Milli Mücadelede Adıyaman ve Çevresi

Yıl 2012, Cilt: 11 Sayı: 2, 555 - 585, 01.12.2012

Hamdi Doğan

Öz

Bu makalede Adıyaman ve çevresinin (Kahta, Besni, Samsat) Milli Mücadele yıllarındaki durumu, arşiv vesikaları ve diğer kaynaklar taranarak tespit edilmeye çalışılmıştır. Bunun yanında Antep, Urfa ve Maraş’ın Fransızlar tarafından işgali üzerine bu bölgelere Adıyaman ve çevresinden yapılan askeri yardımlar üzerinde durulmuştur. Ayrıca gerek bölgedeki gerekse İstanbul ve İzmir’in işgalleri sırasında Adıyaman yöresinden gösterilen tepkilerin neler olduğu belirtilmiştir. Böylelikle Milli Mücadeleye giden yolda Adıyaman ve çevresinin önemi ve yeri ortaya konmaya çalışılmıştır

Anahtar Kelimeler

Milli Mücadele, Adıyaman, İşgal, Antep, Besni, Protestolar, Askeri Yardımlar

Adıyaman and Its Vicinity During the National Struggle

Öz

In this article the history of Adıyaman and its vicinity during the National Struggle will be analyzed on the basis of the archival materials and other sources. Besides Adıyaman, this article also deals with the military assistance given to the militias in Antep, Urfa and Maraş against the occupation by the French army. There are also great details given about the protests made in Adıyaman against the occupation of İstanbul and İzmir by the Allied Armies. In short this article gives very valuable information about the state of Adıyaman region and vicinity during the National Struggle

Anahtar Kelimeler

National Struggle, Adıyaman, Occupation, Protests, Antep, Besni, Military Assistances

