Ebû İbrahim İsmail El-Muntasır’ın Sâmânî Devletini Diriltme Gayretleri Bağlamında Karahanlılar ve Gaznelilerle İlişkileri

Yıl 2012, Cilt: 11 Sayı: 2, 531 - 553, 01.12.2012

Abdullah Duman

Öz

Mâverâünnehir ve Horasan bölgelerinde hüküm süren Sâmânîler Sâmân Hudâd’a dayanmaktadır. Bazı görüşler/tarihçiler onların soylarını Behrâm Çubin’e kadar götürmektedir. Sâmâniler tarih sahnesine Sâmân Hudâd’ın oğlu Esed’in dört oğlu ile Mâverâünnehir bölgesinde çıkmışlardır. Halife Me’mun döneminde Esed’in dört oğlundan Ahmed Fergana’ya vali olarak atanmıştır. Semerkan’da atanan Nuh’un erken vefatı ile buraya kardeşi Ahmed vali tayin edilmiştir. Semerkant’da babasının yerine geçen Nasr (Nasr b. Ahmed) Mâverâünnehir bölgesinin bağımsız yöneticisi olmuştur. Nasr daha sonra Buhara’ya kardeşi İsmail’i atamıştır. Nasr’ın 279/892 yılında vefatı ile İsmail Mâverâünnehir bölgesinin hâkimi haline gelmiştir. Buhâra merkezli bu devlet, Abdülmelik döneminde Karahanlıların batı kolunun hükümdarı İlik Han’ın 389/999 yılında başkente girerek son vermesine kadar devam etmiştir. İlik Han Buhâra’ya girdikten sonra Abdülmelik’le birlikte Sâmânî hanedanının ileri gelenlerini Özkent’e götürerek hapsetmiştir. Sâmânî hanedanından birisi olan Ebû İbrahim İsmail Özkent’ten kaçarak Buhâra’ya gelmiş, buradan da Harizm bölgesine gitmiştir. Harizm bölgesinde topladığı ordu ile eski Sâmânî devletini diriltme gayretine girişmiştir. Çalışmamızda Ebû İbrahim’in bu faaliyetleri ele alınmış, devletini diriltme çalışmaları esnasında Ziyârîler, Gazneliler ve Karahanlılarla ilişkileri ve devletini kuramama sebepleri araştırılmaya çalışılmıştır

Anahtar Kelimeler

Sâmânîler, Karahanlılar, Gazneliler, Ebû İbrahim İsmail, Buhâra, İlik Han

Ebû Ibrahim Ismail's Relations With Karahanlis and Gaznavids in the Context of His Efforts to Revive the Samani State

Öz

Samani Sultanate, which ruled in Transoxiana and Khorasan region, was originated from Saman Hudat. According to some vievs (historians), their roots was based on Behram Çubın. Samani Sultanate appeared in history by Esed, the son of Saman Hüdad, and his four sons in transoxiana region. One of Esed’s sons, Ahmed was appointed as the governor of Fergana in the period of Me’mun the Caliph. With the
early death of Nuh, who was the governor of Semerkand, his brother, Ahmed was
appointed as the governer of Semerkand. Taking his father’s throne in Semerkand,
Nasr (Nasr b. Ahmed become the independent leader of Transoxiana region. Then,
Nasr assigned his brother İsmail to Bukhara. With the death of Nasr in 279/892,
İsmail became the ruler of Transoxiana region. Centered in Bukhara, this state
continued to live until Karahanli ruler İlik Khan entered the capital and made an end
of the state in 389/999. After İlik Khan entered Bukhara, he took Abdülmelik with
the prominent people of Samani Dynasty to Özkent and put them in jail. A member
of Samani Dynasty, Ebû İbrahim İsmail escaped from Özkent and came to Bukhara,
and went to Harizm region from Bukhara. With the army he gathered from Harizm
region, he aimed to revive the Samani Sultanate. İn this study, these activities of Ebû
İbrahim were handled. His relations with Ziyaris, Gaznavids and Karahanlis during
his efforts to revive his state and the reasons why he couldn’t build his state were
tried to research.

