Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

Erzincan Ovası’nda Yer Alan Birikinti Koni ve Yelpazelerinin Genel Özellikleri, Sınıflandırılması ve Antropojenik Degradasyonu

Yıl 2021, Cilt: 20 Sayı: 3, 1043 - 1068, 29.07.2021
https://doi.org/10.21547/jss.843385

Öz

Erzincan Ovası, Anadolu’nun en hareketli tektonik sahasında yer almakta ve oluşumu bakımından pull-apart (çek-ayır) havza karakteri taşımaktadır. Ova, çevresindeki fay sınırlamalı 3000 m’den yüksek dağlık alanlar (Esence ve Munzur Dağları) arasında sedimantasyon alanı oluşturan büyük bir jeomorfolojik ünitedir ve bünyesinde farklı yer şekilleri gelişmiş bulunmaktadır. Bu şekillerden biri de flüvyal aşındırma ve biriktirme süreçlerinin karşılıklı etkileşimi sonucunda birikinti şekilleri olarak kendini gösteren, yeryüzünde flüvyal topografyanın karakteristik yer şekillerinden biri olan ve yaygın olarak rastlanılan birikinti koni ve yelpazeleridir. Erzincan Ovası çevresindeki yüksek dağlık alanlardan kaynağını alan, ani eğim değişimi ve hız azalmasına bağlı olarak taşıdığı yükü bırakan akarsular batı, kuzey ve güneydeki dağ eteklerinde bir kuşak halinde birikinti koni ve yelpaze sistemleri oluşturmuştur. Çalışma alanında görülen koni ve yelpaze şekillerinin oluşmasında en büyük etken alandaki tektonik durum, eğim ve bitki örtüsü, topografik yükselti farkı, litolojik, klimatik özellikler ve hidrografik şartlardır. Çalışma kapsamında Erzincan Ovası’ndaki tektonik, jeomorfolojik, ekolojik, klimatik ve jeolojik koşullar göz önüne alınarak ovadaki morfodinamik etken ve süreçlerin birikinti şekillerinin oluşum ve gelişimi üzerindeki etkisi ortaya konulmuştur. Birikinti koni ve yelpazelerini sınıflandırma yoluna gidilmiş, eğim değerlerine göre sınıflandırmaları yapılarak şekillerin karakteri belirlenmiştir. Sınıflandırma sonucunda 26 tane birikinti şekli tespit edilmiş, bunlardan 22’sinin birikinti yelpazesi, 4 tanesinin birikinti konisi olduğu anlaşılmıştır. Çeşitli arazi kullanımı açısından canlı örnekler sunan birikinti koni ve yelpazeleri üzerinde insan kaynaklı bozulmalar üzerinde durulmuş, şekiller üzerinde görülen antropojenik degradasyonel faaliyetler yapılaşma süreci, kontrolsüz kum ocakları, tarım alanları gibi müdahaleler ele alınarak açıklanmıştır.

