Epistemolojik Dönüş ve Bilim Felsefesinin Ontolojisi -Bilimsel Dünya Kavrayışı’ndan Eleştirel Realizme Ontolojinin Epistemoloji ile Temellendirilmesi-

Yıl 2019, Cilt: 18 Sayı: 2, 736 - 758, 01.04.2019

Ömer Faik Anlı

https://doi.org/10.21547/jss.487405

Öz

‘Bilim problemi’, fiilen dünyayı değiştirmiş olan bilimin, bunu nasıl başarmış olduğunun açıklanmasına ve / veya modellenmesine dairdir. Eğer bilimsel araştırmanın mantığı açık biçimde anlaşılabilir ve açıklanabilirse bilgi-kuramsal bir modelleme de olanaklı olacaktır. Bu modellemeyi yapabilecek teorik konumlanma olanağı tarihsel olarak felsefeye aittir. Ancak bu modelin, gerçekliği bilme ve açıklama konusunda daha önceki başarısızlığın nedeni olarak görülen metafizikten özgürleşme için de şematik bir ölçüt sunacağı öne sürüldüğünde, bilim problemini konu edinen felsefe kendi içinde bir kopuş yaşamaktadır. Bilim problemi, epistemolojik bir problem olarak konumlandırıldığında metafizikten özgürleşme hamlesi problemin ontolojik boyutunu da epistemolojiye indirgemektedir. Böylece epistemoloji ilk ve neo-pozitivizm ile birlikte tek felsefe haline dönüşmektedir. Bu, ‘epistemolojik dönüş’ olarak adlandırılmaktadır. Buna karşın Kıta Avrupası ekolünde ontoloji halen ilk felsefedir ve bilimi de ontolojik konumlanıştan, bir modelleme olarak değil, eleştirel olarak ele almaktadır. Burada açığa çıkan meta-problem, epistemolojik dönüş ile ele alınabilen bilim problemi ile ontolojik konumlanıştan konu edinilen problemin örtüşüp örtüşmediği, yani aynı problem olup olmadığıdır. Makalenin temel hipotezi, farklı konumlanışların aynı problemi konu edindiğidir. Bu hipotez ışığında izi sürülen içsel perspektif Viyana Çevresi’nden Popper’a ve Hacking’e kat edilen yolda bilgi kuramının içkin bir biçimde ve evrimsel olarak tekrar ontolojiyle, pragmatik bir ölçüt üzerinden buluştuğunu göstermektedir. Dışsal perspektif ise Kıta Avrupa’sından Adorno, Horkheimer, Heidegger’in bilim üzerine ontolojik eleştirilerinin epistemolojik problem tespiti ile örtüştüğünü göstermektedir. Bu örtüşmenin odağında ise Bhaskar’ın eleştirel realizmi bulunmaktadır. Bu iki farklı (uzlaşmaz görünen) konumlanışın kesişimin gösterilebilmesi, bilim probleminin ‘gerçekliği’ni ve şu sonucun kaçınılmazlığını gösterir: Bilim felsefesi yeni epistemolojiyle geri dönemez. Ancak yeni bir ontoloji olmaksızın ileri de gidemez. 

Anahtar Kelimeler

Epistemoloji, Ontoloji, Eleştirel Realizm, Viyana Çevresi, Epistemolojik Dönüş

Epistemological Turn and The Ontology of Philosophy of Science -The Ontology That Based Upon The Epistemology Towards Critical Realism From the Scientific Conception of The World-

