Ritüelleri ve İnanç Anlatılarıyla Halk Dininin Özel Bir Görünüm Alanı: Kadın Dindarlığı (Siirt İli Örneği)

Yıl 2021, , 1012 - 1029, 27.04.2021

Erdem Akın

https://doi.org/10.21547/jss.843986

Öz

Dinin halk kültüründeki boyutu olan halk dindarlığının önemli çalışma alanlarından kadın dindarlığı, kadın cinsinin din olarak neyi ve nasıl yaşadığı üzerine gerçekleştirilen araştırmaları ifade eder. Ziyaret fenomeni ise kökeninde yer alan veli kültü inancı ile halk dindarlığının karakteristik boyutunu oluşturur. Çok boyutlu bir fenomen olarak manevî güç sebebiyle çok önemli birer çekim merkezi olan kutsal mekânların türlü istekler ve belli usullerle ziyaret edilmesini karşılar.
Bu çalışmada inanç anlatılarından ve ritüellerden oluşan geleneksel yapılarda cinsiyet temelli farklılaşmalar ve ayırt edici özellikler üzerinde durulmuştur. Performans odaklı çalışma yürütülerek ziyaret kültürü kapsamında gerçekleştirilen ritüellerdeki kadın cinsiyeti ve eğilimleri ele alınmıştır. Metin ve bağlam merkezli yaklaşımlar ile inanç anlatılarından menkıbelerdeki ve ziyaret fenomeni ritüellerindeki kadının yerinin belirlenmesine yönelik bu çalışma, kuramsal bir altyapı ile gerçekleştirilmiştir. Çalışma sonucunda menkıbelerde veliyelerin gösterdiği kerametlerde, kadının toplumsal rolleri ve kadın kültürü üzerine vurguların yapıldığı görülürken kadınlar tarafından gerçekleştirilen ziyaretlerde gerçekleştirilen ritüellerin yapı ve işlev ve amaç bakımından dişil kültürle ilişki kurulabilecek ögeler içerdiği tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kadın dindarlığı, ziyaret fenomeni, menkıbe, ritüel, Siirt

Destekleyen Kurum

TÜBİTAK

Proje Numarası

218K187

Teşekkür

TÜBİTAK'a desteklerinden dolayı teşekkür ederim.

A Special Appearance Area of Folk Religion with Its Rituals and Faith Narratives: Women Religiosity (The Example of Siirt Province)

Öz

Woman religiosity refers to the researches carried out on women's religiosity, which is one of the most important fields of popular religiosity, the dimension of religion in folk culture, on what and how women live as religion. The phenomenon of visiting is the characteristic dimension of folk religiosity with the parent cult belief in its origin. As a phenomenon, it meets the people's visiting holy places, which are very important centers of attraction thanks to spiritual strengths and virtues, with various wishes and purposes and certain methods.
In this study, gender-based differences in traditional structures consisting of belief narratives and rituals are emphasized. By conducting a performance-oriented study, the gender of women in the rituals held within the scope of visiting culture was discussed. This study was carried out with a theoretical background for determining the place of the woman in the hagiographies and visit phenomena rituals, which are text and context-based work and belief narratives. As a result of the study, it has been observed that in the visits made by the public, emphasis on the gender of women was observed in the miracles shown by the female saints, and in the visits made by the public, female visitors showed their wishes through rituals that could be associated with the feminine culture.