Kaynakça

  • Akkan, E. (1961). Erzincan ovası'nda son tektonik hareketler ve bunların morfolojideki tesiri. Türk Coğrafya Kurumu, 21, 125–137.
  • Akkan, E. (1964). Erzincan ovası ve çevresinin jeomorfolojisi. Ankara: D.T.C. F Yayınları Sayı:153.
  • Akkan, E. (1963). Erzincan ovası'nın iklim özellikleri. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 21 (3-4).
  • Akkan, E. ve Tuncel, M. (1993). Esence (Keşiş) dağlarında buzul izleri. Ankara Üniversitesi, Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 2, 225–240.
  • Akkartal A., Türüdü O. ve Erbek S. F. 2005. Çok zamanlı uydu görüntüleri ile bitki örtüsü değişim analizi, TMMOB Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası, 10. Türkiye Harita Bilimsel ve Teknik Kurultayı Bildiriler Kitabı, Ankara.
  • Aktar, M. Dorbath, C. ve Arpat, E. (2004). The seismic velocity and fault structure of the Erzincan basin, Turkey , using local earthquake tomography. Geophysical Journal International,156(3), 497–505.
  • Aktimur, H. T., Teoman, M. Ş., Keçer, M., Tekirli, M. E., Ateş, Ş., Öztürk, V., Yurdakul, M. E., Sönmez, M., ve Potoğlu, S. (1988). Erzincan ve çevresinin arazi kullanım potansiyeli. Ankara: Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü.
  • Ardos, M., (1995). Türkiye ovalarının jeomorfolojisi. İstanbul: Çantay Kitapevi.
  • Arpat, E., ve Şaroğlu, F., (1975). Türkiyedeki bazı önemli genç tektonik olaylar. Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, 18 (1), 91-101.
  • Atalay, İ., (1987). Türkiye jeomorfolojisine giriş. İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları No: 9.
  • Atalay, İ., (1997). Türkiye Coğrafyası. İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi.
  • Aydın, U., ve Kadirov, A., (2008). Erzincan ve çevresinde P dalgası soğurulması. SAÜ. Fen Bilimleri Dergisi, 12(1), 1-8.
  • Bagio, B., Bertol, I., Wolschick, N. H., Schneiders, D., Santos, M. A. D. N. D. (2017). Water erosion in different slope lengths on bare soil. Rev Bras Cienc Solo (RBCS), 41, 1-15.
  • Barka, A., (1993). Erzincan baseni, çevresinin tektoniği ve 13 mart 1992 depremi. 2. Ulusal Deprem Mühendisliği Konferansı, 10-13 Mart 1993, İstanbul, Türkiye., ss.259-270.
  • Barka, A., ve Gülen, L. (1989). Complex evolution of the Erzincan Basin (eastern Turkey). Journal of Structural Geology, 11(3), 275-283.
  • Blair, T. C., ve McPherson, J. G. (2009). Alluvial fan processes and forms. A.D. Abrahams, A.J. Parsons (Ed.). Geomorphology of desert environments. Dordrecht: Springer.
  • Boggs, S., (2014), Principles of sedımentology and stratigraphy. (Çev. M. Görmüş). Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
  • Bollschweiler, M. S., Stoffel, M.. (2011). Dating torrential processes on fans and cones - methods description and their use for practitioners. Laboratory of Dendrogeomorphology, Institute of Geological Sciences, Swiss: Baltzerstrasse, 1-31.
  • Bowman, D. (2017). Principles of alluvial fan morphology. Israel: Springer.
  • Bozkurt, E., (2001). Neotectonics of Turkey-a synthesis. Geodinamica Acta, 14 (1-3), 3-30.
  • Bozkurt, N. E., Zontul, M., ve Aslan, Z., (2018). Uydu verilerine dayalı olarak bitki örtüsü analizi. Aurum Mühendislik Sistemleri ve Mimarlık Dergisi, 2(1), 75–82.
  • Burbank, D. W., ve Anderson, R. S. (2001). Tectonic geomorphology. Massachusetts: Blackwell Science.
  • Cendrero, A., Remondo, J., Bonachea, J., Rıvas, V., ve Soto, J. (2006). Sensitivity of landscape evolution and geomorphic processes to direct and indirect human influence. Geogr Fis Geodin Quat, 29 (2):125–137.
  • Chaudhary, B. S., Saroha, G. P., ve Yadav, M. (2008). Human induced land use/ land cover changes in Northern part of Gurgaon district, Haryana, India: Natural Resources Census Concept. Journal of Human Ecology, 23(3), 243–252.
  • Çölkesen, İ., ve Yomralıoğlu, T., (2014). Arazi örtüsü ve kullanımının haritalanmasında Worldview - 2 uydu görüntüsü ve yardımcı verilerin kullanımı. Harita Dergisi, 152(2), 12–24.
  • Collinson, J.D., (1986). Alluvial sediments. H.G. Reading. (Ed.), Sedimentary environment and facies içinde (20-62. ss.). Oxford: Blackwell Scientific.
  • Derman, S. (2002). Kırıntılı kayaçlar sedimantolojisi. Ankara: MTA Genel Müdürlüğü.
  • Dewey, J.F., Hempton, M.R., Kidd W.S.F., Şaroglu, F., Şengör, A.M.C. (1986). Shortening of continental lithosphere : the neotectonics of Eastern Anatolia - a young collision zone. Geological Society, London, Special Publications, 19 (1), 1-36.
  • Dixon, J. L., Heimsath, A. M., Kaste, J., Amundson, R., (2009). Climate-driven processes of hillslope weathering climate-driven processes of hillslope weathering. Geological Society of America, 37, 975-978.
  • Doğan, A., (2014). Yüzey Suları. C. Helvacı (Ed.), Essential of geology-Genel jeoloji temel kavramlar içinde (214-237 ss.). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
  • Doğan, U., (2015). Jeomorfoloji nedir. U. Doğan (Ed.), Fundamentals of Geomorphology-Jeomorfolojinin temelleri içinde (1-18 ss.), Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
  • Dur´an Zuazo V.H., Rodr´iguez Pleguezuelo, C.R. (2008). Soil-erosion and runoff prevention by plant covers. A review. Agronomy for Sustainable Development, Springer Verlag/EDP Sciences/INRA, 2008, 28 (1), 65-86.
  • Elibüyük, M., ve Yıldız, E. (2010). Türkiye’nin coğrafi bölge ve bölümlerine göre yükselti basamakları ve eğim grupları. Coğrafi Bilimler Dergisi, 8(1), 27–55.
  • Erinç, S., (1953). Doğu Anadolu Coğrafyası. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları No: 572, Edebiyat Fakültesi Coğrafya Enstitüsü Yayınları No:15.
