Tatar Mitolojisinde İyeler

Yıl 2016, Cilt: 15 Sayı: 3, 881 - 897, 01.12.2016

Rasilya Karimova

https://doi.org/10.21547/jss.256699

Cited By: 2

Öz

Kazan Tatarlarının hayatında ve halk edebiyatında Tatar mitolojisinin özel ve önemli bir yeri vardır. Tatar mitolojisi ile ilgili unsurlar değişik başlıklar altında incelenebilecek çok renkli, zengin ve çeşitli bir yapıya sahiptir. Bu çalışmada, zengin Tatar mitolojisi ve Tatar halk inanışları içinde önemli bir yer tutan iyeler (koruyucu ruhlar) konusu ele alınmaktadır. Günümüz Kazan Tatarlarının günlük hayatlarında iyeler olarak Su Dedesi, Su İyesi, Su Anası (Su Kızı), Su Atası; Çeşme İyesi, Dağ İyesi, Ev İyesi, Ahır İyesi, Munça (Hamam/Sauna) İyesi, Orman İyesi, Cami İyesi ve benzeri gibi muhtelif iyeler vardır. Tarihî gelişim ve modernleşme her ne kadar bu iyelere olan inancı biraz zayıflatmış olsa bile günümüzde de Tatar halkı arasında bunların varlığına inanılmaya devam edilmektedir. Başta Tatarların millî şairi Abdullah Tukay olmak üzere, diğer şair, yazar ve sanatçıların ele alıp sanat yolu ile de işledikleri iyeler bu şekilde varlıklarını daha güçlü bir şekilde devam ettirmekte ve yeni nesillere aktarılmaktadır. Kutsal ruhlar olan iyeler doğa ile yakın ilişki içindedir. İyeler, insan-doğa ilişkilerininin düzenlenerek karşılıklı saygı içinde devam ettirilmesine destek olma, olumlu davranışları destekleyip olumsuz davranışları ise değişik şekillerde cezalandırma gibi türlü özelliklere sahiptir. Bu çalışmada Kazan Tatarlarının halk inanışları ile ilgili belli başlı iyeler ele alınmış, bu iyelerle ilgili bilgilere yer verilmiştir

Anahtar Kelimeler

Kazan Tatarları, mitoloji, efsane, halk inançları, iyeler (koruyucu ruhlar)

The Familier Spirits in Tatar Mythology

Öz

Tatar’s mythology is important and special for Kazan Tatars’ life and folk literature. Tatar mythology has colorful, rich and various patterns. In this study, it is dealt with the important subjects which is significant for Tatars’ mythology and beliefs in Tatars’. In daily life of modern Kazan Tatars there are some familiar spirits such as Su Dedesi, Su İyesi, Su Anası (Su Kızı), Su Atası; Çeşme İyesi, Dağ İyesi, Ev İyesi, Ahır İyesi, Munça (Hamam/Sauna) İyesi, Orman İyesi, Cami İyesi etc. Although historical developments and modernity weakened the belief of the proprietors, Tatars are going on on believing them. As the principle poet of Tatars Abdullah Tukay, other poet, author and artists should take it into consideration and handle these proprietors, by this way they will survive more strongly and be turned over to new generations. Proprietors, which are holy spirits are in a good relation with nature. Proprietors have features like organising people-nature relationship and sustain it in a respectful way, supporting good habits and punishing bad habits. In this study, some proprietors which are related to Kazan Tatars public beliefs are taken into consideration and some informations about there proprietors are used

Anahtar Kelimeler

Kazan Tatars, mythology, legend, folk beliefs, proprietors (familiar spirits)