Öz

The problem of science is about to explain and / or modeling how science that has actually changed the world has succeeded in doing so. If the logic of scientific research can be clearly understood and explained, epistemological modeling will be possible. The theoretical positioning of this modeling is historically based on philosophy. However, when the epistemological model is proposed to present a schematic criterion for emancipation from metaphysics, which is seen as the cause of earlier failure to know and explain the reality, the philosophy about science problem is experiencing a rupture in itself. When the science problem is positioned as an epistemological problem, emancipation from metaphysics reduces the ontological dimension of the problem to epistemology. Thus, epistemology becomes the first and only philosophy with neo-positivism. This is called epistemological turn. On the contrary, ontology is still the first philosophy in the Continental Europe ecole. Science is dealt with critically from ontological position, not as a modeling object. The meta-problem that emerged here is whether the problem of science that can be addressed by epistemological turn and the problem that can be seen from ontological positioning overlap. In other words, is the epistemological problem and the ontological problem the same or different? The basic hypothesis of the article is that different positions (epistemological and ontological) have the same problem: The problem of science. The internal perspective, which is traced in the light of this hypothesis, demonstrates that the theory of knowledge on the path from the Vienna Circle to Popper and Hacking met again with ontology in inherently and evolutionary way with a pragmatic criterion. On the other hand, the external perspective also shows that the ontological criticism of Adorno, Horkheimer and Heidegger from the Continental Europe ecole coincides with the epistemological problem detection. The focus of this overlap is Bhaskar's critical realism. The demonstration of the intersection of these two different (seen as irreconcilable) positions shows that the science problem is a real problem and the inevitability of a result. The result is that philosophy of science is caught in a cleft stick. With the new epistemology it cannot go back. But without a new ontology it cannot go forward.

