On the Conceptual Area of “Comprehension” in the Context of Ömer Asım Aksoy’s Atasözleri Sözlüğü

Yıl 2020, Cilt: 19 Sayı: 3, 738 - 750, 01.07.2020

Kayhan Şahan

https://doi.org/10.21547/jss.716075

Öz

Proverbs, one of the important ideal and cultural heritage of societies, provide information about the world views and past experiences of the nation which they belong as a result of both their advice and suggestions and the word preferences used when they were created. In proverbs of Turkish, we see the experiences that the Turkish nation has gained in the history process, the material and sentimental problems it has experienced, the lessons it draws from it, and the discourses it has made these lessons “essential” to pass on to future generations. Proverbs are also used to strengthen the message to be given in writing and speaking. There is another unprocessed area between the lines of these precious words that reflect the past of the society and language and also take the task of shaping its future. A detailed examination of this area, which is called the conceptual area, will enable us to better understand the task of the proverbs and to see the historical information in more detail. In this study, it has been tried to reveal some details that are not visible at first glance in terms of the concepts pointed out by the message of the proverbs. “Comprehension” which is a mental information processing process, its relevance and dependency to conditions, senses, emotions, experiences and also what happens when this process does not occur are examined and explained in the context of Ömer Asım Aksoy’s Atasözleri Sözlüğü.

Anahtar Kelimeler

Proverb, Concept, Conceptual Area, Comprehension

Ömer Asım Aksoy’un Atasözleri Sözlüğü Bağlamında “Anlama”Nın Kavram Alanı Üzerine

Öz

Toplumların önemli fikir ve kültür miraslarından biri olan atasözleri gerek verdikleri öğüt ve öneriler gerekse onlar oluşturulurken kullanılan sözcük tercihlerinin bir sonucu olarak ait oldukları milletin dünya görüşleri ve geçmiş tecrübeleri hakkında bilgi sağlarlar. Türkçenin atasözlerinde, Türk milletinin tarih sürecinde edindiği deneyimleri, maddi ve manevi yaşadığı sorunları, bunlardan çıkardığı dersleri ve bu dersleri gelecek kuşaklara aktarmak üzere “öz” hale getirdiği söylemleri görmekteyiz. Atasözleri aynı zamanda yazıda ve konuşmada verilmek istenen mesajı kuvvetlendirmek için de kullanılırlar. Toplumun ve dilin geçmişine ayna tutan ve aynı zamanda geleceğini şekillendirme görevini üstlenen bu kıymetli sözlerin satırları arasında tamamen ortaya çıkarılıp işlenmemiş bir alan daha vardır. Kavram alanı olarak adlandırılan bu alanın detaylı bir biçimde incelenmesi, atasözlerinin hem taşıdıkları görevi daha iyi anlamamızı hem de tarihsel bilgiyi daha detaylı bir biçimde görmemizi sağlayacaktır. Bu çalışmada atasözlerinin verdiği mesajın yanında işaret ettiği kavramlar açısından da ilk bakışta görünmeyen birtakım detayları açığa çıkarılmaya çalışılmıştır. Zihinsel bir bilgi işleme süreci olan “anlama”nın Türkçenin atasözlerinde hangi koşullara, duyulara, duygulara, deneyimlere bağlandığı ve anlama süreci gerçekleşmediğinde neler olabileceği gibi hususlar Ömer Asım Aksoy’un Atasözleri Sözlüğü bağlamında incelenip açıklanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Atasözü, Kavram, Kavram Alanı, Anlama

Kaynakça

• "anlama". (2011). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• "anlamak". (2011). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• "atasözü". (2011). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dİl Kurumu Yayınları.
• "kavram". (2011). Türkçe Sözlük. Türk Dil Kurumu.
• Aksoy, Ö. A. (1984). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü (Cilt I). İstanbul: İnkılâp Kitabevi Yayınları.
• Akün, Ö. F. (1949, Ekim). Atalar Sözüne Dair. Şadırvan, II(28), 12-13.
• Albayrak, N. (2010). Ansiklopedik Halk Edebiyatı Sözlüğü. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Avcı, C. (2014). Türk Atasözlerinde Borç ve Borçluluk. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 61-68.
• Bläsing, U. (1994). Tschuwaschische Sprichwörter und sprichwörtliche Redensarten. Wiesbaden: Otto Harrassowitz Verlag.
• Boratav, P. N. (1969). 100 Soruda Türk HalkEdebiyatı. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Bozkurt, B. Ü. (2012). İlköğretim 4. ve 7. Sınıf Öğrencilerinin Kavramlaştırma Özellikleri. Basılmamış Doktora Tezi. Ankara.
• Cruse, A. (2006). A Glossary of Semantics and Pragmatics. Edinburgh: Edinburgh University Press.
• Çağbayır, Y. (2007). İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Çobanoğlu, Ö. (2004). Türk Dünyası Ortak Atasözleri Sözlüğü. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Durmuş, O. (2018). Türkçede Aykırı Atasözleri. Türkbilig(36), 29-40.
• Duymaz, R. (2007). Atalar Sözü. İstanbul: Gökkubbe Yayınevi.
• Elçin, Ş. (1981). Halk Edebiyatına Giriş. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Elçin, Ş. (2001). Halk Edebiyatına Giriş (7. b.). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Ergan Güngör, N. (1999). Türk Atasözleri ve Deyimlerinde Aile ve Akrabalık Anlayışı. Uluslararası Üçüncü Türk Kongresi Bildirileri 25-29 Eylül 1999. İstanbul: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Eric, M., & Stephen, L. (1999). Concepts: Core Readings. MIT Press Publishing.
• Evans, V. (2007). A Glossary of Cognitive Linguistics. Edinburgh: Edinburgh University Press.
• Gülensoy, T. (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Hatipoğlu, V. (1965, Mayıs). Atasözleri ve Deyimler. Türk Dili, XIII, 468-471.
• Karataş, T. (2001). Andiklopedik Edebiyat Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Yedi Gece Kitapları Yay.
• Lakoff, G. (1990). Women, Fire, and Dangerous Things. Chicago: The University of Chicago Press.
• Murphy, G. L. (2002). The Big Book of Concepts. Londra: The MIT Press.
• Saban, A. (2014). Türk Atasözlerinin Bakış Açısıyla Eğitim. Millî Eğitim(203), 37-54.
• Saeed, J. I. (2016). Semantics. Sussex: Blackwell Publishers.
• Tietze, A. (2002). Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı. İstanbul: Simurg Yayınları.
• Trier, J. (1969). Kelime Alanları ve Kavram Alanları Üzerine. (H. Sesli, Çev.) Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Vardar, B. (2002). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Multilingual Yayınları.
• Zamenhof, L. L. (2001). Esperanta Proverbaro. Polonya: INKO Publishing.