  • Erinç, S., (2015). Jeomorfoloji 1. İstanbul: D-R Yayınevi.
  • Erol, O., (1985). Jeomorfoloji 1 - Ders Notları [PDF]. Erişim Adresi: http://doguates.com/wp-content/uploads/2019/05/Jeomorfoloji-O%C4%9Fuz-EROL.pdf. Erişim Tarihi: 18.10.2020.
  • Ertek, T. A. (2016). Jeomorfoloji. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Açık ve Uzaktan Eğitim Fakültesi.
  • Eyidoğan, H., (1993). 13 Mart Erzincan depremi: Faylanma mekanizması ve depremin yeri üzerine bir tartışma. 2. Ulusal Deprem Mühendisliği Konferansı, 2. Ulusal Deprem Mühendisliği Konferansı (10 Mart 1993), (ss. 404–415). Ankara.
  • Eyidoğan, H. (1992). 13 Mart 1992 Erzincan depreminin ana şok ve art sarsıntı özellikleri üzerine bir tartışma. Jeofizik Dergisi, 6, 103–112.
  • Federal Emergency Management Agency. (2012). Apendix D: Alluvial fan flooding. Engineering principles and practices for retrofitting flood-prone residential structures içinde ( D1-10 ss.). United States: FEMA.
  • Federal Emergency Management Agency. (2016). Guidance for flood risk analysis and mapping-alluvial fans (Guidance Document No. 95). United States: FEMA.
  • Fuenzalida, H., Dorbath, L., Cisternas, A., Eyidoğan, H., Barka, A., Rivera, L., Haessler, H., Philip, H., ve Lyberis, N., (1997). Mechanism of the 1992 Erzincan earthquake and its aftershocks, tectonics of the Erzincan Basin and decoupling on the North Anatolian Fault. Geophysical Journal International, 129 (1), 1-28.
  • Gedik, A. (2008). Kemah-Erzincan-Çayırlı yöresi tersiyer birimlerinin jeolojisi ve petrol kaynak kaya özellikleri, MTA Dergisi, 137, 1-26
  • Giano, S., I., (2011). Quaternary alluvial fan systems of the agri intermontane basin (Southern Italy): Tectonic and climatic controls. Geologica Carpathica, 62(1), 65–76.
  • Grosser, H., Baumbach, M., Berckhemer, H., Baier, B., Karahan, A., Schelle, H., Krüger, F., Paulant, A., Mıchel, G., Demirtaş, R., Gencoğlu, S., ve Yılmaz, R. (1998). The Erzincan (Turkey) Earthquake (Ms 6.8) of March 13, 1992 and its Aftershock Sequence. Pure Appl. Geophys. 152, 465–505.
  • Gülersoy, A. E. (2014). Yanlış arazi kullanımı. Elektronik Sosyal Bilgiler Eğitimi Dergisi, 1(2), 49–128.
  • Gülkan, P., (1992). Depremin yer bilimleri açısından incelenmesi. 13 Mart 1992 Erzincan Depremi Mühendislik Raporu. Ankara: İnşaat Mühendisleri Odası.
  • Gündoğdu, K. S., ve Bantchina, B.B., (2018), Landsat uydu görüntülerinden NDVI değer dağılımının parsel bazlı değerlendirilmesi, Uludağ üniversitesi ziraat fakültesi çiftlik arazisi örneği. Bursa Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 32 (2), 45-53.
  • Günek, H., (2016). Hidrografya araştırmaları ve analizler. N. Özgen, S. Karadoğan (Ed.), Fiziki Coğrafyada Araştırma Yöntemleri ve Teknikleri içinde (313-336 ss.), Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
  • Guzman, C. D. (2019). Hillslope sediment transport across climates and vegetative influences. Geological Society of America/Geology, 47 (5), 495–496.
  • Harvey, A. (2004). Alluvial fun. A. Goudie (Ed). Encyclopedia of geomorphology içinde (15-19. ss.), London and Newyork: Routledge.
  • Harvey, A., ( 2011). Dryland alluvial fans. D. S. G. Thomas (Ed.), Arid zone geomorphology içinde (333-371 ss.). Oxford: Wıley Blackwell.
  • Hayli, S. (1995). Erzincan ovasının beşeri ve iktisadi coğrafyası. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Doktora Tezi). Elazığ.
  • Haywick, D. (2008). Sedimentary environments 1 : Alluvial Fans, GY 111 Lecture Note Series [PDF]. Erişim Adresi: https://www.southalabama.edu/geology/haywick/GY111/111-18.pdf. Erişim Tarihi: 18.10.2020.
  • Hoşgören, M. Y. (2015). Jeomorfoloji’nin ana çizgileri 1. İstanbul: Çantay Kitapevi.
  • Hoşgören, Y. (2014). Jeomorfoloji terimleri sözlüğü. İstanbul: Çantay Kitapevi.
  • İstanbulluoglu, E., ve Bras, R. L. (2005). Vegetation‐modulated landscape evolution: Effects of vegetation on landscape processes, drainage density, and topography. Journal Of Geophysıcal Research, 110 (F2), 1-19.
  • İzbırak, R. (1971). Erozyon kontrolü ve jeomorfologlar, Jeomorfoloji Dergisi, 3(3), 5-13.
  • Jianbo, L., Guangyao, G., Shuai, W., Lei J., Xing, W., Bojie, F., (2018). The effects of vegetation on runoff and soil loss: Multidimensional structure analysis and scale characteristics. Journal of Geographical Sciences, 28(1), 59-78.
  • Karabıyıkoğlu, Flüvyal araziler. U. Doğan (Ed.), Fundamentals of geomorphology-Jeomorfolojinin temelleri içinde (187-246 ss.), Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
  • Karartı, Z., Ünalan, F., ve Kaygusuzoğlu, H. (2010). Erzincan il çevre durum raporu. Erzincan: Erzincan Valiliği İl Çevre ve Orman Müdürlüğü.
  • Karataş, A. (2015). Serinyol birikinti yelpazesinde (Hatay) antropojenik degradasyon ve hidrojeomorfolojik etkileri. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2 (29), 319–329.
  • Kaya, M. (2011). Erzincan iklim ve meteoroloji verileri. Tesisat Mühendisliği Dergisi, 34–42.
  • Kaypak, B., Eyidoğan, H., (2002). Erzincan havzası ve dolayının üst-kabuk hız yapısının ( 1-B ) belirlenmesi. İTÜ Mühendislik Dergisi, 1(2), 107–122.
  • Keçer, M. (1985). Erzincan ovası ve yakın çevresinin jeomorfolojisi. ( Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi Deniz Bilimleri ve Coğrafya Enstitüsü, İstanbul.
  • Kubalikova, L., Kirchner, K., Kuda, F., ve Machar, I. (2019). The role of anthropogenic landforms in sustainable landscape management. Journal Of Sustainability, 11 (16), 1-16.
