Kantarat-ü Çarhıyân: Karahanlılar Ve Gazneliler Arasında Horasan Bölgesinin Kaderini Belirleyen Savaş

Yıl 2013, Cilt: 12 Sayı: 1, 80 - 107, 01.06.2013

Abdullah Duman

Öz

Kantarat-ü Çarhıyân savaşı Karahanlılarla Gazneliler arasında yapılmıştır. Belh yakınlarında 397/1007 yılında yapılan savaşta Gazneli Mahmud’un ordusu İlig Han’ın ordusunu mağlup etmiş ve Ceyhun Nehri’nin doğusuna çekilmek zorunda bırakmıştır. Bu tarihten sonra Karahanlılar Horasan bölgesini ele geçirme konusunda herhangi bir teşebbüste bulunmamıştır. Bu sebeple Kantarat-ü Çarhıyan savaşı iki büyük Türk devleti arasında Horasan’ın kaderini belirleyen savaş olarak tarihe geçmiştir. Karahanlılar ve Gaznelilerden önce Horasan bölgesi Sâmânîlerin hâkimiyetinde idi. Bu devlet 389/ 999 yılında İlig Han tarafından yıkıldığında Sâmânî toprakları Karahanlılar ve Gazneliler arasında paylaşıldı. İki devlet arasında yapılan anlaşmaya göre sınır Ceyhun Nehri olarak kabul edildi. Ancak Gazneli Mahmud’un Hindistan fetihleri ile uğraştığı bir dönemde İlig Han’ın Horasan’ı istila etmek için ordu gönderdi. Bu durum iki devlet arasındaki anlaşmanın bozulmasına sebep oldu. Çalışmamızda öncelikle Sâmânîler döneminde Horasan’ın siyasî durumuna yer verilmiştir. İkinci olarak Kantarat-ü Çarhıyân savaşına kadar olan dönemde Karahanlı ve Gazneli ilişkileri çerçevesinde Horasan’ın statüsü ortaya konmaya gayret edilmiştir. Son olarak bahsi geçen savaş sebep ve sonuç ilişkisi içerisinde aktarılmaya çalışılmıştır

Anahtar Kelimeler

Gazneliler, Karahanlılar, Horasan, Sultan Mahmud, İlig Han

Kantarat-ü Çarhıyan: The War Between Karahanids and Ghaznavids that Determined the Fate of the Khorasan Region

Öz

Kantarat-ü Çarhıyân war was made between Karahanids and Ghaznavids. In the war made in 397/1007, near Belh, Gazneli Mahmud’s army defeated Ilig Khan’s army and forced to withdraw to the east of the Ceyhun River. After this date Karahanids didn’t any attempt to capture Khorasan region. So Kantarat-ü Çarhıyân war went down to the history as the determining war the fate of the Khorasan between the two major Turkish state. Before Karahanids and Ghaznavids, Khorasan region was under the domination of the Samanis. When this state was destroyed 389/999 by Ilig Khan territorys of the Samani state were shared between Karahanids and Ghaznavids. According the agreement made
between two states border was considered as the Ceyhun River. But in the period in which
Gazneli Mahmud was engaging with the conquest of the India, Ilig Khan sent army to
invade the Khorasan. This situation led to deterioration of the agreement between the two
state.
In this article firstly was focused on the political situation of the Khorasan in the
period of Samanis. After in the period up to the Kantarat-ü Çarhıyân war endeavored to
reveal the status of the Khorasan in the relation of Karahanids and Ghaznavids. Finally
mentioned war was endeavored to relate in the relation of cause and effect.

