritual of AN.TAH.SUM, zeus omphalos and wheel of fortune, oracle

Kaynakça

• Akar, M. K. (2018). Into the Hinterland: The Middle Bronze Age Building at Toprakhisar Höyük, Altınözü (Hatay, Türkey). ADALYA, 21, The Annual of the Koç University Suna & İnan Kıraç Research Center for Mediterranean Civilizations (AKMED),, 85-115.
• Algaze, G., & Peasnall, B. (2010). The Survey of Pir Hüseyin,2004. Anatolica XXXVI, 165-195. Alp, S. (1999). Hititlerde Şarkı, Müzik ve Dans. Hitit Çağında Anadolu'da Üzüm ve Şarap. Ankara: Kavaklıdere Kültür Yayınları.
• Ardzinba, V. (2010). Eski Çağ'da Anadolu Ayinleri ve Mitleri, SSCB Bilimleri Akademisi Doğubilim Araştırmaları Enstitüsü. (O. Uravelli, Çev.) Ankara: Kafdav Yayınları.
• Ay, E. (2013). Müslümantepe Kazıları 2005-2008 Ilısu Barajı ve Hes Projesi Arkeolojik Kazıları 2004-2008 Çalışmaları. K. V.-D. Müdürlüğü içinde, Ilısu Barajı ve Hes Projesi Arkeolojik Kazıları 2004-2008 Çalışmaları. The Ilısu Dam and Hep Project Excavations Season 2004-2008 (s. 273-302). Diyarbakır: Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü- Diyarbakır Müze Müdürlüğü.
• Berthon, R. (2011). Animal Exploitation in the Upper Tigris River Valley (Turkey) between the 3rd and the 1st Millennia BC. Univesitat Kiel: PhD thesis.
• D'Agostino, A. (2008). Between Mitannians and Middle-Assyrians: Changes and link in Ceramic Culture at Tell Barri in Syrian Jazirah during the End of the 2nd Millennium BC. In Proceedings of the 5th International Congress on the Archaeology of the Ancient Near East, ed. M. Molist, J.M. Cordoba, M.C. Perez, I. Rubio and S. Martinez, Universidad Autonoma de Madrid., 525-47.
• D'Agostino, A. (2016). L'Alto Tigri nelle età del Bronzo Antico e Medio. Siti, sequenze e ceramiche rosso-brune tra fine III e inizio II millennio a.C. . Italy: Frienze University Press.
• Diakonoff, I. (1984). The Prehistory of the Armenian People. New York: Caravan Books.
• Diakonoff, I. (1991). Early Antiquity. Chicago: The University of Chicago Press.
• Doğan, U. (2005). Holocene Fluvial Development of the Upper Tigris Valley (Southeastern Turkey) as Documented by Archaeological Data. . Quarternary International, 75-86.
• Dönmez, E. (2019). Müslümantepe 2012 Arkeobotanik Analiz Sonuçları Raporu. Ankara: Hacettepe University Faculty of Biology (unpublished).
• Engin, A. (2019). A Middle Bronze Age Palace at Oylum Höyük and New Findings. unpublished article, 1-17.
• Erinç, S. (1980). Kültürel Çevrebilim Açısından Güneydoğu Anadolu. H. Çambel, & R. Braidwood içinde, İstanbul ve Chicago Üniversiteleri Karma Projesi Güneydoğu Anadolu Tarihöncesi Araştırmaları, (s. 65-72). İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi.
• Frangipane, M. (2012). The Collapse of the 4th Millennium Centralised System at Arslantepe and the Far-Reaching Changes in 3rd Millennium Societies. Origini XXXIV,Roma, 237-260.
• Gates, M.H. (2013), The Hittite Seaport Izzıya at Late Bronze Age Kinet Höyük (Cilicia). Near Eastern Archaeology, Vol.76, No.4, 223-234.
• Jankowska, N. (1991). Asshur, Mitanni, and Arrapkhe. I. Diakonoff içinde, Early Antiquity (s. 228-260). Chicago: The University of Chicago Press.
• Karg, N. (1999). Gre Dimse 1998: Preliminary Report. J. Öztürk, & N. Tuna içinde, Salvage Project of the Archaeological Heritage of the Ilısu and Carchemish Dam Reservoirs Activities in 1998 (s. 237-296). Ankara: METU.
• Kelly-Buccellati, M. (2004). Andirons at Urkesh: New Evidence for the Hurrian Identity of Early Trans-Caucasian Culture.
• A. Sagona içinde, A view from Highlands: Archaeological Studies in Honor of Charles Burney (s. 67-89). Herent: Peeters.
• Kelly-Buccellati, M., & Buccellati, G. (2007). Urkesh and the Question of the Hurrian Homeland. Bulletin of the Gergian National Academy of Sciences, 142-151.
• Kıymet, K. (2018). Salat Tepe Ritüellerine İlişkin Bulguların Hitit-Hurri Metinleri ile Karşılaştırılması. Olba XXVI, 41-95.
• Klımzcak, N. (2016, June Wednesday). First Ancient Oracle Well to Apollo unearthed in Athens. Ancient Origins: https://www.ancient-origins.net/ adresinden alındı
• Köroğlu, K. (2018). Assurlular: Dicle'den Toroslar'a Tanrı Assur'un Krallığı/The Assyrians: Kingdom of the God Aššur from Tigris to Taurus. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Kuzucuoğlu, C. (2002). Preliminary Observation on the Tigris Valley Terraces Between Bismil and Batman. N. Tuna, & J. Velibeyoğlu içinde, In Salavage Project of the Archaeological Heritage of the Ilısu and Carchemish Dam Reservoirs: Activities in 2000 (s. 766-71). Ankara: Middle EastTechnical University.