  • Kurtuluş, C. (1993). Erzincan depremi ve sonuçları. Içinde 2. Ulusal Deprem Mühendisliği Konferansıı Bildiri Kitabı (10 Mart 1993), (ss. 310–318). Ankara.
  • Leleu, S., Ghıenne J. E., Manatschal, G., (2005). Upper Cretaceous-Palaeocene basin-margin alluvial fans documenting interaction between tectonic and environmental processes (Provence, SE France). A.M. Harvey, A.E. Mather, ve M. Stokes (Eds.), Alluvial fans: Geomorphology, sedimentology, dynamics içinde (217-239 ss.). Geological Society, London, Special Publications.
  • Mckenzie, D. (1972). Active Tectonics of the Mediterranean Region. Geophysical Journal International, 30 (2), 109-185.
  • Mortan, K. (1991). Erzincan stratejik planı (1991-2006). İstanbul: Teknografik Matbacılık.
  • National Research Council. (1996). Alluvial fan flooding. Washington, DC: The National Academies Press.
  • Norinia, G., Zuluaga M. C., Ortiz, I.J., Aquinoc, D. T., Lagmay A.M.F., (2016). Delineation of alluvial fans from Digital Elevation Models with a GIS algorithm for the geomorphological mapping of the Earth and Mars. Geomorphology, 273(15), 134–149.
  • Özer, E. (1994). Munzur Dağlarının ( Kemah-İliç-Erzincan ) stratigrafisi. Geological Bulletin of Turkey-Türkiye Jeomorfoloji Bülteni, 37 (2), 53–64.
  • Özkan, Y. (1992). Geoteknik irdelemeler. 13 Mart 1992 Erzincan Depremi Mühendislik Raporu. Ankara: İnşaat Mühendisleri Odası.
  • Pekcan, N. (2002). Kurak ve yarıkurak bölgeler jeomorfolojisi. İstanbul: Filiz Kitapevi.
  • Piégay, H., (2016). System approaches in fluvial geomorphology tools in fluvial geomorphology. G. Mathias Kondolf, H. Piégay (Ed.), Tools in fluvial geomorphology içinde (79-102 ss.). Oxford: Wıley Blackwell
  • Rahaman, S., (2016). The formatıon and morphologıcal characterıstıcs of alluvıal fan deposıts ın the Rangpo basin Sıkkım. European Journal of Geography, 7(3), 86–98.
  • Salt Lake Country (2016). What is an alluvial fan. Erişim Adresi: https://slco.org/flood-control/fema-floodplain-maps/neffs-creek-floodplain/. Erişim Tarihi: 19.10.2020.
  • Semenderoğlu, A., Gülersoy, A. E., ve İlhan, A. (2006). Fiziksel arazi degradasyonu. Türk Coğrafya Dergisi, 47, 75–98.
  • Stock, J. D., Schmidt, K. M., ve Miller, D. M. (2007). Controls on alluvial fan long-profiles. Geological Society of America Bulletin, 120 (5-6), 619-640.
  • Sudhakar, S., & Rao, K. S. (2010). Land use and land cover analysis. P. S. Roy, R. S. Dwivedi, D. Vijiyan (Ed.), Remote sensing applications içinde (1–48 ss.). İndian: National Remote Sensing Centre.
  • Şaroğlu, F., ve Güner, Y. (1981). Doğu Anadolu ’ nun jeomorfolojik gelişimine etki eden öğler; jeomorfoloji, tektonik, volkanizma ilişkileri. ITürkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, 24, 39-50.
  • Şensoy, H., ve Palta, Ş. (2009). Yamaç şekillerinin toprak erozyonuna etkileri. Bartın Orman Fakültesi Dergisi, 11(15), 95-98.
  • Tarhan, N. (2007). 1: 100 000 ölçekli Türkiye jeoloji haritaları/Erzincan İ-43 paftası. Ankara: MTA.
  • Tarı, U., ve Tüysüz, O. (2016). he effects of the North Anatolian Fault on the geomorphology in the Eastern Marmara Region, Northwestern Turkey. Geodinamica Acta, 28(3), 139–159.
  • Tatar, O., Gürsoy, H., Pıper, J. D. A., Koçbulut, F., Mesci, L., Akpınar, Z., Polat, A., (2009), Erzincan çek-ayır havzası'nın neotektonik gelişiminin paleomanyetik yöntemlerle incelenmesi. Sivas: TÜBİTAK Projesi. TUBİTAK Proje No : Çaydag-106y062.
  • Temiz, H., (2004). The role of thrust ramp reactivation in pull-apart mechanism of the Erzincan basin, North Anatolian Fault Zone, Turkey. Geodinamica Acta, 17 (3), 219-228.
  • Türkeş, M. (2014). Jeomorfojenetik bölgelerin ilkeleri-ders notları [Word]. Erişim Adresi: https://docplayer.biz.tr/34844968-Jeomorfojenetik-bolgelerin-ilkeleri.html. Erişim Tarihi: 19.10.2020.
  • Tüysüz O., (1993), Erzincan çevresinin jeolojisi ve tektonik evrimi. 2. Ulusal Deprem Mühendisliği Konferansı, 10-13 Mart 1993, İstanbul, Türkiye, ss.271-280.
  • Ursu, A., Chelaru, D. A., Mihai, F. C., ve Iordache, I. (2011). Anthropogenic landform modeling using GIS techniques case study: Vrancea region. Geographia Technica, 1, 91–100.
  • Ventra, D., ve Clarke, L. E. (2018). Geology and geomorphology of alluvial and fluvial fans: current progress and research perspectives. Geological Society/Special Publication, 440, 1–21.
  • Wu, W., Switala, B. M., Acharya, M. S., Tamagnini, R., Auer, M., Graf, F., Kamp L., Xiang,Wei., (2015). Effect of Vegetation on Stability of Soil Slopes : Numerical Aspect. W. Wu (Ed.), Recent advances in modeling landslides and debris flows (163-177 ss.). Heidelberg: Springer Series in Geomechanics and Geoengineering.
  • Zaitunah, A., Samsuri, Ahmad, A. G., ve Safitri, R. A. (2018). Normalized difference vegetation index (NDVI) analysis for land cover types using landsat 8 oli in besitang watershed, Indonesia. IOP Conf. Series: Earth and Environmental Science 126 (2018). Medan, Indonesia.
  • Zuazo, V. H. D., Pleguezuelo, C. R. R., ( 2008). Soil-erosion and runoff prevention by plant covers. Agronomy for Sustainable Development-Springer, 28 (1), 65-86.
  • URL 1. (2020) https://asterweb.jpl.nasa.gov/gdem.asp [Erişim Tarihi: 19.10.2020]
  • URL 2. (2020). https://earthexplorer.usgs.gov/ [Erişim Tarihi: 19.10.2020]
  • URL 3. (2020). https://www.tarimorman.gov.tr/SYGM/Belgeler/HİE-Taşkın-Son/Yukarı Fırat Havzası Kar Karakterizasyonu ve İklim Değişikliğinin Etkileri Arda Şorman.pdfhttps://www.tarimorman.gov.tr/ [Erişim Tarihi: 19.10.2020]
  • DMİGM. (2020). https://www.mgm.gov.tr/veridegerlendirme/il-ve-ilceler-istatistik.aspx?m=ERZINCAN [Erişim Tarihi: 19.10.2020].