Anahtar Kelimeler

Ghaznavids, Karahanids, Khorasan, Gazneli Mahmud, Ilig Han

Kaynakça

• Aktan, Ali, (2006). “Mu’tazıdbillah”, DİA, TDV Yay., XXXI, İstanbul.
• Barthold, W., (1965). “Amr b. Al-Lays Al-Saffâr”, İA, MEB Yay., I, İstanbul.
• Barthold, V. V. (1990). Moğol İstilâsına Kadar Türkistan, Hazırlayan, Hakkı
• Dursun Yıldız, TTK. Yay., Ankara. Beyhakî, Ebü’l-Fazl Muhammed b. Hüseyin, (1326). Târîh-u Beyhakî, (Târîh- u Mes’ûdî), Tah. Saîd Nefîsî, Kitâbhâne-i Sınâî, Tahran.
• Bîrûnî, Ebu Reyhâh Muhammed b. Ahmed, (1923). Âsâru’l-Bâkıye ani’l
• Kurûni’l-Hâliye, Tah. C. Eduard Sachau, Leibzig. Bîrûnî, Ebu Reyhâh Muhammed b. Ahmed, (1984). The Chronology of Ancient
• Nations, Çev. Edward Sachau, Minerva Verlag GMBH, Frankfurt. Büchner, V. F., (1997). “Sâmânîler”, İA, MEB Yay., X, Eskişehir.
• Duman, Abdullah, (2012) “Ebû İbrahim İsmail El-Muntasır’ın Sâmânî
• Devletini Diriltme Gayretleri Bağlamında Karahanlılar ve Gaznelilerle İlişkileri”, Gazi Antep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 11, Sayı, 2, 553, Gaziantep. Genç, Reşat, (1992). “Karahanlılar”, Doğuştan Günümüze Büyük İslâm Tarihi, Çağ Yay., VI, İstanbul,
• Gerdîzî, Ebu Said Abdü’l-Hay b. ed-Dahhâk b. Muhammed, (1953). Tarih-i
• Gerdîzî (Zeynü’l-Ahbâr), tak., Mirza Muhammed Han Kazvinî, Tahran. Güner, Ahmed, (2007). “Nuh I”, DİA, TDV Yay., XXXIII İstanbul.
• Güner, Ahmed, (2007). “Nuh II”, DİA, TDV Yay., XXXIII, İstanbul.
• Hamdullah Müstevfî, Ebu Bekir b. Ahmed b. Nasr, Müstevfî Kazvînî, (1387).
• Tarîh-i Güzîde, Tah., Abdü’l-Hüseyin Nevâhî, Müesseset-ü İntişârât-i Emîr-i Kebîr, Tahran. Hondmîr, Ğıyâsüddîn b. Hümâmüddîn, (1333). Tarîh-u Habîbü’s-Siyer fî
• Ahbâri Efrâd-ı Beşer, Kitâbhâne Hayâm Hıyâbân Nâsır Hüsrev, Tahran. Hudûdü’l-Âlem, (2008). Çev., Abdullah Duman, Murat Ağarı, Kitabevi Yay., İstanbul.
• Hunkan, Ömer Soner, (2007). Türk Hakanlığı (Karahanlılar), IQ Kültürsanat
• Yay., (2. Baskı), İstanbul. İbnü’l-Esîr, İzzeddin Ebü’l-Hasan Ali b Ebü’l-Kerim Muhammed b. Muhammed b. Abdülkerim b. Abdülvâhid eş-Şeybânî, (1966). el-Kâmil fi’t
• Târîh, Dâr-u Sadr, Beyrut. İbnü’l-Esîr, İzzeddin el-Cezerî, (Bty). el-Lübâb fî Tehzîbi’l-Ensâb, Dâr-u Sadr, Beyrut. İbn Isfandıyâr, Muhammad b. Al-Hasan, (1905). An Abrıdged Translatıon of the Hıstory Of Tabarıstân, Tah. Edvard G. Browne, M. A- M. B., Leyden: E. J.
• Brıll, Imprımerıa Orıentale, London. İbn Kesîr, ed-Dimeşkî, el-Bidâye ve’n-Nihâye, Dâr-u İbn Kesîr, Beyrut, ty. Maulânâ, Mınhâj-ud- dîn, Abû-Umar-ı Usmân, (1881). Tabakât-ı Nâsırî, A
• General History of the Muhammadan Dynastıes of Asıa, Farsça Yazmasından Çev. Major H. G. Raverty, Bıblıotheca Indıca Series By Asıatıc Society of Bengal, New Delhı. Merçil, Erdoğan, (1989). Gazneliler Devleti Tarihi, TTK Yay., Ankara.
• Merçil, Erdoğan, (1992). “Büveyhîler”, DİA, TDV Yay., VI, İstanbul.
• Merçil, Erdoğan, (2009). “Simcûrîler” DİA. TDV Yay., XXXII, İstanbul.
• Mirhond, Mir Muhammed b. Seyyid Burhaneddin b. Hondşah, Târîh-u Ravzatü’s-Safâ, IV, Tahran, 1339.
• Ekber N. Necef, (2005). Karahanlılar, Selenga Yay., İstanbul.
• Nerşahî, Ebu Bekir Muhammed b. Ca’fer, (1954). The History of Bukhara,
• Çev. Richard N. Frye, The Medıaeval Ecademy of America, Cambrıdge, Massachusetts. Özaydın, Abdülkerim, (1991). “Amr b. Leys”, DİA, TDV Yay., III, İstanbul.
• Özaydın, Abdülkerim, (2001). “Karahanlılar”, DİA, TDV Yay., XXIV, İstanbul.
• Pritsak, Omelyan, (1977). “Kara-Hanlılar”, İA, MEB Yay., VI, İstanbul. es-Semânî, Ebu Sa’d Abdülkerim b. Muhammed b. Mansur et-Temîmî, (1988). el-Ensâb, Takdim ve Ta’lîk, Abdullah Ömer el-Bârûdî, Dâru’l-Cenân, Beyrut.
• Şebânkarâî, Muhammed b. Ali b. Muhammed, (1376). Mecmau’l-Ensâb,
• Tashîh, Mîr Hâkim Muhaddis, Müesseset-ü İntişârât-i Emîr Kebîr, Tahran. Utbî, Ebü’n-Nasr Muhammed b. Abdülcabbâr, (2004). el-Yemînî fî Şerh-ı
• Ahbâru’s-Sultân Yemînü’d-Devle ve Emînü’l-Mille Mahmud el-Ğaznevî, Şerh ve Tah. İhsan Zünnûn es-Samirî, Daruttalîatü’t-Tabâat ve’n-Neşr, Beyrut. Al-Utbı, The Kıtab-ı-Yamını, (1858). Farsçadan İngilizceye Çev., James
• Reynolds, Ex Oriente Lux, London. Usta, Aydın, “Sâmânîler”, (1992). İA, TDV Yay., XXXVI, İstanbul.
• Usta, Aydın, (2007). Şamanizm’den Müslümanlığa Türklerin İslamlaşma
• Serüveni, Yeditepe Yayınevi, İstanbul. Ya’kûbî, (2002). Ülkeler Kitabı, Çev. Murat Ağarı, Ayışığı Yay., İstanbul.
• Zettersten, K. V., (1961). “Büveyhiler”, İA, MEB Yay., II, İstanbul.