Kaynakça

• II. Vilayet Salnameleri Diyarbakır Vilayet Salnameleri (1286, 1287, ,1289,1290,1291,1292,1293, 1294, 1300,)
• Ma’müret’ül-aziz Vilayet Salnameleri (1301,1302, 1305, 1307, 1308, ,1312) C.Resmi Yayınlar
• Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Diyâr-i Bekr ve ‘Arab ve Zü’l-Kâdiriyye Defteri (937/1530), II, (haz. Ahmet Özkılınç vd), Devlet Arşivleri Genel
• Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları, Ankara 1999. D.Gazeteler Alemdar Takvim-i Vekayi E.Kitaplar
• Abu’l Farac Tarihi, C.II, (Çev. Ömer Rıza Doğrul) Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1999.
• Akar, Mehmet, İnsanlığın Kültür Mirası Adıyaman, Peri Yayınları İstanbul 2000.
• Akbıyık, Yaşar, Millî Mücadelede Güney Cephesi (Maraş), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1990.
• Akşin, Sina, İstanbul Hükümetleri ve Milli Mücadele Mutlakiyete Dönüş (1918- ), C.I, Türkiye İş Bankası Yayınları, Ankara 1998.
• ____________ , İstanbul Hükümetleri ve Milli Mücadele, C.II, Son Meşrutiyet (1919-1920) T. iş Bankası yayınları, Ankara 1998.
• Atatürk’ün Sırdaşı Kılıç Ali’nin Anıları, (Der: Hulusi Turgut), Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul 2010.
• Baykal, Sıtkı Bekir, Heyet-i Temsiliye Kararları, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1989.
• Büyükoğlu, R. Yaşar, Milli Mücadele Döneminde Güneydoğu Anadolu (30.10.1918-20.10.1921), Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap
• Tarihi Enstitüsü,(Basılmamış Doktora Tezi), Ankara 1998.
• Cuinet, Vital, La Turqie Asia, C.III, Paris,1891.
• Çağlayan, Aziz, Adıyaman Tarihi, Deniz Matbaası, Adıyaman 1967.
• Demirkent, Işın, Urfa Haçlı Kontluğu Tarihi (1098-1118), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1990.
• Ertürk ,Yaşar, Büyük Oyunun Eski Perdesi Doğu Güneydoğu ve Musul Üçgeni (1918-1923), IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul 2007.
• El-Belazuri, Futuhu’l-Buldan, (Çev. Mustafa Fayda), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 2002.
• Gazi Mustafa Kemal, Nutuk, C.I, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1989.
• Goloğlu, Mahmut, Milli Mücadele Tarihi-III 1920 Üçüncü Meşrutiyet,
• Birinci Büyük Millet Meclisi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul Gömeç, Saadettin, Millî Mücadelede Gaziantep, Kardeşler Matbaacılık Ankara Görgülü, İsmet, On Yıllık Harbin Kadrosu 1912-1922 Balkan-Birinci Dünya ve İstiklal Harbi, Türk Tarih Kurumu Yayınları Ankara 1993.
• Honıgmann ,Ernst, Bizans Devletinin Doğu Sınırı, (Çev. Fikret Işıltan), , İstanbul Ünv. Fen-Edebiyat Fak. Yayınları, İstanbul 1970.
• İbnu’l Ezrak, MeyyaFarikin ve Amid Tarihi(Artuklular kısmı), (Çev. Ahmet Savran), Atataürk Üniveristesi Fen-edebiyat Fak. Yayınları, Erzurum 1992.
• İzmir Fecayi,(Eserde basım yeri ve basım tarihi bulunmamaktadır). Karabekir, Kazım, İstiklal Harbimiz, Merk Yayıncılk, İstanbul 1988.
• Köymen, Mehmet Altay, Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi, C. III, Türk Tarih Kurumu Yayınları, ,Ankara 1992.
• Lohanizade Mustafa Nurettin, Gaziantep Savunması, (Çev. Mehmet Ali Akidil), İstanbul 1989.
• Meclis-i Mebusan Mebusan Zabıt Ceridesi, Dönem.4, Cilt.I, TBMM Basımevi, Ankara 1992.
• Merçil, Erdoğan, Müslüman-Türk Devletleri Tarihi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1991.
• Nadi, Yunus , Ali Galip Hadisesi,Yenigün Haber Ajansı Basın ve Yayıncılık,İstanbul 2000.
• Neşri, Mehmed, Kitâb-ı Cihan-Nümâ, C.I, (Yay. Faik Reşit Unat- Mehmed Altay Köymen), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1987.
• Noel, E.W. Charles, Kürdistan 1919 Binbaşı Noel’in Günlüğü, Avesta
• Yayıncılık, İstanbul 2010.
• ________________, İngiltere’nin Güneydoğu Anadolu Siyaseti ve Binbaşı E. W. C. Noel’in Faaliyetleri (1919), Türk Kültürünü Araştırma
• Enstitüsü yayını, Ankara 1988.
• Öke, Mim Kemal, İngiliz Ajanı Binbaşı E.W.C. Noel’in “Kürdistan Misyonu”1919,Boğaziçi Yayınları,İstanbul 1992.
• Özel, Sabahattin - Hacıibrahimoğlu, Işıl Çakan Osmanlı’dan Milli Mücadele’ye Seçilmiş Mülakatlar,Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2010.
• Öztürk, Said, Osmanlı Salnamelerinde Adıyaman, Adıyamanlılar Vakfı Yayınları, İstanbul 2006.