General Characteristics, Classification and Anthropogenic Degradation of Alluvial Cones and Fans in the Erzincan Plain

Yıl 2021, Cilt: 20 Sayı: 3, 1043 - 1068, 29.07.2021
https://doi.org/10.21547/jss.843385

Öz

Erzincan Ovası, Anadolu’nun en hareketli tektonik sahasında yer almakta ve oluşumu bakımından pull-apart (çek-ayır) havza karakteri taşımaktadır. Ova, çevresindeki fay sınırlamalı 3000 m’den yüksek dağlık alanlar (Esence ve Munzur Dağları) arasında sedimantasyon alanı oluşturan büyük bir jeomorfolojik ünitedir ve bünyesinde farklı yer şekilleri gelişmiş bulunmaktadır. Bu şekillerden biri de flüvyal aşındırma ve biriktirme süreçlerinin karşılıklı etkileşimi sonucunda birikinti şekilleri olarak kendini gösteren, yeryüzünde flüvyal topografyanın karakteristik yer şekillerinden biri olan ve yaygın olarak rastlanılan birikinti koni ve yelpazeleridir. Erzincan Ovası çevresindeki yüksek dağlık alanlardan kaynağını alan, ani eğim değişimi ve hız azalmasına bağlı olarak taşıdığı yükü bırakan akarsular batı, kuzey ve güneydeki dağ eteklerinde bir kuşak halinde birikinti koni ve yelpaze sistemleri oluşturmuştur. Çalışma alanında görülen koni ve yelpaze şekillerinin oluşmasında en büyük etken alandaki tektonik durum, eğim ve bitki örtüsü, topografik yükselti farkı, litolojik, klimatik özellikler ve hidrografik şartlardır. Çalışma kapsamında Erzincan Ovası’ndaki tektonik, morfolojik, ekolojik, klimatik ve jeolojik koşullar göz önüne alınarak ovadaki morfodinamik etken ve süreçlerin birikinti şekillerinin oluşum ve gelişimi üzerindeki etkisi ortaya konulmuştur. Birikinti koni ve yelpazelerini sınıflandırma yoluna gidilmiş, eğim değerlerine göre sınıflandırmaları yapılarak şekillerin asıl karakteri belirlenmiştir. Sınıflandırma sonucunda 26 tane birikinti şekli tespit edilmiş, bunlardan 22’sinin birikinti yelpazesi, 4 tanesinin birikinti konisi olduğu anlaşılmıştır. Ayrıca çeşitli arazi kullanımı açısından canlı örnekler sunan birikinti koni ve yelpazeleri üzerinde insan kaynaklı bozulmalar üzerinde durulmuş, şekiller üzerinde görülen antropojenik degradasyonel faaliyetler yapılaşma süreci, kontrolsüz kum ocakları, tarım alanları gibi müdahaleler ele alınarak açıklanmıştır.

