Osmanlı Mahallesinde Gündelik Hayat (17. Yüzyılda Gaziantep Örneği)

Yıl 2009, Cilt: 8 Sayı: 1, 231 - 255, 01.06.2009

İsmail Kıvrım

Öz

Osmanlı şehrinde mahalle sosyal ve fiziki bir birimdir. Mülkî, beledî ve adlî teşkilâtın ilk basamağını teşkil eden mahalleyi imamlar idare etmişlerdir. Mahallede gündelik hayat, devletin koymuş olduğu bir takım kurallar ile halkın benimsediği örf ve adetlere göre şekillenmiştir. Evlilik, hastalık, cenaze gibi işler mahallelinin ortak katıldığı eylemlerdir. Mahallelinin, avarız vergisi vermek, cinayetlerin faillerini bulmak veya bulamadıkları takdirde diyet ödemek gibi ortak sorumlulukları da bulunmaktadır. Mahallede ikamet edenler komşularını gayriahlâkî davranışlarından dolayı uyarabilir veya mahalleden ihraç edebilirlerdi. Mahalleye yeni katılmak isteyen, mahallelinin kefaleti olmadan oraya yerleşemezdi

Anahtar Kelimeler

Gaziantep, mahalle, gündelik hayat

Everyday Life in Ottoman Neighborhood (The Example: Gaziantep in 17th Century)

Öz

District is a social and physical unit in a typical Ottoman city. Imams managed the districts which constitute the first step of municipal, civilian and the judiciary constitute. Everyday life in the districts is based on a number of rules to put the government and customs of the people. Some activities like marriage, illness, and funeral are actions that inhabitants of a district participate in common. Inhabitants of district have some responsibilities, as well such as to give the idled tax, to find the perpetrators of the murder or if they do not find to pay an equivalent. People who reside in the district could warn their neighbors because of the immoral behavior and could send them from the district. Who want to join a district could not have settled there without the bail of parish

