Osmanlı Devleti’nde Alman Kültürel Yayılmacılığı: Maraş Örneği

Yıl 2014, Cilt: 13 Sayı: 2, 437 - 464, 01.12.2014

Ayhan Doğan

Öz

19. yüzyılın sonu ve 20. yüzyılın başlarında Osmanlı Devleti’nin bir idari birimi olan Maraş sancağı merkezinde Alman yayılmacılık politikaları çerçevesinde Almanlar tarafından eytamhane, sağlık kurumu, okul vs. gibi muhtelif sayılarda sosyo-kültürel kurum tesis edilmiştir. Almanlar tesis ettikleri bu kurumları sosyal ve kültürel faaliyetlerin yanı sıra değişik amaçlar için de kullanmışlardır. Bu araştırmanın genel amacı Almanların Osmanlı Devleti’ndeki kültürel yayılmacılık faaliyetleri hakkında ve bu faaliyetlerin Osmanlı Devleti’nin sosyo-kültürel yapısı içerisindeki yerine dair bir kanaat oluşturmak; özeldeki amacı ise 19. yüzyılın sonu ve 20. yüzyılın başlarında Maraş’ta Almanlar tarafından kurulmuş olan sosyo-kültürel kurumları (eytamhane, sağlık kurumları, okullar vb.) muhtelif yönleriyle incelemektir. Bu amaçla, Maraş’taki Alman kurumları ile ilgili Osmanlı arşivlerinden temin edilen orijinal bilgiler içeren birincil, yerli kaynak grubundan ve söz konusu dönemde Maraş’ta bulunmuş, bu kurumlarda görev yapmış bazı kişilerin hatıratından oluşan yabancı kaynak grubundan olmak üzere iki boyutlu birincil kaynak kullanımı yapılmıştır. Bu amaç ve yöntem dahilinde yapılan araştırmada, Osmanlı Devleti’nin diğer birçok bölgesinde olduğu gibi Maraş’ta faaliyet gösteren eytamhane, hastane, mektep vs. gibi Alman müesseseleri incelenmiş; bunların sosyo-kültürel özelliklerinin yanında siyasi ve stratejik özelliklere de sahip olan diplomatik ve jeopolitik önemi havi yapılar olduğu sonucuna ulaşılmıştır

Anahtar Kelimeler

Maraş, Alman Eytamhanesi ve Hastanesi, Hilfsbund Misyoner Cemiyeti

German's Cultural Expansionism In Ottoman State: Maraş Sample

Öz

Towards the end of 19th century and at the begining of 20th century, within the framework of German expansionism, Germans established several different social and cultural institutions such as orphanages, health institutions and schools. These institutions were also used for some other purposes. The general aim of this study is to provide information as to Germans’ cultural expansionist activities and the place of these activities within the socio-cultural structure of Ottoman State. More specifically this study focuses on the investigation of German institutions such as orphanages, health institutions and schools with various aspects. During this investigation mainly two primary sources were used: (1) original documents from the Ottoman archive and (2) peoples’ memoirs who worked in these institutions during this period. The study reached the conclusion that German institutions operating in Maraş, as was the case in many other provinces of Ottoman State, had diplomatic and geopolitical importance with political and strategic features