Kaynakça

  • Akkan, E. (1961). Erzincan ovası'nda son tektonik hareketler ve bunların morfolojideki tesiri. Türk Coğrafya Kurumu, 21, 125–137.
  • Akkan, E. (1964). Erzincan ovası ve çevresinin jeomorfolojisi. Ankara: D.T.C. F Yayınları Sayı:153.
  • Akkan, E. (1963). Erzincan ovası'nın iklim özellikleri. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 21 (3-4).
  • Akkan, E. ve Tuncel, M. (1993). Esence (Keşiş) dağlarında buzul izleri. Ankara Üniversitesi, Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 2, 225–240.
  • Akkartal A., Türüdü O. ve Erbek S. F. 2005. Çok zamanlı uydu görüntüleri ile bitki örtüsü değişim analizi, TMMOB Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası, 10. Türkiye Harita Bilimsel ve Teknik Kurultayı Bildiriler Kitabı, Ankara.
  • Aktar, M. Dorbath, C. ve Arpat, E. (2004). The seismic velocity and fault structure of the Erzincan basin, Turkey , using local earthquake tomography. Geophysical Journal International,156(3), 497–505.
  • Aktimur, H. T., Teoman, M. Ş., Keçer, M., Tekirli, M. E., Ateş, Ş., Öztürk, V., Yurdakul, M. E., Sönmez, M., ve Potoğlu, S. (1988). Erzincan ve çevresinin arazi kullanım potansiyeli. Ankara: Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü.
  • Ardos, M., (1995). Türkiye ovalarının jeomorfolojisi. İstanbul: Çantay Kitapevi.
  • Arpat, E., ve Şaroğlu, F., (1975). Türkiyedeki bazı önemli genç tektonik olaylar. Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, 18 (1), 91-101.
  • Atalay, İ., (1987). Türkiye jeomorfolojisine giriş. İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları No: 9.
  • Atalay, İ., (1997). Türkiye Coğrafyası. İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi.
  • Aydın, U., ve Kadirov, A., (2008). Erzincan ve çevresinde P dalgası soğurulması. SAÜ. Fen Bilimleri Dergisi, 12(1), 1-8.
  • Bagio, B., Bertol, I., Wolschick, N. H., Schneiders, D., Santos, M. A. D. N. D. (2017). Water erosion in different slope lengths on bare soil. Rev Bras Cienc Solo (RBCS), 41, 1-15.
  • Barka, A., (1993). Erzincan baseni, çevresinin tektoniği ve 13 mart 1992 depremi. 2. Ulusal Deprem Mühendisliği Konferansı, 10-13 Mart 1993, İstanbul, Türkiye., ss.259-270.
  • Barka, A., ve Gülen, L. (1989). Complex evolution of the Erzincan Basin (eastern Turkey). Journal of Structural Geology, 11(3), 275-283.
  • Blair, T. C., ve McPherson, J. G. (2009). Alluvial fan processes and forms. A.D. Abrahams, A.J. Parsons (Ed.). Geomorphology of desert environments. Dordrecht: Springer.
  • Boggs, S., (2014), Principles of sedımentology and stratigraphy. (Çev. M. Görmüş). Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
  • Bollschweiler, M. S., Stoffel, M.. (2011). Dating torrential processes on fans and cones - methods description and their use for practitioners. Laboratory of Dendrogeomorphology, Institute of Geological Sciences, Swiss: Baltzerstrasse, 1-31.
  • Bowman, D. (2017). Principles of alluvial fan morphology. Israel: Springer.
  • Bozkurt, E., (2001). Neotectonics of Turkey-a synthesis. Geodinamica Acta, 14 (1-3), 3-30.
  • Bozkurt, N. E., Zontul, M., ve Aslan, Z., (2018). Uydu verilerine dayalı olarak bitki örtüsü analizi. Aurum Mühendislik Sistemleri ve Mimarlık Dergisi, 2(1), 75–82.
  • Burbank, D. W., ve Anderson, R. S. (2001). Tectonic geomorphology. Massachusetts: Blackwell Science.
  • Cendrero, A., Remondo, J., Bonachea, J., Rıvas, V., ve Soto, J. (2006). Sensitivity of landscape evolution and geomorphic processes to direct and indirect human influence. Geogr Fis Geodin Quat, 29 (2):125–137.
  • Chaudhary, B. S., Saroha, G. P., ve Yadav, M. (2008). Human induced land use/ land cover changes in Northern part of Gurgaon district, Haryana, India: Natural Resources Census Concept. Journal of Human Ecology, 23(3), 243–252.
  • Çölkesen, İ., ve Yomralıoğlu, T., (2014). Arazi örtüsü ve kullanımının haritalanmasında Worldview - 2 uydu görüntüsü ve yardımcı verilerin kullanımı. Harita Dergisi, 152(2), 12–24.
  • Collinson, J.D., (1986). Alluvial sediments. H.G. Reading. (Ed.), Sedimentary environment and facies içinde (20-62. ss.). Oxford: Blackwell Scientific.
  • Derman, S. (2002). Kırıntılı kayaçlar sedimantolojisi. Ankara: MTA Genel Müdürlüğü.
  • Dewey, J.F., Hempton, M.R., Kidd W.S.F., Şaroglu, F., Şengör, A.M.C. (1986). Shortening of continental lithosphere : the neotectonics of Eastern Anatolia - a young collision zone. Geological Society, London, Special Publications, 19 (1), 1-36.
  • Dixon, J. L., Heimsath, A. M., Kaste, J., Amundson, R., (2009). Climate-driven processes of hillslope weathering climate-driven processes of hillslope weathering. Geological Society of America, 37, 975-978.
  • Doğan, A., (2014). Yüzey Suları. C. Helvacı (Ed.), Essential of geology-Genel jeoloji temel kavramlar içinde (214-237 ss.). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
  • Doğan, U., (2015). Jeomorfoloji nedir. U. Doğan (Ed.), Fundamentals of Geomorphology-Jeomorfolojinin temelleri içinde (1-18 ss.), Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
  • Dur´an Zuazo V.H., Rodr´iguez Pleguezuelo, C.R. (2008). Soil-erosion and runoff prevention by plant covers. A review. Agronomy for Sustainable Development, Springer Verlag/EDP Sciences/INRA, 2008, 28 (1), 65-86.
  • Elibüyük, M., ve Yıldız, E. (2010). Türkiye’nin coğrafi bölge ve bölümlerine göre yükselti basamakları ve eğim grupları. Coğrafi Bilimler Dergisi, 8(1), 27–55.
  • Erinç, S., (1953). Doğu Anadolu Coğrafyası. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları No: 572, Edebiyat Fakültesi Coğrafya Enstitüsü Yayınları No:15.
  • Erinç, S., (2015). Jeomorfoloji 1. İstanbul: D-R Yayınevi.
  • Erol, O., (1985). Jeomorfoloji 1 - Ders Notları [PDF]. Erişim Adresi: http://doguates.com/wp-content/uploads/2019/05/Jeomorfoloji-O%C4%9Fuz-EROL.pdf. Erişim Tarihi: 18.10.2020.
