Suriye Maarif Müdürü Halil Kemal Bey Layihasının Osmanlı Diplomatiği Bakımından Değerlendirilmesi ve Transkripsiyonu

Yıl 2020, Cilt: 19 Sayı: 2, 433 - 446, 25.04.2020

Murat Çelikdemir

https://doi.org/10.21547/jss.681267

Öz

II.Abdulhamit Dönemi maarif
müdürlerinden Halil Kemal Bey, 1886-1889 Tarihleri arasında üç yıl Halep maarif
müdürlüğü yaptıktan sonra, Suriye maarif müdürlüğüne tayin olunmuştur. Buradan
1891 tarihinde Beyrut’a ve 1892 tarihinde de ikinci defa Suriye’ye atanmıştır. Halil
Kemal Bey, bu layihayı ikinci Suriye maarif müdürlüğü sırasında 1892 tarihinde
kaleme almıştır. Layihasında, Hatay’daki Sünni ve Nusayri toplumunun karşılıklı
hataları dolayısıyla meydana gelen problemlere çözüm önerileri sunmuştur. Bu
sorunların asıl kaynağının inançsal olmayıp bölge zenginlerinin ve ileri
gelenlerin ekonomik kaygıları olduğunu ispatlamaya çalışmıştır. Bu layiha, Cumhurbaşkanlığı
Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi kısmında, Yıldız Perakende Evrakı
tasnifi içinde, Maarif Nezâreti Maruzatı bölümünde yer almaktadır. Defter
şeklinde 6 sayfa olarak hazırlanan layiha için 1 sayfa da takdim yazısı kaleme
alınmıştır.  Halil Kemal Bey ve Layihası
hakkında ayrı bir çalışma yapılmış olup bu çalışmada ise Layihanın
Transkripsiyonu ve Osmanlı Diplomatiği bakımından değerlendirilmesi
yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Layiha, Transkripsiyon, Halil Kemal Bey, Maarif, Nusayri

Transcription of Syrian Maarif -Education- Director Halil Kemal Bey and its Evaluation in regard to Ottoman Diplomatics

Öz

Halil Kemal Bey, one of the Maarif  -Education- Directors of Abdulhamid II, after
working as the Maarif –Education- Director of Aleppo for three years between
1886-1889 was appointed to Syria Maarif –Education- Directorate. He,
from there,  was appointed to Beirut in
1891 and to Syria for the second time in 1892. 
Halil Kemal Bey wrote this layiha
during his second Syrian Maarif –Education- Directorate in
1892. In his Layiha he offered
solutions for the problems that occurred due to mutual faults of Sunni and
Nusayri community in Hatay. He has tried to prove that the real source of these
problems is not the religious beliefs but the economic concerns of the riches
and prominent in the region. This layiha
is included in the Ottoman Archives section of the Presidency State Archives,
within the scope of the Maarif Nezâreti- Education
Ministry- Maruzatı section within the
Yıldız Perakende Document
classification. One page presentation letter was written for layiha, which was
prepared as 6 pages in notebook form. A separate study was conducted about
Halil Kemal Bey and his Layiha.In
this study the transcription of Layiha
was made and evaluated in terms of Ottoman Diplomatics.

Anahtar Kelimeler

Halil Kemal Bey, Layiha, Transciription, Maarif, Nusayri

Kaynakça

• B.O.A., BEO, 1358/101818
• B.O.A, İ. MF. 10/20.
• B.O.A. MF.MKT. 65/14.
• B.O.A. MF.MKT. 609/50 s.2
• B.O.A. MF.MKT. , 1208/76.
• B.O.A. MF.MKT. , 1212/39, s.1.
• BOA, Y.EE.d., 438/29, s.46.
• B.O.A. , Y.PRK.MF.,2/57-1.
• B.O.A. , Y.PRK.MF.,2/57-2,s.1-6.
• İ.B.B. Atatürk Kitaplığı, Evraklar Kısmı, Demirbaş: Bel.Mtf. 54553.
• Aktan A. (1995). Osmanlı Paleografyası ve Siyasi Yazışmalar. İstanbul: Osmanlılar İlim İrfan Vakfı.
• Akyıldız A. (2003). Maârif-i Umûmiyye Nezâreti. İslam Ansiklopedisi. (C.27, ss. 273-274), Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları.
• Çadırcı, M. (1991). Abdülhamit'e sunulan bir lâyiha heyet-i teftişiye'nin geşt ü güzâr eylemiş olduğu mahallerin ahvâliyle heyet-i mezkûrun harekâtı. OTAM(Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi), 2 , 413-485.
• Çelik K. (2018). II. Abdülhamit’e sunulan bir layiha: 1880 tarihli Beyrut layihası, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 28(S.2), 345-362.
• Çelikdemir M. (2019). Maarif müdürü Halil Kemal Bey ve Antakya Nusayrileri hakkındaki layihası. Hatay (Anavatana katılışının 80. Yıl armağanı), İstanbul: Hiper Yayın, s. 261-283.
• Erdoğdu A. T. (1995) Maarif-i Umumiye Nezareti Teşkilatı, İdari Teşkilat Açısından, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Siyaset Bilimi Dalı, İstanbul.
• Gökbilgin M.T. (1992) Osmanlı paleografya ve diplomatik İlmi. İstanbul : Enderun Kitapevi.
• Gökgöz, Y. ( 2007). II. Abdülhamit’e sunulan layihalar, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Ankara. Kütükoğlu M. S. (1988) Osmanlı belgelerinin dili (Diplomatik). İstanbul: Kubbealtı Neşriyat.
• Kütükoğlu M.S. (2003). Layiha. İslam Ansiklopedisi. (C.27, ss.116-117). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Kütükoğlu M.S. (2006). Mühür. İslam Ansiklopedisi. (C.31, ss.528-530). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Muşmal H. (2007). Konya vilayetinin imarı ve Islahı hakkında 9 Eylül 1880 tarihli bir layiha, Selçuk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Edebiyat Dergisi, 17, s.119-134.
• Oğuz M. (2007). II. Abdülhamit’e Sunulan Layihalar, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Ankara.
• Saylan K. (2016). II. Abdülhamid döneminde mahkemelerin ıslahına dair hazırlanan layihalar ve isimsiz bir layiha örneği, Karadeniz, 31, 265-278.
• Uzunçarşılı İ. H. (1940). Osmanlı Devleti zamanında kullanılmış olan bazı mühürler hakkında bir tetkik. Belleten, IV(S.16), 495-544.