İkinci Dünya Savaşı Döneminde Türk Basınında Tifüs Salgını

Yıl 2020, Cilt: 19 Sayı: 4, 1440 - 1462, 30.10.2020

Meltem Şahin , Filiz Yıldız

https://doi.org/10.21547/jss.752264

Cited By: 1

Öz

Basın tarihi çalışmalarında gazeteler incelendiğinde, tarihe tanıklık eden sayfalarda süreç hakkında bilgi edinmenin yanı sıra, metinlerde kullanılan dil ve söylem aracılığıyla da gündelik hayata dair pek çok bilgi ve sosyal sınıflar arasındaki eşitsizlikler de okunabilmektedir. Bu çalışmada, İkinci Dünya Savaşı döneminde tifüs özelinde Türkiye’de süren salgın hastalıkların gazetelerde nasıl sunulduğuna, hastalıkla ilgili enformasyon akışının nasıl sağlandığına ve hangi düşüncelerin yansıtıldığına bakılmıştır. Çalışmanın amacı olağanüstü dönemlerde ve koşullarda basının genel tavrı üzerine okuyucuya fikir sunmaktır. Bu amaçla Cumhuriyet, Akşam, Ulus ve Tan gazetelerinde 1940-1945 yılları arasında yer alan tifüsle ilgili haberler, köşe yazıları, sağlık sütunları ve reklamlar tarihsel betimleyici analiz yöntemi ile incelenmiştir. İncelenen haberler; Resmi Söylemin Yeniden İnşası Olarak Gazete Haberlerinde Tifüsle Mücadele, Bit Mücadelesi ve Haberlerin Ayrımcı Dili: Tifüs Salgınında ‘Öteki’, Sağlık Sütunlarında Tifüs Hakkında Kamu Sağlığı Enformasyonu, Basında Bit Üzerinden Üretilen Mizah ve Gazete Reklamları ve Afişlerde Tifüs başlıkları altında sunulmuştur. Dönemin koşulları ile birlikte düşünüldüğünde hastalık hakkında doğru bilgiyi sunma ve salgınla mücadelede hastalığı önleyici ya da yayılımını azaltıcı önlemleri kamuya aktarma sürecinde rol oynayan basının tutumunun ve konuya yaklaşımının incelenmesi önem taşımaktadır. Bu yönüyle çalışmanın, kamu sağlığını tehdit eden bir sorun olarak salgın hastalık dönemlerinde, basının toplumu bilgilendirme rolünü değerlendirmeye ve bu çerçevede basın-toplum ilişkisini anlamaya yardımcı olacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Gazetecilik, Basın Tarihi, Salgın Hastalıklar, Tifüs Salgını, İkinci Dünya Savaşı