  • Ertek, T. A. (2016). Jeomorfoloji. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Açık ve Uzaktan Eğitim Fakültesi.
  • Eyidoğan, H., (1993). 13 Mart Erzincan depremi: Faylanma mekanizması ve depremin yeri üzerine bir tartışma. 2. Ulusal Deprem Mühendisliği Konferansı, 2. Ulusal Deprem Mühendisliği Konferansı (10 Mart 1993), (ss. 404–415). Ankara.
  • Eyidoğan, H. (1992). 13 Mart 1992 Erzincan depreminin ana şok ve art sarsıntı özellikleri üzerine bir tartışma. Jeofizik Dergisi, 6, 103–112.
  • Federal Emergency Management Agency. (2012). Apendix D: Alluvial fan flooding. Engineering principles and practices for retrofitting flood-prone residential structures içinde ( D1-10 ss.). United States: FEMA.
  • Federal Emergency Management Agency. (2016). Guidance for flood risk analysis and mapping-alluvial fans (Guidance Document No. 95). United States: FEMA.
  • Fuenzalida, H., Dorbath, L., Cisternas, A., Eyidoğan, H., Barka, A., Rivera, L., Haessler, H., Philip, H., ve Lyberis, N., (1997). Mechanism of the 1992 Erzincan earthquake and its aftershocks, tectonics of the Erzincan Basin and decoupling on the North Anatolian Fault. Geophysical Journal International, 129 (1), 1-28.
  • Gedik, A. (2008). Kemah-Erzincan-Çayırlı yöresi tersiyer birimlerinin jeolojisi ve petrol kaynak kaya özellikleri, MTA Dergisi, 137, 1-26
  • Giano, S., I., (2011). Quaternary alluvial fan systems of the agri intermontane basin (Southern Italy): Tectonic and climatic controls. Geologica Carpathica, 62(1), 65–76.
  • Grosser, H., Baumbach, M., Berckhemer, H., Baier, B., Karahan, A., Schelle, H., Krüger, F., Paulant, A., Mıchel, G., Demirtaş, R., Gencoğlu, S., ve Yılmaz, R. (1998). The Erzincan (Turkey) Earthquake (Ms 6.8) of March 13, 1992 and its Aftershock Sequence. Pure Appl. Geophys. 152, 465–505.
  • Gülersoy, A. E. (2014). Yanlış arazi kullanımı. Elektronik Sosyal Bilgiler Eğitimi Dergisi, 1(2), 49–128.
  • Gülkan, P., (1992). Depremin yer bilimleri açısından incelenmesi. 13 Mart 1992 Erzincan Depremi Mühendislik Raporu. Ankara: İnşaat Mühendisleri Odası.
  • Gündoğdu, K. S., ve Bantchina, B.B., (2018), Landsat uydu görüntülerinden NDVI değer dağılımının parsel bazlı değerlendirilmesi, Uludağ üniversitesi ziraat fakültesi çiftlik arazisi örneği. Bursa Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 32 (2), 45-53.
  • Günek, H., (2016). Hidrografya araştırmaları ve analizler. N. Özgen, S. Karadoğan (Ed.), Fiziki Coğrafyada Araştırma Yöntemleri ve Teknikleri içinde (313-336 ss.), Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
  • Guzman, C. D. (2019). Hillslope sediment transport across climates and vegetative influences. Geological Society of America/Geology, 47 (5), 495–496.
  • Harvey, A. (2004). Alluvial fun. A. Goudie (Ed). Encyclopedia of geomorphology içinde (15-19. ss.), London and Newyork: Routledge.
  • Harvey, A., ( 2011). Dryland alluvial fans. D. S. G. Thomas (Ed.), Arid zone geomorphology içinde (333-371 ss.). Oxford: Wıley Blackwell.
  • Hayli, S. (1995). Erzincan ovasının beşeri ve iktisadi coğrafyası. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Doktora Tezi). Elazığ.
  • Haywick, D. (2008). Sedimentary environments 1 : Alluvial Fans, GY 111 Lecture Note Series [PDF]. Erişim Adresi: https://www.southalabama.edu/geology/haywick/GY111/111-18.pdf. Erişim Tarihi: 18.10.2020.
  • Hoşgören, M. Y. (2015). Jeomorfoloji’nin ana çizgileri 1. İstanbul: Çantay Kitapevi.
  • Hoşgören, Y. (2014). Jeomorfoloji terimleri sözlüğü. İstanbul: Çantay Kitapevi.
  • İstanbulluoglu, E., ve Bras, R. L. (2005). Vegetation‐modulated landscape evolution: Effects of vegetation on landscape processes, drainage density, and topography. Journal Of Geophysıcal Research, 110 (F2), 1-19.
  • İzbırak, R. (1971). Erozyon kontrolü ve jeomorfologlar, Jeomorfoloji Dergisi, 3(3), 5-13.
  • Jianbo, L., Guangyao, G., Shuai, W., Lei J., Xing, W., Bojie, F., (2018). The effects of vegetation on runoff and soil loss: Multidimensional structure analysis and scale characteristics. Journal of Geographical Sciences, 28(1), 59-78.
  • Karabıyıkoğlu, Flüvyal araziler. U. Doğan (Ed.), Fundamentals of geomorphology-Jeomorfolojinin temelleri içinde (187-246 ss.), Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
  • Karartı, Z., Ünalan, F., ve Kaygusuzoğlu, H. (2010). Erzincan il çevre durum raporu. Erzincan: Erzincan Valiliği İl Çevre ve Orman Müdürlüğü.
  • Karataş, A. (2015). Serinyol birikinti yelpazesinde (Hatay) antropojenik degradasyon ve hidrojeomorfolojik etkileri. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2 (29), 319–329.
  • Kaya, M. (2011). Erzincan iklim ve meteoroloji verileri. Tesisat Mühendisliği Dergisi, 34–42.
  • Kaypak, B., Eyidoğan, H., (2002). Erzincan havzası ve dolayının üst-kabuk hız yapısının ( 1-B ) belirlenmesi. İTÜ Mühendislik Dergisi, 1(2), 107–122.
  • Keçer, M. (1985). Erzincan ovası ve yakın çevresinin jeomorfolojisi. ( Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi Deniz Bilimleri ve Coğrafya Enstitüsü, İstanbul.
  • Kubalikova, L., Kirchner, K., Kuda, F., ve Machar, I. (2019). The role of anthropogenic landforms in sustainable landscape management. Journal Of Sustainability, 11 (16), 1-16.
  • Kurtuluş, C. (1993). Erzincan depremi ve sonuçları. Içinde 2. Ulusal Deprem Mühendisliği Konferansıı Bildiri Kitabı (10 Mart 1993), (ss. 310–318). Ankara.
  • Leleu, S., Ghıenne J. E., Manatschal, G., (2005). Upper Cretaceous-Palaeocene basin-margin alluvial fans documenting interaction between tectonic and environmental processes (Provence, SE France). A.M. Harvey, A.E. Mather, ve M. Stokes (Eds.), Alluvial fans: Geomorphology, sedimentology, dynamics içinde (217-239 ss.). Geological Society, London, Special Publications.
