Klâsik Osmanlı Eğitim Kurumlarından Konya Dârü’l-Huffâzları (XVII. Yüzyıl)

Yıl 2008, Cilt: 7 Sayı: 1, 18 - 43, 01.06.2008

Emin Kılınç

Öz

Dârü’l-huffâz “dâr” ve “huffâz” kelimelerinden meydana gelen ve Kur’an’ın öğretildiği ve ezberletildiği eğitim kurumlarına verilen isimdir. Dârü’l-Huffâzlar Klasik Osmanlı Eğitim Kurumları’ndan bir tanesidir. Bu eğitim kurumlarında öğrencilere Kur’an-ı Kerim ile birlikte tecvit öğretilirdi. Bununla birlikte Kur’an-ı Kerim’in tümü ezberletilirdi. Dârü’l-Huffâzların işleyişi diğer eğitim kurumlarında olduğu gibi belli kurallara göreydi. Mektebi bitirmiş 9 ile 11 yaş arasındaki öğrenciler buraya alınırlardı. Bu eğitim kurumundan mezun olanlar daha üst seviyede olan “dârü’l-kurrâ” lara devam edebilirlerdi. Bu eğitim kurumlarının yapılması ve işleyişi için devlet para harcamazdı. Bu kurumları hayırsever vatandaşlar kendi imkanlarıyla yaptırırlardı. Öğrencilerin ve kurumun ihtiyaçları da bu hayırsever vatandaşların buraya bağışladıkları gayr-i menkullerden elde dilen gelirlerle karşılanırdı. Öğrencilerin yeme, içme, barınma, harçlık gibi ihtiyaçları böylelikle karşılanmış olurdu. Ayrıca bina tamiri ile çalışanların ücretleri de bu şekilde karşılanırdı. Dârü’l-Huffâzlarda şeyhülhuffâz, muid, öğrenci, mütevelli, nazır, cabi, ferraş, katip, noktacı ve cüzhanlar bulunmaktaydı. Bu görevliler dârü’l-huffazın işleyişini sağlıyordu. Bu dârü’l-huffazlar bünyesinde mektep, cami, hamam gibi unsurları da bulunduruyordu

Anahtar Kelimeler

Dârü’l-Huffâz, Konya, Eğitim, Osmanlı eğitim kurumları

Konya Darulhuffazs from Classic Ottoman Education Institues (XVII. century)

Öz

Dârü’l-Huffâz word which came from “dar” and “huffaz” words, is a name given to education institution in which Kur’an is learned and memorized. Dârü’l-Huffâzs are one of the Classical Ottoman Institutions. In these institutions, in addition to teaching Kur’an, “tecvit” as tought. Also Kur’an-ı Kerim is memorized. The Works of Dârü’l-Huffâzs are based on obvious rules like the other education institues. Students, between 9-11 years old age and graduated from school are accepted to there. The students institutions graduated from this institutions can continue “dârü’l-kurrâ” which is higher level. There was no money came from goverment to found and manage the institutes. These institutions are founded by the people who likes charity. The needs of institute also are paid from these charities. These charities also cover the needs of eat, drink, housing pocket money of students. Also regairing institution and workers’ feewas paid from the charity. There are şeyhülhuffaz, muid, student, trustee, nazır, cabi, ferraş, clerk, noktacı and cüzhans in institute, they are managing the institution. Some darulhuffazs ancludes places such as school mosque, bath etc