Anahtar Kelimeler

Samanids, Kara-Khanids, Gaznavids, Anu Ibrahim Ismail, Bukhara, Ilik Khan

Kaynakça

• Barthold, V. V. (1990). Moğol İstilâsına Kadar Türkistan, Hazırlayan, Hakkı
• Dursun Yıldız, TTK., Basımevi, Ankara. Barthold, W., (1997). “İsmail b. Nuh”, İslâm Ansiklopedisi, MEB Yay., 5/2, , Eskişehir.
• Barthold, W., (1997). “İsmail b. Ahmed” İslâm Ansiklopedisi, MEB Yay., 5/2, 1112, Eskişehir.
• Bîrûnî, Ebu Reyhâh Muhammed b. Ahmed, (1923). Âsâru’l-Bâkıye ani’l
• Kurûni’l-Hâliye, Tah. C. Eduard Sachau, Leibzig. Büchner, V. F., (1997). “Sâmânîler”, İslâm Ansiklopedisi, MEB Yay., X, Eskişehir.
• Genç, Reşat, (2002). Karahanlı Devlet Teşkilatı, TTK yayınları, Ankara.
• Gerdîzî, Ebu Said Abdü’l-Hay b. ed-Dahhâk b. Muhammed, (1953). Tarih-i
• Gerdîzî (Zeynü’l-Ahbâr), tak., Mirza Muhammed Han Kazvinî, Tahran. Hamdullah Müstevfî, Ebu Bekir b. Ahmed b. Nasr, Müstevfî Kazvînî, (1387).
• Tarîh-i Güzîde, Tah., Abdü’l-Hüseyin Nevâhî, Müesseset-ü İntişârât-i Emîr-i Kebîr, Tahran. Hasan İbrahim, Hasan, (1987). İslâm Tarihi, Tercüme: İsmail Yiğit vd., Kayıhan Yayınevi, İstanbul.
• Hondmîr, Ğıyâsüddîn b. Hümâmüddîn, (1333). Tarîh-u Habîbü’s-Siyer fî
• Ahbâri Efrâd-ı Beşer, Kitâbhâne Hayâm Hıyâbân Nâsır Hüsrev, Tahran. Hudûdü’l-Âlem, (2008). Çev. Abdullah Duman-Murat Ağarı, Kitabevi Yay., İstanbul.
• Hunkan, Ömer Soner, (2011). Türk Hakanlığı (Karahanlılar), IQ Kültür Sanat Yay., İstanbul.
• İbnü’l-Esîr, İzzeddin Ebü’l-Hasan Ali b Ebü’l-Kerim Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî, (1982), el-Kâmil fi’t-Tarih, Edit., Carolus Johan Tornberg, Dar-u Sadr, Beyrut.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasan Ali b. Ebü’l-Kerim Muhammed b. Muhammed b. Abdülkerim b. Abdülvâhid eş-Şeybânî, (1987). el-Kâmil fi’t-Tarih, Tah. M.
• Yusuf er-Rukâka, Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, Beyrut. İbn Hallikân, Ebü’l-Abbas Şemseddin Ahmed b. Muhammed Ebî Bekir, (1397).
• Vefeyâtü’l-A’yân ve Enbâü Ebnâi’z-Zamân, Tahkîk, İhsan Abbas, Dar-u Sadr, Beyrut. İbn Isfandıyâr, Muhammad b. Al-Hasan, (1905). An Abrıdged Translatıon of the Hıstory Of Tabarıstân, Tah. Edvard G. Browne, M. A- M. B., Leyden: E. J.
• Brıll, Imprımerıa Orıentale, London. İbn Kesîr, ed-Dimeşkî, el-Bidâye ve’n-Nihâye, Dâr-u İbn Kesîr, Beyrut, ty. Köymen, Mehmet Altay, (1993). Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi, TTK Basımevi, Ankara.
• Nerşahî, Ebu Bekir Muhammed b. Ca’fer, (1993). Tarih-u Buhara, Tah., Emin
• Abdülmecid Bedevî- Nasrullah Mübeşşir et-Tarâzî, Dâru’l-Maârif, Kahire. Merçil, Erdoğan, (1989). Gazneliler Devleti Tarihi, TTK Yay., Ankara.
• Merçil, Erdoğan, (2009). “Simcûrîler”, DİA, XXIV, İstanbul.
• Özaydın, Abdülkerim, (2001). “Karahanlılar”, DİA, XXIV, İstanbul.
• Prıtsak, Omelyan, (1997). “Kara-Hanlılar”, İA, MEB Yay., Eskişehir.
• Sem’ânî, Ebû Sa’d Abdülkerim b. Muhammed b. Mansur et-Temîmî, (1988). el
• Ensâb, Takdîm ve Ta’lîk: A. Ömer el-Bârûdî, Dâru’l-Cinân, Beyrut. Streck, (1997). “Âmul”, İA, 5/2, Eskişehir.
• Şebânkarâî, Muhammed b. Ali b. Muhammed, (1376). Mecmaü’l-Ensâb,
• Tashîh, Mîr Hâkim Muhaddis, Müesseset-ü İntişârât-i Emîr Kebîr, Tahran. Utbî, Ebü’n-Nasr Muhammed b. Abdülcabbâr, (2004). el-Yemînî fî Şerh-ı
• Ahbâru’s-Sultân Yemînü’d-Devle ve Emînü’l-Mille Mahmud el-Ğaznevî, Şerh ve Tah. İhsan Zünnûn es-Samirî, Daruttalîatü’t-Tabâat ve’n-Neşr, Beyrut. Al-Utbı, The Kıtab-ı-Yamını, (1858). Farsça’dan İngilizce’ye Çeviren, James
• Reynolds, Ex Oriente Lux, London. Usta, Aydın, (2007). Şamanizm’den Müslümanlığa Türklerin İslamlaşma
• Serüveni, Yeditepe Yayınevi, İstanbul. Usta, Aydın, (2009). “Sâmânîler”, DİA, XXXVI, İstanbul.