  • Mckenzie, D. (1972). Active Tectonics of the Mediterranean Region. Geophysical Journal International, 30 (2), 109-185.
  • Mortan, K. (1991). Erzincan stratejik planı (1991-2006). İstanbul: Teknografik Matbacılık.
  • National Research Council. (1996). Alluvial fan flooding. Washington, DC: The National Academies Press.
  • Norinia, G., Zuluaga M. C., Ortiz, I.J., Aquinoc, D. T., Lagmay A.M.F., (2016). Delineation of alluvial fans from Digital Elevation Models with a GIS algorithm for the geomorphological mapping of the Earth and Mars. Geomorphology, 273(15), 134–149.
  • Özer, E. (1994). Munzur Dağlarının ( Kemah-İliç-Erzincan ) stratigrafisi. Geological Bulletin of Turkey-Türkiye Jeomorfoloji Bülteni, 37 (2), 53–64.
  • Özkan, Y. (1992). Geoteknik irdelemeler. 13 Mart 1992 Erzincan Depremi Mühendislik Raporu. Ankara: İnşaat Mühendisleri Odası.
  • Pekcan, N. (2002). Kurak ve yarıkurak bölgeler jeomorfolojisi. İstanbul: Filiz Kitapevi.
  • Piégay, H., (2016). System approaches in fluvial geomorphology tools in fluvial geomorphology. G. Mathias Kondolf, H. Piégay (Ed.), Tools in fluvial geomorphology içinde (79-102 ss.). Oxford: Wıley Blackwell
  • Rahaman, S., (2016). The formatıon and morphologıcal characterıstıcs of alluvıal fan deposıts ın the Rangpo basin Sıkkım. European Journal of Geography, 7(3), 86–98.
  • Salt Lake Country (2016). What is an alluvial fan. Erişim Adresi: https://slco.org/flood-control/fema-floodplain-maps/neffs-creek-floodplain/. Erişim Tarihi: 19.10.2020.
  • Semenderoğlu, A., Gülersoy, A. E., ve İlhan, A. (2006). Fiziksel arazi degradasyonu. Türk Coğrafya Dergisi, 47, 75–98.
  • Stock, J. D., Schmidt, K. M., ve Miller, D. M. (2007). Controls on alluvial fan long-profiles. Geological Society of America Bulletin, 120 (5-6), 619-640.
  • Sudhakar, S., & Rao, K. S. (2010). Land use and land cover analysis. P. S. Roy, R. S. Dwivedi, D. Vijiyan (Ed.), Remote sensing applications içinde (1–48 ss.). İndian: National Remote Sensing Centre.
  • Şaroğlu, F., ve Güner, Y. (1981). Doğu Anadolu ’ nun jeomorfolojik gelişimine etki eden öğler; jeomorfoloji, tektonik, volkanizma ilişkileri. ITürkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, 24, 39-50.
  • Şensoy, H., ve Palta, Ş. (2009). Yamaç şekillerinin toprak erozyonuna etkileri. Bartın Orman Fakültesi Dergisi, 11(15), 95-98.
  • Tarhan, N. (2007). 1: 100 000 ölçekli Türkiye jeoloji haritaları/Erzincan İ-43 paftası. Ankara: MTA.
  • Tarı, U., ve Tüysüz, O. (2016). he effects of the North Anatolian Fault on the geomorphology in the Eastern Marmara Region, Northwestern Turkey. Geodinamica Acta, 28(3), 139–159.
  • Tatar, O., Gürsoy, H., Pıper, J. D. A., Koçbulut, F., Mesci, L., Akpınar, Z., Polat, A., (2009), Erzincan çek-ayır havzası'nın neotektonik gelişiminin paleomanyetik yöntemlerle incelenmesi. Sivas: TÜBİTAK Projesi. TUBİTAK Proje No : Çaydag-106y062.
  • Temiz, H., (2004). The role of thrust ramp reactivation in pull-apart mechanism of the Erzincan basin, North Anatolian Fault Zone, Turkey. Geodinamica Acta, 17 (3), 219-228.
  • Türkeş, M. (2014). Jeomorfojenetik bölgelerin ilkeleri-ders notları [Word]. Erişim Adresi: https://docplayer.biz.tr/34844968-Jeomorfojenetik-bolgelerin-ilkeleri.html. Erişim Tarihi: 19.10.2020.
  • Tüysüz O., (1993), Erzincan çevresinin jeolojisi ve tektonik evrimi. 2. Ulusal Deprem Mühendisliği Konferansı, 10-13 Mart 1993, İstanbul, Türkiye, ss.271-280.
  • Ursu, A., Chelaru, D. A., Mihai, F. C., ve Iordache, I. (2011). Anthropogenic landform modeling using GIS techniques case study: Vrancea region. Geographia Technica, 1, 91–100.
  • Ventra, D., ve Clarke, L. E. (2018). Geology and geomorphology of alluvial and fluvial fans: current progress and research perspectives. Geological Society/Special Publication, 440, 1–21.
  • Wu, W., Switala, B. M., Acharya, M. S., Tamagnini, R., Auer, M., Graf, F., Kamp L., Xiang,Wei., (2015). Effect of Vegetation on Stability of Soil Slopes : Numerical Aspect. W. Wu (Ed.), Recent advances in modeling landslides and debris flows (163-177 ss.). Heidelberg: Springer Series in Geomechanics and Geoengineering.
  • Zaitunah, A., Samsuri, Ahmad, A. G., ve Safitri, R. A. (2018). Normalized difference vegetation index (NDVI) analysis for land cover types using landsat 8 oli in besitang watershed, Indonesia. IOP Conf. Series: Earth and Environmental Science 126 (2018). Medan, Indonesia.
  • Zuazo, V. H. D., Pleguezuelo, C. R. R., ( 2008). Soil-erosion and runoff prevention by plant covers. Agronomy for Sustainable Development-Springer, 28 (1), 65-86.
  • URL 1. (2020) https://asterweb.jpl.nasa.gov/gdem.asp [Erişim Tarihi: 19.10.2020]
  • URL 2. (2020). https://earthexplorer.usgs.gov/ [Erişim Tarihi: 19.10.2020]
  • URL 3. (2020). https://www.tarimorman.gov.tr/SYGM/Belgeler/HİE-Taşkın-Son/Yukarı Fırat Havzası Kar Karakterizasyonu ve İklim Değişikliğinin Etkileri Arda Şorman.pdfhttps://www.tarimorman.gov.tr/ [Erişim Tarihi: 19.10.2020]
  • DMİGM. (2020). https://www.mgm.gov.tr/veridegerlendirme/il-ve-ilceler-istatistik.aspx?m=ERZINCAN [Erişim Tarihi: 19.10.2020].
Toplam 98 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Konular Beşeri Coğrafya
Bölüm Coğrafya
Yazarlar

Fatih Yalçın 0000-0003-4974-3895

Pınar Polat 0000-0001-5846-0454

Yayımlanma Tarihi 29 Temmuz 2021
Gönderilme Tarihi 22 Aralık 2020
Kabul Tarihi 16 Temmuz 2021
Yayımlandığı Sayı Yıl 2021 Cilt: 20 Sayı: 3

Kaynak Göster

APA Yalçın, F., & Polat, P. (2021). Erzincan Ovası’nda Yer Alan Birikinti Koni ve Yelpazelerinin Genel Özellikleri, Sınıflandırılması ve Antropojenik Degradasyonu. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20(3), 1043-1068. https://doi.org/10.21547/jss.843385