• Laneri, N., & Schwartz, M. (2011). Southeastern and Eastern Anatolia: The Middle Bronze Age. S. Steadman, & G. McMahon içinde, The Oxford Handbook of Ancient Anatolia (10.000-323 B.C.E.) (s. 337-362). Oxford: Oxford University Press.
• Laneri, N., Schwartz, M., Ur , J., D’Agostino, A., Berthon, R., Hald, M., & Marsh, A. (2015). Ritual and Identity in Rural Mesopotamia: Hirbemerdon Tepe and the Upper Tigris River Valley in the Middle Bronze Age. American Journal of Archaeology, 553-564.
• Novak.M. (2007). Mittani Empire and the Question of Absolute Chronology: Some Archaeological Considerations. M. Bietak, & E. Czerny içinde, The Synchronisation of Civilisations in the Eastern Mediterranean in the Second Millennium BC vol.III (s. 389-401). wien: Österreichische Akademie der Wissenschaften.
• Oates, D., Oates, J., & McDonald, H. (1997). Excavations at Tell Brak,vol.1: The Mitanni and Old Babylonian Periods. London: British School of Archaeology in Iraq.
• Oates, D., Oates, J., & McDonald, H. (1997). Excavations at Tell Brak,vol.2: Nagar in the third millenium BC. London: British School of Archaeology in Iraq.
• Ökse, A. (2014). Salat Tepe'de Akkad Dönemine ait bir Kırsal Tapınak. Haberler, Ocak 37, 43-45.
• Ökse, A. (2015). Building Rituals Attested at the Bronze Age Settlement of Salat Tepe. A. D'Agostino, V. Orsi, & G. Torri içinde, Sacred Landscapes of Hittites and Luwians. Proceeding of the International Conference in Honour of Franca Pecchioli Daddi. Florence, February 6th-8th (s. 123-136). Italy: Frienze.
• Ökse, A., & Görmüş, A. (2006). Excavation at Salat Tepe in the Upper Tigris Region: Stratigraphical Sequence and Preliminary Result of the 2005-2006 Seasons. Akkadica 127.2, 167-98.
• Ökse, A., Esenyurt, Y., Görmüş, A., Bora, A., & Uslu, K. (2010). The Collapse of a Middle Bronze Age Building Complex at Salat Tepe Due to an Earthquake. P. Martthiae, F. Pinnock, L. Nigro, & N. Marchetti içinde, Proceedings of the 6th International Congress of the Archaeology of the Ancient Near East vol.1 (s. 467-480). Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
• Ökse, A., Görmüş, A., & Atay, E. (2009). Collapsed Walls of a Middle Bronze Age Building at Salat Tepe (Diyarbakır): Evidence for an Earthquake? Ç. Aygün içinde, Soma 2007: Proceedings of the XI Symposium on Mediterranean Archaeology (s. 277-283). England: British Archaeological Reports International Series 1900.
• Özfırat, A. (2005). Üçtepe II, Tunç Çağları: Kazı ve Yüzey Araştırması Işığında- Üçtepe II, Bronze Ages: Excavation and Survey in the Upper Tigres Valley. İstanbul: Ege Yayınları.
• Parker, B. (2011). Yukarı Dicle Arkeolojik Araştırma Projesi (UTARP): 2002 Kenan Tepe kazılarına genel bakış / Upper Tigris Archaeological Research Project (UTARP): An Overview of the 2002 Excavation at Kenan Tepe’. N. Tuna, & O. Doonan içinde, In Salavage Project of the Archaeoloical Heritage of the Ilısu and Carchemish Dam Reservoirs: Activites in 2002 (s. 703-755). Ankara: Middle East Technical University.
• Schachner, A. (2018). Orta Assur Krallıklarının Anadolu'daki Çıkarları. K. Köroğlu, & S. Adalı içinde, Assurlular: Dicle'den Toroslar'a Tanrı Assur'un Krallığı/The Assyrians: Kingdom of the God Aššur from Tigris to Taurus. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Simonyan, H., & Rothman, M. (2015). Regarding Ritual Behaviour at Shengavit, Armenia. 10.2143/ANES.52.0.3082864,January, 1-46.
• Speiser, E. (1948). Hurrians and Subarians. Journal of the American Society, 1-13.
• Süel, M. (2010). Ortaköy-Şapinuva Ağılönü Kutsal Alanı ve Kurban Çukurları. Arkeoloji ve Sanat Dergisi, 31-52.
• Takaoğlu, T. (2000). Hearth Structures in the Religious Pattern of Early Bronze Age Northeast Anatolia. Anatolian Studies,British ınstitute at Ankara, 11-16.
• Ur, J. A. (2010). Cycles of Civilization in Northern Mesopotamia, 4400-2000 BC. Journal of Archaeological Research, vol.18, No.4, 387-431.
• Ünal, A. (2016). Hititlerde ve Eski Anadolu Toplumlarında Din, Devleti Halk ve Eğlence. Ankara: Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
• Ünal, A. (2019). Hitit Başkenti Hattuşaş'ta Otuz Bin Koyunlu, On Bin Boğalı ve Bol İçkili Büyük Şölen Eski Anadolu'nun 3500 Yıllık Yemek ve İçkileri. Ankara: Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
• Wilhelm, G. (1989). The Hurrians. (Translet by J. Barnes) England: ArisPhilips.
• Yakar, J. (2007). Ethnoarchaeology of Anatolia Rural Socio-Economy in the Bronze and Iron Ages Emery and Claire Yass Publications in Archaeology. İstanbul: Homer Kitabevi.
• http://www.assyrianlanguages.org/akkadian/search.php (Access: 01.10.2019; 14.40) http://psd.museum.upenn.edu/nepsd-frame.html (Access: 01.10.2019; 14.42)