Anahtar Kelimeler

Woman religiosity, visiting phenomenon, hagiography, ritual, Siirt

Proje Numarası

218K187

Kaynakça

• Akın, E. (2020a). Türk karikatüründe halk dini göstergelerinin grotesk ve uyumsuzluk kuramı açısından incelenmesi (1925-1975). Uluslararası Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 5, 70-91.
• Akın, E. (2020b). Muhammed-i Ali festivalinin çözümlenmesi ve işlevleri üzerine inceleme. Ritüelleri ve anlatılarıyla kutsal mekânlar (Güneydoğu Anadolu bölgesi örneği- I). Bülent Akın (Ed.). Çanakkale: Paradigma Akademi.
• Akın, E. (2020c). Alevi ve Sünni inanç dairelerinde kültürel süreklilik bağlamında sosyal kontrolün sağlanması: Siirt ve Muş menkıbelerinin karşılaştırmalı incelenmesi. Ritüelleri ve anlatılarıyla kutsal mekânlar (Güneydoğu Anadolu bölgesi örneği- I). Bülent Akın (Ed.), Çanakkale: Paradigma Akademi.
• Altan M. (2010). Kent dindarlığı. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Arkonaç, S. (2010). Sosyal psikolojiye giriş I. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Açık ve Uzaktan Eğitim Fakültesi.
• Arslan, H. (2006). Yüksek ruhlar ve aydınlar yurdu Tillo. İstanbul: Simurg Yayınları.
• Banarlı, N. S. (1957). Kız evliyalar. Türk Folklor Araştırmaları, 95, 20-28.
• Bascom, W. R. (1954). Four function of folklore. The Journal of American Folklore, 266, 333-349.
• Beauvoir, S. (1972). Kadın (Bağımsızlığa doğru). İstanbul: Payel Yayınevi.
• Cirhinlioğlu, Z., & Cirhinlioğlu, F. G., Ok, Ü. (2013). Dindarlık, ruh sağlığı ve modernite. Ankara: Nobel Yayınları.
• Çobanoğlu Ö. (2013). Halk inançları ve memoratlar. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Çobanoğlu, Ö. (2016). Halkbilimi kuramları ve araştırma yöntemleri tarihine giriş. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Durkheim, E. (1923). Din hayatının iptidai şekilleri. İstanbul: Tanin Matbaası.
• Eker, G. (2004). Gelenekten geleceğe halk edebiyatı. Öcal Oğuz (Ed.). Türk Halk Edebiyatı El Kitabı. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Elmacı L. (2017). Ziyaret Fenomeni ve Din (Kastamonu Şeyh Şaban-I Veli Türbesi) Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Hitit Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Çorum.
• Erenler, Ö. (2017). Popüler dini inanışlar ve din görevlilerinin rolü (Çorum örneği). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Hitit Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Çorum.
• Erol, M. (2018). Kilis ve çevresinde Zeyrat Günleri geleneği. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17 (1), 113-122.
• Eyuboğlu, İ. Z. (1998). Anadolu inançları. İstanbul: Toplumsal Dönüşüm Yayınları.
• Eryeşil, T. (2001). Siirt evliyaları ve menkıbeleri. (Yayınlanmamış Lisans Tezi). Afyon Kocatepe Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü. Afyon.
• Günay Ü., Güngör, Harun (1977). Başlangıçtan Günümüze Türklerin Dini Tarihi, İstanbul: Ocak Yay.
• Günay, Ü. (1999). Erzurum ve çevre köylerinde dinî hayat. İstanbul: Emek Matbaacılık.
• Günay, Ü. (2003). Türk halk dindarlığının önemli çekim merkezleri olarak dini ziyaret yerleri. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5, 5-36.
• Hökelekli, H. (2010). Din psikolojisi. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları.
• İnceoğlu, M. (1993). Tutum, algı, iletişim. Ankara: Verso Yayıncılık.
• Kaplan, M. (2011). Halk tıbbının kökenleri teşhisten tedaviye din ve büyü ilişkisi. Milli Folklor, 91, 150-156.
• Karakaş, R. (2014). Siirt menkıbeleri ve türbe ritüelleri. Ankara: Maya Akademi.
• Karakaş, R. & Akın, E. (2018). Değerler eğitimi bağlamında Siirt menkıbeleri. Folklor /Edebiyat, 94, 87-101.
• Kaya, D. (2007). Ansiklopedik Türk halk edebiyatı terimleri sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kaya, K. (2011). Kadın dindarlığı ve sosyalleşme (Yeni Süksün Kasabası örneği). (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Kayseri.
• Köktaş, M. E. (1993). Türkiye’de dini hayat. İstanbul: İşaret Yayınları.
• Köprülü, M. F. (2000). Anadolu’da İslamiyet. İstanbul: İnsan Yayınları.
• Ocak, A. Y. (1983). Türk halk inançlarında ve edebiyatında evliya menkıbeleri. Ankara: Başbakanlık Basımevi.
• Ocak, A. Y. (1992). Osmanlı toplumunda marjinal Sufilik: Kalenderiler. Ankara: Ttk Basımevi.
• Ocak, A. Y. (2013). Alevî ve Bektaşî inançlarının İslâm öncesi temelleri. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Ocak, A. Y. (2014). Orta çağ Anadolusunda iki büyük yerleşimci/kolonizatör derviş Dede Garkın ve Emirci Sultan Vefaiyye ve Yeseviyye gerçeği. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Okumuş, E. (2006). Gösterişçi dindarlık. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 3, 17-35.
• Pakdemirli, N. M. (2015). Genç dindarlığı ve din eğitimi. Konya: Çizgi Kitabevi.
• Pehlivan, G. (2009). Dinî şahsiyetler hakkında oluşan anlatılar. Millî Folklor, 83, 88-96.
• Roberts, J. (2009). African American belief narratives and the African cultural Tradition. Research in African Literatures. Oral Literature and Identity Formation in Africa and the Diaspora, 40, 12-126.
• Schimmel, A. (2012). İslam’ın mistik boyutları. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Su, S. M. (2009). Hurafeler ve mitler halk İslam’ında senkretizm. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Yıldız, M. (2001). Dindarlığın tanımı ve boyutları üzerine psikolojik bir çalışma. Tabula-Rasa, 1, 19-42.
• Wach J. (1995). Din sosyolojisine giriş. Ankara: A.Ü.İ.F Yayınları.
• Yoder, D. (1974). Toward a definition of folk religion. Western Folklore, Symposium on Folk Religion, 33, 2-15.