Kaynakça

• Boratav, K. (2005). Türkiye iktisat tarihi 1908-2002. Ankara: İmge Kitabevi.
• Galtung, J. & Ruge, M. (1965). The structure of foreign news: The presentation of the Congo, Cuba and Cyprus crises in four foreign newspapers. Journal of International Peace Research, 1, 64- 90.
• Göregenli, M. (2012). Temel kavramlar: önyargı, kalıpyargı ve ayrımcılık. K. Çayır-M. A. Ceyhan (Ed.) Ayrımcılık çok boyutlu yaklaşımlar. (ss. 17-28). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Güngör, N. (2010). Giriş. N. Güngör (Ed.), Cumhuriyet döneminde iletişim kurumlar politikalar. (ss. 9-14). Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Gürsel, A. (1998). Cumhuriyet dönemi sağlık politikaları (1920-1960). Yayımlanmamış Doktora Tezi. Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü. Ankara.
• Hall, S., Critcher, C., Jefferson, T., Clarke, J., & Roberts, B. (1978). Policing the crisis: Mugging, the state and law and order. London: Mac Millan Press
• Karpat, K. (2011). Türk siyasi tarihi. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Kaynar, H. (2012). Projesiz modernleşme, cumhuriyet istanbul’undan gündelik fragmanlar, İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü.
• Konkol, K. L., & Rasmussen, S. C. (2015). An ancient cleanser: soap production and use in antiquity. chemical technology in antiquity, ACS Symposium Series. Washington, DC: American Chemical Society: 245–266.
• Menekşe, M. (2020). İzmir’de kolera salgını (1893). Tarih Araştırmaları Dergisi. 39 (67). .385-433.
• Metinsoy, M. (2007). İkinci dünya savaşı’nda Türkiye: gündelik yaşamda devlet ve toplum. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Oran, B. (2003). 1939-1945 savaş kaosunda Türkiye: göreli özerklik 2. B. Oran (Ed). Türk dış politikası: kurtuluş savaşından bugüne olgular, belgeler, yorumlar. (Ed. Baskın Oran). Ankara: İletişim Yayınları. Özer, S. (2015). İKİNCİdünya savaşı yıllarında İstanbul’da tifüs. Çağdaş Türkiye Tarih Araştırmaları Dergisi, XV/30. 171-201.
• Öztekin, H. (2013). Tan (1938-1945): Serteller yönetiminde muhalif bir gazetenin tarihi. Yayımlanmş Doktora Tezi. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
• Sezgin, D. (2015). Cumhuriyet döneminde sağlık iletişimi uygulamalarında ilkler: Türkiye’de sıtma ile mücadele. Akademik Bakış Dergisi Sayı: 50 Temmuz– Ağustos. 33-47.
• Tuğluoğlu, F. (2008). Türkiye’de sıtma mücadelesi (1924-1950). Türkiye Parazitoloji Dergisi, 32 (4). 351-359.
• Yerasimos, S. (1976). Az Gelişmişlik Sürecinde Türkiye 3. B.Kuzucu (Çev). İstanbul: Gözlem Yayınları.
• Yıldırım, N. (2004). Tersane-i amire fabrikalarında tebhir makinesi/etüv üretimi ve kullanımı, Dünü ve Bugünü ile Haliç Sempozyumu Bildirileri, 22-23 Mayıs 2003. S. F. Göncüoğlu (Ed), İstanbul: Kadir Has Üniversitesi Yayınları. s.421-431.
• Zürcher, E. J., (2010). Modernleşen Türkiye’nin tarihi. Y. Saner (Çev). İstanbul: İletişim Yayınları.
• 24 Nisan 1930 tarih ve 1593 Sayılı Umumi Hıfzıssıhha Kanunu, Resmi Gazete, Sayı:1489, 6 Mayıs 1930. s.8901. https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/1489.pdf
• 18 Ocak 1940 tarih ve 3780 Sayılı Milli Korunma Kanunu, Resmi Gazete, Sayı: 4417, 26 Ocak 1940, s.13214. Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/4417.pdf
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA), 24.11.1941, Fon Kodu: 30.18.1.2. Yer No: 96.95.17.
