Sosyo-Kültürel ve Sosyo-Ekonomik Bağlamda Yengi Kün (Nevruz): Mitolojik Olgudan Mitolojik Kurguya

Yıl 2008, Cilt: 7 Sayı: 1, 139 - 148, 01.06.2008

Fuzuli Bayat

Öz

Eski Türklerin atalar kültüyle bağlantılı olan Yeni Gün Bayramı, Çin kaynaklarına göre M.Ö. “Yengi Kün” adıyla bayram olarak kabul edilmiştir. Bahara giriş adlı bu tören Hunlar ve Göktürkler zamanından yapılıyordu. Ayrıca bu törenlerin, çoğu zaman atalar mağaralarında gerçekleştirildiği bilinmektedir. Nevruz adıyla bilinen Yeni Gün veya ilkbahar bayramı ölüp dirilme anlamında ata ruhlarının toplumu denetleme ve koruma inancıyla da bağlantılıdır. Yeni yıl takvim mitinin ilkbaharı simgelemesi ve Nevruz’un ilkbaharda kutlanması hayvan besleyen konar-göçer bir kavmin sosyo-kültürel dokusu ile izah edilmelidir. Takvim anlayışının eski Türklerde hayvan kültü bağlamında algılanması ile, 21 Mart (bazı yörelerde Haziran ayı veya Temmuz da olabilir.), yeni doğuşun, yeni oluşumun başlangıcı olarak tasarlanmış, bu kutsanmanın toplumsal bir değer kazanarak her yıl kutsanması ve kutlanması başlangıcı tekrarlamış ve Türkler bu şekilde kendi var oluş ve yenilenme imgelerini gerçekleştirmişlerdir. Nitekim Nevruz’da yapılan kutlamalar da hayvan besleyen bir kavmin ölüp dirilme düşüncesini simgelemektedir. Yapılan ritüeller ve oyunlar da bayramı ölüp dirilme mitine bağlamaktadır. Bu ritüel ve oyunlar Ergenekon’dan çıkış, Köse Köse oyunu, ayıı abası oyunu, saya gösterileri, kaplan oyunu, Mart kızı sahnesi vs. ibarettir

Anahtar Kelimeler

Yeni Gün, ölüp dirilme ritüeli, ilkbahar kutlamaları, konar-göçer kavim

Yengi Kün (Nevruz) in the Context of the Socio-Cultural and Socio-Economic: from Mythological Phenomenon to Mythological Fiction

Öz

The New Day Holiday, which is related to the ancestral cult of Ancient Turks, was accepted as a holy day according to Chinese sources (B.C.) and as “Yengi Kün.” This ceremony, identifying the coming of spring, was held in the times of Huns and Göktürks. Besides, these ceremonies were known to be often performed in ancestral caves. Known as Nevruz, Yengi Kün or the spring holiday is, in the senses of death and resurrection, also associated with the belief that souls conducted and protected the society. The new year calendrical myth symbolizing spring and Nevruz being celebrated in spring should account for the socio-cultural fabric of a nomadic tribe that grew beasts. As the idea of calendar was discerned with respect to the beast culture in Ancient Turks, 21st March (possibly June or July in some localities) was thought to be the beginning of new birth and new formation, and this blessing, attaining a social esteem, was repeated every year in the forms of consecration and celebration, and with it, Turks achieved their own images for coming into being and revival. As a matter of fact, celebrations in Nevruz time symbolized a beast-growing tribe’s idea of death and resurrection. Performed rituals and games, furthermore, connected the holiday to death-resurrection myth. Those rituals and games consisted of exodus from Ergenekon, Saya performances, the games of Köse Köse (a scanty-bearded man), of bear drugget, of tiger, March Maiden’s scene, etc

Anahtar Kelimeler

New day, death-resurrection ritual, spring celebrations, nomadic tribe

Kaynakça

• Ahundov, E. (1968). Azerbaycan Folkloru Antologiyası. 1. Kitap, Bakü.
• Anohin, A.V. (1924). Materialı po Şamanstvu u Altaytsev. Leningrad.
• Banzarov, D. (1955). Sobranie Soçineniy. Moskova.
• Bayat, F. (2005). Bazı İskit/Saka Kelimelerinin Etimolojisi Üzerine. Karadeniz Araştırmaları, 7:Güz.
• Bayat, F. (2007). Türk Mitolojik Sistemi. Ontolojik ve Epistemolojik Bağlamda Türk Mitolojisi C.1. İstanbul.
• Biçurin, N.Ya. (1950). Sobranie Svedeniy o Narodah Obitavşih Sredney Azii v Drevnie Vremena, T. 1. Moskova-Leningrad.
• Curtubaev, M.Ç. (1991). Drevnie Verovaniya Balkartsev i Karaçayevtsev. Nalçik.
• Çay, A. (1996). Türk Ergenekon Bayramı Nevruz. Ankara.
• Demirci, G. (1993). Dahhak, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi.C.8, İstanbul.
• Ergis, G.Y. (1974). Oçerki po Yakutskomu Folkloru, Moskova.
• Kalendarnie, O. Obryadı, V. and Stranah, Z.Y. (1977). Vesenne Prazdaiki. Moskova.
• Klimoviç, L.İ. (1958). Obryadı, Prazdniki i Kult Svyatıh v İslame. Groznıy.
• Ögel, B. (1989). Türk Mitolojisi. C.1., Ankara
• Pirverdioğlu, A. (2002). Türklerde Yılbaşı ve Bahar Geleneği. Türkler Ansiklopedisi. C.3, Ankara.
• Rahman, A.(1995). Tarihten Günümüze Doğu Türkistan’da Nevruz Kutlamaları. Türk Dünyası, 3(2):8.
• Rayevskiy, D.S. (1977). Oçerki İdeologi Skifo-Sarmatskih Plemyon. Moskova, 1977.
• Sagalaev, A.M. ve Oktyabrskaya, İ.V. (1990). Traditsionnoe Mirovozrenie Tyurkov Yujnoy Sibiri. Znak i Ritual. Novosibirsk.
• Seyidov, M. (1990). Yaz Bayramı. Yazıcı Yayınevi, Bakü.
• Verbitskiy, V.İ. (1893). Altyskie İnarodtsı, Moskova.