• Öztürk, Ayhan, Millî Mücadele Gaziantep, Geçit Yayınları, Kayseri 1994.
• Pekdoğan, Celal, Millî Mücadelede Malatya ve Çevresi (Demografik, İdari, Siyasi ve Sosyo-Ekonomik Açıdan) 1918-1922, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap
• Tarihi Enstitüsü, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara 1992.
• Taştemir, Mehmet, XVI Yüzyılda Adıyaman (Behisni, Hısn-ı Mansur, Gerger, Kahta) Sosyal ve İktisadi Tarihi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1999.
• __________, Anadolu Fatihi Kutalmışoğlu Süleyman Şah, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1990.
• Sevim, Ali, Anadolu’nun Fethi Selçuklular Dönemi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1993.
• Sevim, Ali - Öztoprak, İzzet - Tural, Mehmet Akif, Atatürk’ün Tamim, Telgraf ve Beyannameleri, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2006.
• Saral, Ahmet Hulki, Türk İstiklâl Harbi, C. IV Güney Cephesi, Genel Kurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, Ankara 2009.
• Saral, Hulki- Saral, Tosun, Vatan Nasıl Kurtarıldı, Türkiye İş Bankası Yayınları, Selvi, Haluk, İşgal ve Protesto, Değişim Yayınları, İstanbul 2007.
• Söylemez, Faruk, Osmanlı Devleti’nde Aşiret Yönetimi - Rişvan Aşireti Örneği, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2007.
• Şahingöz, Mehmet, Ali Rıza Paşa Hükümetinin İstifası ve Tepkileri, Bizim Basımevi, Ankara 2001.
• Şimşir, Bilal N, İngiliz Belgelerinde Atatürk (1918-1938), C. I, Türk Tarih
• Kurumu Yayınları Ankara 1975
• Turan, Osman, Doğu Anadolu Türk Devletleri Tarihi, Boğaziçi Yayınları, İstanbul 1993.
• TBMM Zabıt Ceridesi, Dönem.I, C. 6, TBMM Matbaası, Ankara 1943.
• __________________, Dönem.I, C.9, TBMM Matbaası,Ankara 1954.
• Ünler, Ali Nadi, Türkün Kurtuluş Savaşı’nda Gaziantep Savunması, Kültür Bakanlığı Yayınları İstanbul 1969.
• Üzel, Sahir, Gaziantep Savaşı’nın İç Yüzü, Doğuş Matbaası Ankara 1952.
• Yılmazçelik, İbrahim, XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Diyarbakır (1790-1840), Türk
• Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1995. F. Makaleler
• Akçora, Ergünöz, “Kilis’in Antep Müdaafasındaki Yeri”, AAMD, C. XI ,Sayı. 31, (Mart 1995).
• Ata, Bahri, “Ali Galip’in Yaveri Ahmet Nihat Feyzioğlu’nun Hatıralarına Göre Ali Galip Olayı”, Türk Yurdu, S. 122, C.17 (Ekim 1997).
• Atalay, Talip, “Diyarbekir Vilayeti’nde Hısnımansur”, Kahta ve Besni Medeniyetler Kavşağı Adıyaman, Adıyamanlılar vakfı Yayınları, İstanbul , s. 149-172. Darkot, Besim, “Hısn Mansur”, İA, C. V. Halaçoğlu, Yusuf, “Adıyaman”,TDVİA, C. I. Okur, Mehmet, “Milli Mücadele Yıllarında Ayrılıkçı Kürt Girişimlerine Karşı Doğu Vilayetlerinden Meclis-i Mebusan’a ve TBMM’ne Gönderilen Protesto Telgrafları”, Atatürk üniv.,Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tar. Ens.Müd., Atatürk Dergisi, C.IV, Sayı. 4,Temmuz 2005.
• Öztoprak, İzzet, “Türkiye’nin İşgali ve Milli Direniş Hareketleri”, Türkler, C. XV, Ankara 2002.
• Öztürk, Said, “Osmanlı Döneminde Adıyaman’ın Sosyal Ve Ekonomik Özellikleri”, Medeniyetler Kavşağı Adıyaman Sempozyumu(8-10 Eylül 2006, Adıyaman), İstanbul 2008, s. 117-147.
• Sofuoğlu, Adnan, “Mondros Mütarekesi Sonrası Türkiye’nin İşgaline Karşı Milli Direniş; Kuva-yi Milliye (1918-1921)”, Türkler, C. XV, Ankara 2002.
• Şahingöz, Mehmet, “Milli Mücadele Esnasında Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Yapılan Milli Birlik Ve Beraberlik Mitingleri”, AAMD, C. XI, Temmuz 1995, Sayı.
• ______________________, “Milli Mücadele’de Protesto ve Mitingler”, Türkler, C. XV. Ankara 2002.
• Şıvgın, Hale, “Mustafa Kemal’in Maraş’ın Kurtuluşu İçin Faaliyetleri”, AAMD, C.IV, Sayı.11, Mart 1988.
• Tunç , Salih, “İzmir’in Yunanlılar Tarafından İşgali ve İstanbul Basınına Yansımaları (15 Mayıs- 26 Mayıs 1919)”, Türkler, C.XV, Ankara 2002.
• Türkmen, Zekeriya “Ali Rıza Paşa Hükümeti Kuva-yı Milliye ilişkileri”, AAMD, C. XVI, Sayı.46, Mart 2000
• Ural, Selçuk, “Ali Galip Olayının Milli Mücadele Taraftarı Gazetelerdeki (İrade-i Milliye,Albayrak) Yankıları”, Atatürk Yolu Dergisi,Sayı.29-30,Mayıs-Kasım Yinanç, Mükrimin H, “Dulkadırlılar”, İA, C.III,