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA), 13.01.1942, Fon Kodu: 30.18.1.2, Yer No: 97.108.8.
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA), 18.06.1943, Fon Kodu: 30.10.0.0, Yer No: 15.84.32.
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA), 18.06.1943, Fon Kodu: 30.10.0.0, Yer No: 15.84.32.
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA), Fon Kodu: 30.10.0.0, Yer No: 177.223.17.
• Abidin Daver, Hem Nalına Hem Mıhına, ‘ Tılsımlı bir madde DDT’, Cumhuriyet, 15 Şubat 1945.
• Abidin Daver, Hem Nalına Hem Mıhına, ‘Bit satın alınırsa’, Cumhuriyet, 16 Temmuz 1943.
• Akşam, ‘İşsizler’, 22 Haziran 1943.
• Akşam, ‘Kirliler tramvaya alınmayacak’ 7 Şubat 1940.
• Akşam, ‘Tifüs Mücadelesi’, 11 Haziran 1943.
• Burhan Felek, Haftanın Şakaları, ‘Ateşli hastaların muayenesi’, Cumhuriyet, 25 Temmuz 1943.
• Burhan Felek, Haftanın Şakaları, ‘Kadına göre pire ve bit’, Cumhuriyet, 11 Temmuz 1943.
• Büyük Şehirlerde Temizlik Mücadelesi Daha Genişletiliyor, Tan, 2 Haziran 1943
• Cemal Refik, ‘İplik mi Bit mi?!..’, Akşam, 23 Haziran 1943.
• Cemaleddin Bildik, ‘Bitlerini muayene için hastaneye gönderenler’, Akşam, 28 Haziran 1943.
• Cumhuriyet, ‘ Tifüs mücadelesi’, 16 Şubat 1940.
• Cumhuriyet, ‘Bir profesörümüzün kıymetli başarısı’, 3 Şubat 1945
• Cumhuriyet, ‘Ekmek vesika ile verilecek değildir’, 28 İkinciteşrin 1941.
• Cumhuriyet, ‘Mekteb talebelerinin saçları kestirilecek’, 13 Şubat 1940.
• Cumhuriyet, ‘Temizliğe itina ediliyor’, 6 Şubat 1940.
• Cumhuriyet, ‘Tifo aşısı satışı başlıyor’ 11 Mart 1944.
• Cumhuriyet, ‘Tifüse dair’, 15 Şubat 1943.
• Cumhuriyet, ‘Tifüse karşı tedbirler’, 3 Şubat 1940.
• Dr.Osman Şevki Uludağ, Serbest Sütun, ‘Bit kaçıran?’, Cumhuriyet, 6 Temmuz 1943.
• Hariçten Tifüs Aşısı Temini İçin Çalışılıyor. Tan, 2 Haziran 1943
• Lütfü Arif Kenber, “Bit Tifüs Bakterisini Bize Nasıl Aşılar’, Tan, 5 Haziran 1943.
• Sabiha Z. Sertel, “Bizimde Bir Beveridge Planına İhtiyacımız var”, Tan, 28 Haziran 1943.
• Tan, ‘Alman Tifüs Uzmanının Beyanatı’, 13 Haziran 1943.
• Tan, ‘Bitlilerle mücadele devam ediyor’, 20 Şubat 1940.
• Tan, ‘Bu açık hava mağazalarını kontrol etmeliyiz’, 12 Haziran 1943.
• Tan, ‘Bu kirli adamları da derhal temizlemeliyiz’, 10 Haziran 1943.
• Tan, ‘Dar Gelirlilerle Fakir Halka Ucuz Sabun Tevzi Düşünülüyor’, 5 Haziran 1943.
• Tan, ‘Kadın hamamlarını belediye ebeleri teftiş edecekler’, 10 Şubat 1940.
• Tan, ‘Şehrimizde tifüs salgın halinde değil’, 19 Şubat 1940.
• Tan, ‘Şu kirli insanları temizlemeliyiz’, 11 Haziran 1943.
• Tan, ‘Tifüs Mücadelesi İçin Ortaya Konulan Mühim Esaslar,’, 19 Haziran 1943.
• Tan, ‘Tifüse Karşı’, 1 Haziran 1943.
• Tan, Bitlilerle Mücadele, 20 Şubat 1940.
• Tan, Lokman Hekimin Öğütleri, ‘Gripten Korunmak’, 5 Ocak 1940.
• Tan, Lokman Hekimin Öğütleri, ‘Tifüs hastalığının alametleri’, 8 Şubat 1940.
• Tan, Lokman Hekimin Öğütleri, ‘Tifüs nasıl bulaşır?, 6 Şubat 1940.
• Tan, Tifüse Karşı Yoksullara Parasız Sabun Vermeliyiz, 7 Haziran 1943.
• Ulus, ‘İstanbul’da Lekeli Humma İle Savaş’, 30 Haziran 1943
• Ulus, ‘Tifüs Savaşı’, 28 Haziran 1943.
• Ulus, ‘Tifüsün önümüzdeki kış salgın bir hale gelmesini önlemek üzere Sıhhat Vekaletinde dün toplanan komisyon çalışmalarına başladı’, 15 Haziran 1945.
• Vala Nureddin, ‘Temizlik Ölçülerimiz’, Akşam, 6 Şubat 1940.
• Zekeriya Sertel, ‘Tifüs Mücadelesinde Ortaya Çıkan Güçlükler’, Tan, 21 Haziran 1943.
• Zekeriya Sertel, ‘Tifüsle Mücadele Böyle mi Olur?’, Tan, 16 Haziran 1943