Anahtar Kelimeler

Maraş, German Orphanage and Hospital, Hilfsbund Missionary Commission

Kaynakça

• Akbıyık, Yaşar (1999). Milli Mücadelede Güney Cephesi Maraş. Ankara: ATAM.
• Akçora, Ergünöz (2001). Ermeni Sorunu ve Türklere Yaptıkları Katliamlarda Ermeni Komitelerinin Yeri. Yeni Türkiye Dergisi. (Ermeni Sorunu Özel Sayısı).C. XXXVIII, Ankara: Semih, 747-766.
• Akyüz, Yahya (2011).Türk Eğitim Tarihi M.Ö. 1000-M.S. 2011 (19. Baskı). Ankara: Pegem Akademi.
• Armaoğlu, Fahir (1988). 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi 1914-1980 (5. Baskı). Ankara: TİSA.
• Atalay, Besim (H. 1339). Maraş Tarihi ve Coğrafyası. İstanbul.
• Osmanlı Devleti’nde Alman Kültürel Yayılmacılığı: Maraş Örneği
• Atnur, İbrahim Ethem (2005). Türkiye'de Ermeni Kadınları ve Çocukları Meselesi (1915-1923). Ankara: Ebabil.
• BOA, DH, MUİ, 53/25.
• BOA, DH İD, 117/33-39.
• BOA, DH ŞD MLK, 2244/16.
• BOA, MF.İMF, 15/1327 Z/3.
• Çağlar, Doğan (1973). Türkiye’de Korunmaya Muhtaç Çocuklar ve Eğitimlerine Genel Bir Bakış. Ankara Üniversitesi Dergiler Veri Tabanı. Erişim: http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/40/493/5794.pdf (03.02.2014).
• Düstur (1289). Tertip I, C. I, III, VIII, İstanbul, erişim: http://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/e_yayin.eser_bilgi_q?ptip=EHT&pdemirb as=199609231(03.01.2014), 270-275.
• Elliott, Mabel Evelyn (Winter 1977-78). The 22 Days of Marash: Papers on The Defence of The City Against Turkish Forces Jan.- Feb., 1920. The Armenian Review. Vol. 30s., 384-397.
• Eyicil, Ahmet (1999). Osmanlı’nın Son Döneminde Maraş’ta Ermeni Siyasi Faaliyetleri. Ankara: Gün.
• Günay, Nejla (Mart-Temmuz-Kasım 2006). Cumhuriyet Öncesinde Maraş'taki Yabancı Okulları. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı 64-65-66, Cilt: XXII, Erişim: http://www.atam.gov.tr/dergi/sayi-64-65-66/cumhuriyetoncesinde-marastaki-yabanci-okullar(01.02.2014).
• Güngör, Servet (Haziran/Eylül-2009). Osmanlı’dan Türkiye Cumhuriyeti’ne Bir Hayır Örgütü: İstanbul Darülaceze Müessesesi. Türk İdare Dergisi. Sayı: 463-464, 157-181.
• Okur, Yasemin (1996). Darüleytamlar. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). On Dokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Eğitimi Ana Bilim Dalı, Samsun.
• Ortaylı, İlber (2008). Osmanlık imparatorluğunda Alman Nüfuzu (4. Baskı). İstanbul: Timaş.
• Özkan, Salih (Bahar-2006). Türkiye’de Darüleytamların Gelişimi ve Niğde Darüleytamı. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, sayı: 19, Konya, 211-229.
• Kerr, Stanley E. (1973). The Lions of Marash, Albany: State University of New York Press.
• Kılıç, Sezen (Kış-2005/İlkbahar-2006). Alman Okullarında Osmanlı'ya Karşı Yetiştirilen Ermeni Çocukları. Ermeni Araştırmaları. Sayı 20-21, erişim: http://team-aow.discuforum.info/t1228-Osmanl%C4%B1- topraklar%C4%B1nda-faaliyette-bulunan-Alman-o.htm (03.02.2014).
• Kieser, Hans-Lukas (2005). Iskalanmış Barış Doğu Vilayetlerinde Misyonerlik, Etnik Kimlik ve Devlet (1839-1938). Çev: Atilla Dirim, İstanbul: iletişim.
• Kocabaşoğlu, Uygur (1989). Kendi Belgeleriyle Anadolu’daki Amerika-19. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’ndaki Amerikan Misyoner Okulları. İstanbul: Arba.
• Mutlu, Şamil (1999). Osmanlı İmparatorluğu’nda Yabancı Okullar (Yayımlanmamış Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• ------------------; (2005). Osmanlı Devletinde Misyoner Okulları (2. Baskı). İstanbul: Gökkubbe.
• Haydaroğlu, İlknur Polat (1993). Osmanlı İmparatorluğu’nda Yabancı Okullar. Ankara: Ocak.
• Savaş, Mevhibe (2005). Şark Meselesi. Kahramanmaraş: Yiğitoğlu.
• Sezer, Ayten (1999). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Misyonerlerin Türkiye’deki Eğitim ve Öğretim Faaliyetleri. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi. Ankara, 169-184, Erişim: http://www.ait.hacettepe.edu.tr/akademik/arsiv/osmis.htm (03.02.2014),
• Şişman, Adnan (1994).Osmanlı Devleti’nde XX. Yüzyıl Başlarında Amerikan Kültürel ve Sosyal Müesseseleri. Balıkesir: Alem.
• -----------------;(1997). XX. Yüzyıl Başlarında Osmanlı Devleti’nde Alman Müeseseleri. Ata Dergisi, Sayı VII, Konya, 129-153.
• ------------------;(2002). Misyonerlik ve Osmanlı Devletinin Son Döneminde Kurulan Yabancı Sosyal ve Kültürel Müesseseler. Türkler Ansiklopedisi. Edit: Hasan Celal Güzel Kemal Çiçek, Salim Koca. C. 14, İstanbul: YTY. 173-180.
• Topur, Tuncer (2004). Dipsiz Kuyu Ortadoğu ve Türkiye. İstanbul: IQ Kültür-sanat.
• Uçarol, Rifat (1985). Siyasi Tarih(3. Baskı). İstanbul: Filiz.