Öz
Chronogram via the numerical equivalents of letters, that is, isopsephy, is a frequently used tradition to record important events in history in the Arabic Literature, Persian Literature and Turkish Literature. Although it is considered to be among the aesthetic arts in rhetoric books, chronogram, as a matter of fact, is a technical occurence that requires skill and talent. Poets regarded chronogram as a necessity of poesy and utilized this tradition so as to show their art, talent and mastership. While doing that, they made entries of important incidents regarding the societies they lived in on history through this tradition. Kilis, in which certain poets were produced such as Fakrî Dede, Hâkî, Kâ’il, Rûhî, Mehmed Emin Vahid Paşa, Celal Paşa, Zihnî, Bekir Vahîd Efendi, Lutfullah Hâzım, Hâmî, Şeyh Abdullah Sermest, was one of the significant cultural centres of the Ottoman geography. Our study grounds on history poems appearing in the divan or divançe (small size of divan) of Ebubekir Vahid Efendi, Hâmî, Lutfullah Hâzım and Zihnî who grew up in Kilis. These history poems will be classified as chronograms about birth or death, about construction or novation, natural disasters, victory, sultan’s accession to the throne and alternate subjects and will be explained from various aspects.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Bahar, B. (2011). Kilis şairleri. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Başçıllar, S. (?). Kilisli divan şairleri antolojisi. Kilis Kültür ve Dayanışma Derneği Yay., İstanbul.
- Demirel, Ş. (2008). Antepli Aynî Divânı’ndaki tarih manzûmeleri üzerine bir inceleme. Turkish Studies 3(4), 372-398.
- Hâmî Dîvânçesi (Mecmû’a-i Hâmi). Mehmet Tektuna özel arşivi.
- İspirli, S. A. (2000). Türk edebiyatında tarih düşürme geleneği. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. (14), 79-88.
- Karabey, T. (2011). “Tarih düşürme”. TDV İslam ansiklopedisi. 40. 80-82. İstanbul.
- Kocatürk, V. M. (2016). Büyük Türk edebiyatı tarihi. İKÜ yayınevi. İstanbul.
- Köksal, M. F. (2016). Kilisli Lutfullah Hâzım ve Dîvânçesi (Mecmû’a-i Lutfî). Kesit yay., İstanbul.
- Şener, H. (2014). Kilisli Zihnî Divanı. Grafiker yay., Ankara.
- Şenödeyici, Ö. (2012). Kilisli Ebû Bekir Vahîd Divançesi. Kömen yay., Konya.
- Timurtaş, K. (1932). Kilis tarihi, Burhaneddin matbaası. İstanbul.
- Yakıt, İ. (2017). Türk İslam kültüründe ebced hesabı ve tarih düşürme. Ötüken yay., İstanbul.
Öz
Harflerin rakamsal karşılıkları yani ebced hesabı ile tarih düşürme geleneği, önemli bir olayı tarihe kaydetmek amacıyla Arap, Fars ve Türk edebiyatlarında sıklıkla kullanılan bir gelenektir. Belâgat kitaplarında her ne kadar bedi‘ sanatlar arasında sayılsa da tarih düşürme aslında beceri ve hüner gerektiren teknik bir olaydır. Şairler, tarih düşürmeyi şairliğin bir gereği olarak görmüşler, sanatlarını, hünerlerini ve ustalıklarını gösterebilmek için bu gelenekten faydalanmışlardır. Sanatlarını ve ustalıklarını gösterirken de içinde bulundukları topluma dair önemli gördükleri olayları bu gelenek vasıtası ile tarihe not olarak düşmüşlerdir. Fakrî Dede, Hâkî, Kâ’il, Rûhî, Mehmed Emin Vahid Paşa, Celal Paşa, Zihnî, Bekir Vahîd Efendi, Lütfullah Hâzım, Hâmî, Şeyh Abdullah Sermest gibi şairler yetiştirmiş olan Kilis, Osmanlı coğrafyasının önemli kültür merkezlerinden biri olmuştur. Çalışmamızda Kilis’te yetişen şairlerden Ebubekir Vahid Efendi, Hâmî, Lutfullah Hâzım ve Zihnî’nin divan ya da divançelerinde yer alan tarih manzumeleri esas alınacaktır. Bu tarih manzumeleri muhtevalarına göre vefat yahut velâdet hakkında düşürülen tarihler, inşa yahut tecdid hakkında düşürülen tarihler, doğal afetler hakkında düşürülen tarihler, zafer münasebetiyle düşürülen tarihler, padişahın tahta geçişi münasebetiyle düşürülen tarihler ve diğer konular hakkında düşürülen tarihler şeklinde tasnif edilerek çeşitli yönleriyle açıklanmaya çalışılacaktır.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Bahar, B. (2011). Kilis şairleri. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Başçıllar, S. (?). Kilisli divan şairleri antolojisi. Kilis Kültür ve Dayanışma Derneği Yay., İstanbul.
- Demirel, Ş. (2008). Antepli Aynî Divânı’ndaki tarih manzûmeleri üzerine bir inceleme. Turkish Studies 3(4), 372-398.
- Hâmî Dîvânçesi (Mecmû’a-i Hâmi). Mehmet Tektuna özel arşivi.
- İspirli, S. A. (2000). Türk edebiyatında tarih düşürme geleneği. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. (14), 79-88.
- Karabey, T. (2011). “Tarih düşürme”. TDV İslam ansiklopedisi. 40. 80-82. İstanbul.
- Kocatürk, V. M. (2016). Büyük Türk edebiyatı tarihi. İKÜ yayınevi. İstanbul.
- Köksal, M. F. (2016). Kilisli Lutfullah Hâzım ve Dîvânçesi (Mecmû’a-i Lutfî). Kesit yay., İstanbul.
- Şener, H. (2014). Kilisli Zihnî Divanı. Grafiker yay., Ankara.
- Şenödeyici, Ö. (2012). Kilisli Ebû Bekir Vahîd Divançesi. Kömen yay., Konya.
- Timurtaş, K. (1932). Kilis tarihi, Burhaneddin matbaası. İstanbul.
- Yakıt, İ. (2017). Türk İslam kültüründe ebced hesabı ve tarih düşürme. Ötüken yay., İstanbul.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Sanat ve Edebiyat |
| Bölüm | Türk Dili ve Edebiyatı |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 25 Nisan 2020 |
| Gönderilme Tarihi | 4 Kasım 2019 |
| Kabul Tarihi | 24 Mart 2020 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2020 Cilt: 19 Sayı: 2 |
