Karasu Irmağı (Fırat) Yukarı Havza Kesiminde Tuzlu-Acı Su Kaynakları ve Tuzlalar

Yıl 2018, Cilt: 17 Sayı: 3, 774 - 795, 11.07.2018

Selahattin Polat , Yıldız Güney

https://doi.org/10.21547/jss.392906

Öz

Türkiye, tuz potansiyeli açısından oldukça zengin ülkeler arasındadır. Bu potansiyeli deniz tuzlaları, göl tuzlaları, kaya tuzlaları ve kaynak tuzlaları oluşturmaktadır. Bunlardan kaynak tuzlaları, yer altı sularının kaya tuzu yataklarından geçmesi sırasında bir miktar tuzu eritip iyon halinde bünyesine tuzu alarak yüzeye çıkması ile oluşurlar. Kaynak tuzlalarının Türkiye tuz üretimindeki payı % 1 civarındadır. Üretim miktarlarının çok az olmasına rağmen kaynak tuzlaları, bulundukları yörelerin taleplerini karşılamaları açısından önemlidir. Bunun yanında, sayı bakımından fazladırlar. Üretilen tuz miktarı kaynağın debisine, beslenme durumuna, yağış şartlarına ve miktarına, alanın sıcaklık durumuna, buharlaşma durumuna, rüzgâr hızına, basınca ve uygun topografik şartlara bağlıdır. Araştırmamıza konu olan alan Karasu Irmağı Havzası’nın Sansa Boğazına girişi ile başlangıç noktalarının bulunduğu Kargapazarı Dağları arasında kalan kısmını kapsamaktadır. Akarsuyun bu havza kesiminde birçok acı ve tuzlu su kaynağı vardır. Burada tuzlu suların bulunması jeolojik yapı ile ilişkilidir. Tuzlalar, Alt Miosen yaşlı denizel veya gölsel fasiyese sahip araziler içinde yer alırlar. Kaynak tuzlalarının varlığı bu formasyon içindeki kaya tuzuna bağlıdır.

Anahtar Kelimeler

Karasu Irmağı, Tuzlalar, Tuz üretimi

Salty-Brackish Water Sources and Salt Pans in Upper Basin of the Karasu River (Western Euphrates)

Öz

Turkey is among the rich countries in terms of salt
potential. This potential is consisted of sea saltpan, lake saltpan, rock
saltpan and spring saltpan. These spring saltpans are formed when the underground
waters melts the salts and incorporates it while passing by rock salt sources.
Spring saltpan’s average in Turkey’s salt productions is around the 1%.
Although their production quantity is very low, spring saltpans are important
in terms of meeting the needs of region where they are located. In addition,
there are lots of spring saltpans. Quantity of produced salt is based on flow
of the source, feding ratio, rainfall conditions and quantity, temperature of
the region, vaporization ratio, wind speed, pressure and proper topographical
conditions. The region which is the subject of our study, consists the area
located among the Kargapazarı Mountains where the Karasu River Basin’s starting
points and enterance to Sansa Strait are located. In this basin part of the
river, there are a lot of salt springs and brackish water sources. The
existence of salt springs are directly connected to geologic structure.
Saltpans are located in areas which has Lower Miocene marine or lacustrine
facies. The existence of spring saltpans are directly connected with rock
saltpans within this formation.

Anahtar Kelimeler

Karasu River, Salt pans, Salt production

Kaynakça

• Alagöz, C.A. (1967). Sivas çevresi ve doğusunda jips karstı olayları. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Avcı, S. (2003). Ekonomik coğrafya açısından önemli bir maden: tuz (tarihi önemi ve dünya tuz ekonomisi). İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü Coğrafya Dergisi, 11, 21-45.
• Barutoğlu, Ö.H. (1961). Türkiye tuz yatakları. Madencilik Dergisi, 1(2), 68-78.
• Calvonico, J.H. (1990). Economic life of improvements associated with salt production. Appraisal Journal, 58 (1), 7-44.
• Doğruel, F., Doğruel, A.S. (2000). Osmanlıdan günümüze tekel. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• DPT (1987). Tuz. Ankara: Dik.
• Emre, A. (1966). Aşkale ovası hidrojeolojik etüdü. Ankara: DSİ.VIII.Bölg. Dr.no:668, DSİ Gen. Müd. Arşivi.
• Ergin, Z. (1988). Tuz üretim teknolojisi ve insan sağlığındaki yeri. Madencilik, XXVII (1), 9-30.
• Ertem, M.E., Engin, V.T., Ertem, H.İ. (2001). Salt in Turkey, 17th International Mining Congress and Exhibition of Turkey-IMCET 2001, 635-641.
• EU-CHINA (2009). Salt production, a reference book for the industry, China.
• Gedik, A. (1978). Doğu. Anadolu’da açılan stratigrafik istikşaf (açınsama) sondajları. Yeryuvarı ve İnsan, 3, 31-35.
• Polat, S. (2003). Karasu Irmağı Havzası'nın hidrojeomorfolojik etüdü. Yayımlanmamış Doktora tezi. Marmara Üniv. Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Stchepinsky, V. (1940). Erzincan mıntıkasının rüsubi yatakları. MTA Mec., 19, 212-222.
• Stchepinsky, V. (1941). Erzincan mıntıkasının jeolojisi ve maden zenginlikleri, Ankara: MTA Enstitüsü Yayınları.
• Şahin, C. (2004). Türkiye’de tuza atfedilen yer adları. Türk Kültüründe Ayrıntılar: Tuz Sempozyumu (19-20 Nisan 2001) Tuz Kitabı, 28-57, İstanbul.
• Taşman, C.E. (1937). Orta Anadolu’nun tuz domları. MTA Mec., 4, 43-44.
• Taşman, C.E. (1945). Tuzlarımız, MTA Mec., 1(33).
• Tekel Tuz Sanayi Müessesesi Müdürlüğü (1999). Faaliyet raporu, Ankara: Tekel.
• Temiz, H., Guezou, J.C., Tatar, O., Ünlügenç, U.C., Poisson, A.A. (2002). Tectonostratigraphy of the Tercan-Çayırlı Basin: implications for the Neogene–Quaternary tectonic deformation of the Northeast Anatolian block, Turkey”, International Geology Review, 44, 243–253.
• Yalçın, E, Ertem, M.E. (1997). Deniz tuzlalarının Türkiye tuz potansiyelindeki yeri, 2 Endüstriyel Hammaddeler Sempozyumu, 16-17 Ekim 1997, 208-215.
• Yaşar, M., Uygun, A. (1979). Tuz, Ankara: Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Genel Direktörlüğü, Endüstriyel Hammaddeler Dairesi Yayın Dizisi.