Anahtar Kelimeler

Gaziantep, district, everyday life

Kaynakça

• Gaziantep Şer‘iye Sicilleri [=GŞS] 16, 18, 20, 21, 22, 24, 25, 26, 27, 29, 30, 31, 32, 33, 34, 35, 36, 37, 38, 39, 40, 43, 47, 48, 49, 51, 52, 57, 94, 104, 108, 127 ve 171 numaralı siciller.
• ABACI, Nurcan, Bursa Şehri’nde Osmanlı Hukuku’nun Uygulaması (17. Yüzyıl), Ank. 2001.
• AKMAN, Mehmet, “Osmanlı Hukukunda Kasâme”, Türkler, C. XIII, Ankara 2002, s. 789-794.
• ATALAR, Ali, Osmanlı Dönemi Antepevleri, İstanbul 2004.
• BARKAN, Ömer Lütfi, “Türkiye’de Din ve Devlet İlişkilerinin Tarihsel Gelişimi”, Osmanlıda Din ve Devlet İlişkileri, (haz. Vecdi Akyüz), İstanbul 1999, s. 9-56.
• _______, “Avarız”, İA, C. II, Eskişehir 1997, s. 13-19.
• BAYARTAN, Mehmet, “Osmanlı Şehrinde Bir İdari Birim: Mahalle”, İÜ. Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü Coğrafya Dergisi, S. 13, İstanbul 2005, s. 93-107.
• BEYDİLLİ, Kemal, Osmanlı Döneminde İmamlar ve Bir İmamın Günlüğü, İstanbul 2001.
• BİLMEN, Ömer Nasuhi, Hukukı İslâmiye ve Istılahatı Fıkhiyye Kamusu, C. VI, İstanbul 1968.
• BRUCE, Mc. Gowen, “Osmanlı Avarız-Nüzul Teşekkülü 1600–1830”, VIII. Türk Tarih Kongresi, Ankara 1981, s. 1327–1331.
• CANSEVER, Turgut, “Osmanlı Şehirciliği”, Kubbeyi Yere Koymamak, İstanbul 1997.
• ÇADIRCI, Musa, “Türkiye’de Muhtarlık Teşkilâtının Kurulması Üzerine Bir İnceleme” Belleten, C. XXXVI, S. 135, Ankara 1970, s. 409-420.
• ÇINAR, Hüseyin, 18. Yüzyılın İlk Yarısında Ayıntâb Şehri’nin Sosyal ve Ekonomik Durumu, İÜ. Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2000.
• EMECEN, Feridun, “Kayacık Kazasının Avarız Defteri”, İÜ. TED, S. 12, İst. 1982, s. 159-170.
• ERGENÇ, Özer, “Osmanlı Şehrindeki “Mahalle”nin İşlev Nitelikleri Üzerine”, Osmanlı Araştırmaları, S. IV, İstanbul 1984, s. 69-88.
• ERGİN, Osman Nuri, Türkiye’de Şehirciliğin Tarihi İnkişafı, İstanbul 1936.
• EVLİYA ÇELEBİ, Seyahatname, C. IX, İstanbul 1935.
• GÖYÜNÇ, Nejat, XVI. Yüzyılda Güney-Doğu Anadolu’nun Ekonomik Durumu (Kanunî Süleyman ve II. Selim Devirleri)”, Türkiye İktisat Tarihi SemineriMetinler/Tartışmalar, (Edt. Osman Okyar), 5–10 Haziran 1973, Ankara 1975, s. 71- 98.
• GÜÇER, Lütfi, XVI. ve XVII. Asırlarda Osmanlı İmparatorluğunda Hububat Meselesi ve Hububattan Alınan Vergiler, İstanbul 1964.
• IMBER, Colın, Şeriattan Kanuna, Ebussuud ve Osmanlı’da İslâm Hukuku, (çev. Murteza Bedir), İstanbul 2004.
• İPŞİRLİ, Mehmet, “Avarız Vakfı”, DİA, C. IV, İstanbul 1991, s. 109.
• KAZICI, Ziya, “Osmanlılarda Mahalle İmamlarının Bazı Görevleri”, İslâm Medeniyeti Mecmuası, C.V, S. 3, s. 29–35.
• KIVRIM, İsmail, Şer’iye Sicillerine Göre XVII. Yüzyılda Konya ve Ayıntâb Şehirlerinde Gündelik Hayat (1670–1680), SÜ. Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, Konya 2005.
• KUBAN, Doğan, “Anadolu Kentlerinin Tarihsel Gelişimi ve Yapısı Üzerine Gözlemler”, Türk ve İslâm Sanatı Üzerine Denemeler, İstanbul 1995, s. 163-197.
• _______, “Mahalleler: Osmanlı Dönemi”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C. V, İstanbul 1994.
• KURT, İsmail, Para Vakıfları, İstanbul 1996.
• MANDAVİLLE, Jon E., “Faizli Dindarlık: Osmanlı İmparatorluğunda Para Vakfı Tartışması”, (çev: Fethi Gedikli), Türkiye Günlüğü, S. 51, Yaz 1998, s. 129–143.
• MOLLA HUSREV, Gurer ve Dürer Tercümesi, (çev. Arif Erkan), C.III. İstanbul 1980.
• ÖZCAN, Tahsin, “Osmanlı Mahallesi Sosyal Kontrol ve Kefalet Sistemi”, Marife, S. 1, Bahar 2001, s. 129-151.
• ÖZTÜRK, Nazif, Menşe’i ve Tarihi Gelişimi Açısından Vakıflar, Ankara 1983.
• PULAHA, Selami, Yücel, Yaşar, I. Selim Kânûnnâmesi (1512-1520) ve XVI. Yüzyılın İkinci Yarısında Kimi Kanunlar, Ankara 1988.
• SAHİLLİOĞLU, Halil, “Avarız”, DİA, C. IV, İstanbul 1991, s. 108-109.
• SAYDAM, Abdullah, “Kamu Hizmeti Yaptırma ve Suçu Önleme Yöntemi Olarak Osmanlılarda Kefâlet Usûlü”, Tarih ve Toplum, S. 164, İstanbul 1997, s. 4 - 12.
• TAŞ, Hülya, XVII. Yüzyılda Ankara, Ankara 2006.
• TOK, Özen, “Kadı Sicilleri Işığında Osmanlı Şehrindeki Mahalleden İhraç Kararlarında Mahalle Ahalisinin Rolü (XVII. Ve XVIII. Yüzyıllarda Kayseri Örneği), Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 18, Kayseri 2005. s. 155–173.
• ÜÇOK, Coşkun, “Osmanlı Kanunnamelerinde İslâm Ceza Hukukuna Aykırı Hükümler”, AÜ. Hukuk Fakültesi Mecmuası, C. III. S. I, İstanbul 1946, s.380–381.
• VEHBE ZUHÂYLİ, İslâm Fıkhı Ansiklopedisi, (çev. Beşir Eryarsoy, H. Fehmi Ulus, Abdurrahim Ural, Yunus Vehbi Yavuz, Nurettin Yıldız), C.VII, İstanbul 1994.
• YILMAZ, Fikret, “XVI. Yüzyıl Osmanlı Toplumunda Mahremiyetin Sınırlarına Dair” Toplum ve Bilim 83, Kış 1999/2000, s. 92-109.