Anahtar Kelimeler

Dârü’l-Huffâz, Konya, Education, Ottoman education institues

Kaynakça

• Akyüz, Y. (2001). Türk Eğitim Tarihi, İstanbul.
• Arabacı, C. (1998). Osmanlı Dönemi Konya Medreseleri 1900–1924. Konya.
• Aslanapa, O. (1999). Türk Sanatı, İstanbul.
• Atçeken, Z. (1998). Konya’daki Selçuklu Yapılarının Osmanlı Devrinde Bakımı ve Kullanılması, Ankara.
• Baltacı, C. (1970). XV.-XVI. Asırlarda Osmanlı Medreseleri, Teşkilatı, Tarihi, İstanbul.
• Baykara, T. (1985). Türkiye Selçukluları Devrinde Konya, Ankara.
• Coşkun, F. (1996). 888/ 1483 Tarihli Karaman Eyaleti Vakıf Tahrir Defteri. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Devellioğlu, F. (2004). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara.
• Ergin, O. (1977). Türk Maarif Tarihi, C.I-II., İstanbul.
• Evliya Ç. (1999). Seyahatnâme. Yayına Hazırlayan: Seyit Ali Kahraman, Yücel Dağlı, Yapı Kredi Yayınları, III., İstanbul.
• Konyalı, İ.H. (1964). Âbideleri ve Kitabeleri İle Konya Tarihi, Konya.
• _____. (1967). Âbideleri ve Kitabeleri ile Karaman Tarihi, Ermenek ve Mut Âbideleri. İstanbul.
• Küçükdağ, Y. ve ArabacıI, C. (1994). Selçuklular ve Konya, Konya.
• Müd, batman cinsinden bir ölçü birimidir.
• BOA, Cevdet Evkaf, no. 1286. Konyalı, aynı yer.
• ______. (1998) Lâle Devri’nde Konya. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Konya.
• Önder, M. (1952). Konya Maarifi Tarihi, Konya.
• ______. (1962). Mevlâna Şehri Konya, Konya.
• Pakalın, M. Z. (1971). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C.I, İstanbul.
• Şemseddin, S. (1996). Kamûs-ı Türkî, İstanbul.
• Şikârî. (1946). Karamanoğulları Tarihi, Konya.
• Uzunçarşılı, İ.H. (1998). İlmiye Teşkilatı, Ankara.
• Arabacı, C. (bk. Küçükdağ, Y.).
• Baltacı, C. (2002). Osmanlı Devleti’nde Eğitim ve Öğretim. Türkler, XI, Ankara, s. 446–462.
• Brunot, L. (1988). Mektep. İslâm Ansiklopedisi, C.VII., İstanbul, s.647-653.
• Günyol, V. (1988). Mektep. İslâm Ansiklopedisi, VII., İstanbul, s.653-660.
• İpşirli, M. (1992). Câbi. DİA, VI, İstanbul 1992, s. 529- 530.
• Kopraman, K.Y. (2002). Osmanlı-Memlûk Münâsebetleri. Türkler, IX, Ankara, s.472–480.
• Küçükdağ, Y. (2004). Konya’da Hacı Ali Efendi Dâru’l-Kurrâsı ve Vakfiyesi. Konya Şehri’nin Fizikî ve Sosyo-Ekonomik Yapısı (Makaleler-I), Konya, s.395–422.
• _______. (2004). Osmanlı Devleti’nin Kuruluşunda Etkin Rol Oynayan Konyalı İlim, Fikir ve Devlet Adamlar, Konya Şehri’nin Fizikî ve Sosyo-Ekonomik Yapısı, (Makaleler I), Konya, s.105–134.
• ______. (2004). Konya Mevlânâ Dergâhı ve Türbe Hamamı, Konya Şehri’nin Fizikî ve Sosyo- Ekonomik Yapıs., (Makaleler I), Konya 2004, s.171-214.
• ______ (2004). Konya’da Alâeddin Dârü’ş-Şifâsı, Tıp Medresesi ve Mescidi. Konya Şehri’nin Fizikî ve Sosyo- Ekonomik Yapıs, (Makaleler I), Konya, s.423- 434.
• ______. (2004). Konya’da Osmanlı Döneminde İnşa Edilen Medreseler, Konya Şehri’nin Fizikî ve Sosyo-Ekonomik Yapısı. (Makaleler I). Konya, s.351- 394.
• Oğuzoğlu, Y. (1984). 17. Yüzyılda Konya Şehrindeki İdarî ve Sosyal Yapılar”, Konya, Ankara, ss.97- 107.
• Oral, M. Z. (1956). Turgutoğulları, Eserleri- Vakfiyeleri. Vakıflar Dergisi, 3:31- 65.
• Önge, Y. (1973). Konya’nın Meram Mesiresindeki Mimarî bir Manzûme. Vakıflar Dergisi, 10:367–383.
• Özcan, T. (2002). Osmanlı Devleti’nde Eğitim Hizmetlerinin Finansmanı. Türkler, X:872–877.
• Pay, S. (2002). Klasik Dönem Osmanlı Külliyelerinde Personel Sistemi. Türkler, X:491–507.
• Sümer, F. (1988). Turgutlular. İslâm Ansiklopedisi, XII, İstanbul, s.120–122.
• Şafakçı, H. (2006). Osmanlı Dönemi Konya’sında Dersiâmların Büyük Camileri Dershane Olarak Kullanmaları. Bilgi Yolu, 9:164- 172.
• Tanman, B. (2001). Karamanoğulları. DİA, XXIV, İstanbul, s.454- 462.
• ______. (2002). Dârü’l-Kurrâ. DİA, VIII, İstanbul, s. 543–548.
• Unan, F. (1999). Osmanlılarda Medrese Eğitimi. Osmanlı, V., Ankara, s.149-160. ARŞİV KAYNAKLARI
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, (BOA), Ali Emîri, No: 273.
• Cevdet Belediye, No: 400, 3332, 3654, 6405.
• Cevdet Dahiliye, No: 8249.
• Cevdet Evkaf, No: 1285, 1286, 2115, 5452, 15085, 17761, 26951, 32761.
• Cevdet Maarif, No: 1899; 2018, 2488, 2499, 2843, 3123, 3769, 6174, 6809, 7488, 8930.
• Evkaf-ı Haremeyn Muhasebesi Defterleri, No: 1995.
• İbnü’l- Emin Vakıf, No: 3453, 6201, 7884.
• Konya Şer‘iye Sicili, (KŞS), No: 2, 5, 7, 8, 10, 12, 18, 19, 21, 22, 26, 27, 28, 30, 34, 36, 38, 40, 41, 42, 46, 47, 48, 49, 51, 52.
• Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi Defteri, (VAD), No: 38, 148, 149, 583, 591, 594, 605, 739, 1107, 1109.
• / 1483 Tarihli Karaman Eyaleti Vakıf Tahrir Defteri.