Kaynakça

• ABDULLİN, İ.A., G.X.Axuncanov, S.B.Vaxitova vd. (1979). Tatar Télénéŋ Aŋlatmalı Süzlégé. Kazan: Tatarstan Kitap Näşriyatı.
• ARTUN, Erman (2013). Türk Halkbilimi. Adana: Karahan Kitabevi.
• ARTUN, Erman (2014). Türk Halk Edebiyatına Giriş. Adana: Karahan Kitabevi.
• ÄXMÄTOVA-URMANÇÉ, Flora, Rafis Korban (2006). Gabdulla Tukay – Şürälé. Kazan: Tatarstan Kitap Näşriyatı.
• BAKİROV, Marsel’ (2014). Drevnetürkskaya Poeziya. Kazan: Tatarskoe Knijnoe İzdatel’stvo.
• BAYAZİTOVA, F.S. (2011). “Abdullah Tukay’ın Eserlerinde Ve Mahalli Ağızlarda Mitolojik Şahıslar (‘Su Anası’ İzinden)”. (Aktaran: Seher MEMİŞ). Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, S.32, s.83-90.
• BAYAZİTOVA, Flera (2006). Nokrat Söyläşé. Ruxi Miras: Gailä-könküréş Häm Yola Terminologiyäsé. Kazan: “Dom Peçati” Näşriyatı.
• BAYAZİTOVA, Flera (2002). Urta Ural (Sverdlovsk Ölkäsé) Tatarları. Kazan: Fikér.
• BAYAZİTOVA, F. (1995). Tatar Xalkınıŋ Bäyräm Häm Könküréş Yolaları. Kazan: Tatarstan Kitap Näşriyatı.
• BORATAV, Pertev Naili (2014). 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı. Ankara: BilgeSu Yayıncılık.
• BORATAV, Pertev Naili (2012). Türk Mitolojisi (Oğuzların-Anadolu, Azerbaycan ve Türkmenistan Türklerinin Mitolojisi). Ankara: BilgeSu Yayıncılık.
• CANDAN, Ergun (2015). Türklerin Kültür Kökenleri. İstanbul: Sınır Ötesi Yayınları.
• ÇETİN-ZARİPOVA, Çulpan (2007). “Tatar Türklerinde Mitolojik Varlıklarla İlgili Mitler Ve İnanışlar (İyeler ve Yaratıklar).” Bilig Dergisi, S.43, s.1-32.
• ÇOBANOĞLU, Özkul (2005). Halkbilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş. Ankara: Akçağ Yayınları.
• DÄWLÄTŞİN, Gamircan (2009). Borın-Borın Zamanda… Mif Din Sängat’. Kazan: Tatarstan Kitap Näşriyatı.
• FÄXRÉTDİNOV, R.G. (1996). Tatar Xalkı Häm Tatarstan Tariyxı. Kazan: “Mägarif Näşriyatı”.
• FROMM, Erich (2014). Rüyalar, Masallar, Mitler (Çev. A.Arıtan, K.H.Ökten). İstanbul: Say Yayınları.
• GIYLMANOV, Galimcan (1996). Tatar Mifları I. Kazan: Tatarstan Kitap Näşriyatı.
• GÜLTEKİN, Mustafa (2013). Kazan Tatar Masalları (İnceleme-Metinler). Ankara: AKM Yayınları.
• KOÇAKOĞLU, Bedia (2012). Anlamsızlığın Anlamı Postmodernizm. Ankara: Hece Yayınları.
• NADİROV, İ. (1987). “Süz Sängaténéŋ Başı – Xalık İcatında.” Şu kitapta: Haz. Ymär Daher. Tatarica. Vammala: Vammalan Kirjapaino Oy, s.145-157.
• ÖZKAN, Fatma (1994). Abdullah Tukay’ın Şiirleri (İnceleme-Metin- Aktarma). Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• POSPELOV, Gennadiy (2014). Edebiyat Bilimi (Çev. Yılmaz Onay). İstanbul: Evrensel Basım Yayın.
• SEYİDOĞLU, Bilge (1999). Mitoloji. Kayseri: Bizim Gençlik Yayınları.
• URMANÇÉ, Fatix (2002). Tatar Xalık İcatı. Kazan: Mägarif Näşriyatı.
• XÄYRULLİN, İ.K., R.M.Miŋnullin, R.S.Möxämmädiyev, X.Ş.Mäxmutov, M.X.Väliyév (1999). Süz İçéndä Xikmät Bar. Kazan: Mägarif Näşriyatı.
• XİSAMOV, Nurmöxämmät, Zöfär Möxämmätşin (2006). Gabdulla Tukay (Saylanma Eserler) I Tom. Kazan: Tatarstan Kitap Näşriyatı.
• ŞÄMSİ, Soltan (1997). Yıllar İzé: Xikäyälär, Piyesa, Publitsistika. Kazan: Tatarstan Kitap Näşriyatı.