Anahtar Kelimeler

Epistemology, Ontology, Critical Realism, Vienna Circle, Epistemological Turn

Kaynakça

• Adorno, T.W. & Horkheimer, M. (2010). Aydınlanmanın diyalektiği. (N. Ülner – E. Öztarhan Karadoğan, çev.). İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Adorno, T.W. (2017). Metafizik kavram ve sorunlar. (İ. Serin, çev.). İstanbul: İthaki Yayınları.
• Anlı, Ö. F. (2016). Bilim savaşları –modern bilim imgesinin dönüşümü-. Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Ayer, A. J. (1998). Dil, doğruluk ve mantık. (V. Hacıkadiroğlu, çev.). 2. Basım. İstanbul: Metis Yayınları.
• Bacon, F. (2012), Novum organum. (S. Önal, çev.). İstanbul: Say Yayınları.
• Bernal, J. D. (2009). Tarihte bilim –cilt 2-. (T.Ok, Çev.). 2. Baskı. İstanbul: Evrensel Basım Yayın.
• Bhaskar, R. (2008). A Realist theory of science. New York: Routledge.
• Bhaskar, R. (2015). Gerçekliği geri kazanmak. (B. Sumer Aydaş, çev.). Ankara: NotaBene Yayınları.
• Bhaskar, R. (2017). İnsan bilimlerinin felsefi eleştirisi -natüralizmin olanaklılığı-. (V. S. Öğütle, çev.). Ankara: Nika Yayınevi.
• Carnap, R. (1966). “The Elimination of metaphysics through logical analysis of language”. A.J. Ayer (ed.). Logical positivism., (A. Pap, translated by). pp. 60-81. 2nd Printing. New York: The Free Press.
• Comte, A. (2015). Pozitif felsefe dersleri ve pozitif anlayış üzerine konuşma. (E. Ataçay, çev.). Ankara: BilgeSu Yayıncılık.
• Gulbenkian Komisyonu (2011). Sosyal bilimleri açın –sosyal bilimlerin yeniden yapılanması üzerine rapor-. (I. Wallerstein, C. Juma, E. Fox Keller vd). 8. Baskı. (Ş.Tekeli, çev.). İstanbul: Metis Yayınları.
• Hahn, H.; Neurath, O.; Carnap, R. (1996). “The Scientific conception of the World: The Vienna Circle”, S. Sarkar (Ed.). The Emergence of Logical Empiricism -From 1900 to the Vienna Circle-, p. 321-341. New York: Garland Publishing.
• Hacking, I. (2016). Temsil ve müdahale -doğa bilimleri felsefesine girişte temel konular-. (O. A. Altınok, çev.). 1.Baskı. İstanbul: Alfa Basım Yayım.
• Hawking, S. & Mlodinow, L. (2012). Büyük tasarım. (S. Öğünç, çev.). İstanbul: Doğan Kitap.
• Heidegger, M. (1968). What is called thinking?. (F. D. Wieck & J. G. Gray, Translated by). New York: Harper & Row
• Heidegger, M. (1977). “The age of the world picture”, in The question concerning technology and other essays, (Translated by W. Lovitt) . pp. 115 – 154. New York: Harper & Row.
• Heidegger, M. (1993). “What is metaphysics?”, D. F. Krell (ed.), in Basic writings. 2nd rev. and expanded edition, pp. 89-110. San Francisco: HarperSanFrancisco.
• Hume, D. (2014). İnsanın anlama yetisi üzerine bir soruşturma. (M. Özgen, çev.). İstanbul: Biblos Kitabevi Yayınları.
• Kant, I. (2000). Gelecekte bilim olarak ortaya çıkabilecek her metafiziğe prolegomena. (İ.Kuçuradi-Y. Örnek, çev.). 4. Baskı. Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu.
• Kant, I. (2015). Arı usun eleştirisi. (A. Yardımlı, çev.). 4. Baskı. İstanbul: İdea Yayınları.
• Kuhn, T. (1977), “Logic of discovery or psychology of research”, in The Essential Tension –Selected Studies in Scientific Tradition and Change, pp. 266-293. USA: The University of Chicago Press.
• Kuhn, T. (2000). Bilimsel devrimlerin yapısı. (N. Kuyaş, çev.). İstanbul: Alan Yayınları.
• Locke, J. (1996). İnsan anlığı üzerine bir deneme. (V. Hacıkadiroğlu, çev.). 2. Baskı. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Nalbantoğlu, H. Ü. (2009a). “Modern Çağ’da universitas kavramına ne oldu?”, Arayışlar içinde, s.13-36. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Nalbantoğlu, H. Ü. (2009b). “Üniversite A.Ş. & ersatz bilim”, Arayışlar içinde, s.85-102. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Popper, K. R. (2002). Conjectures and refutations. London: Routledge.
• Popper, K. R. (2009). Two fundamental problems of the theory of knowledge. T. E. Hansen (ed.). (A. Pickel, trans.). London and New York: Routledge
• Popper, K. R. (2010). Açık toplum ve düşmanları cilt 2 –Hegel, Marx ve sonrası-. (H. Rızatepe, çev.). 4. Baskı. İstanbul: Liberte Yayınları.
• Popper, K. R. (2012). Bilimsel araştırmanın mantığı. 5. Baskı. (İ. Aka, İ. Turan, çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Popper, K. R. (2015). Hayat problem çözmektir –Bilgi, tarih ve politika üzerine-, 5. Baskı. (A. Nalbant, çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Reichenbach, H. (1936). Logistic empiricism in Germany and the present state of its problems. The Journal of Philosophy, Vol.33, No. 6, pp. 141-160.
• Reichenbach, H. (1968). The rise of scientific philosophy. Berkeley and Los Angeles: University of California Press.
• Russell, B. (1996). Dış dünya üzerine bilgimiz. (V. Hacıkadiroğlu, çev.). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Schlick, M. (1966). “The turning point in philosophy”. A.J. Ayer (Ed.), in Logical positivism. (D. Rynin, trans.). pp. 53-59. 2nd Printing. New York: The Free Press.
• Snow, C. P. (2010). İki kültür. (T. Birkan, çev.). Ankara: Tübitak Popüler Bilim Kitapları.
• Stremlin, B. (2007). “Otoritenin kuruluşu: modern dünyada bilimin yükselişi”, R. E. Lee; I. Wallerstein. İki kültürü aşmak –modern dünya sisteminde fen bilimleri ile beşerî bilimler ayrılığı içinde, s.17-49. (A. Babacan, çev.). İstanbul: Metis Yayınları.
• Wittgenstein, L. (1998). Felsefi soruşturmalar. (D. Kanıt, çev.). İstanbul: Küyerel Yayınları.
• Wittgenstein, L. (2006). Tractatus logico-philosophicus. (O. Aruoba çev.). 4. Baskı. İstanbul: Metis Yayınları.