Ciborion Plan Type in Byzantine Religious Architecture Based on Bursa Examples

Yıl 2022, Cilt: 21 Sayı: 3, 1525 - 1539, 31.07.2022

A. Nazlı Soykan

https://doi.org/10.21547/jss.1065231

Cited By: 1

Öz

The southern shores of the Sea of Marmara and the northwest of Anatolia adjacent to this sea are called Bithynia in historical sources. Bithynia played a great role in Byzantine political and religious history due to its proximity to the capital, and the fact that important trade and expedition routes passed through the region. The region started to become Christian as of the 1st century, and in the following centuries it became one of the most important centers of Byzantine religious life. In addition to religiously and politically important cities such as Iznik and Izmit, settlements such as Gemlik, Mudanya and Bursa have also become important religious centers. The subject of the study is Kumyaka, Archangels Church, Gemlik Kurşunlu St. Aberkios Monastery Church and the church near the İznik Yenişehir Gate, which are among the examples with a ciborion plan in Bursa. First of all, the architectural presentations of the buildings were supported by drawings and photographs. Then, the first examples and distributions of the plan type were examined and the place of the kiborion plan type in Byzantine religious architecture was tried to be determined.

Anahtar Kelimeler

Ciborion Plan Type, Bizans Architecture, Bursa, Bithynia

Bursa Örnekleri Işığında Bizans Dini Mimarisinde Kiborion Plan Tipi

Öz

Marmara Denizi’nin güney kıyıları ve bu denize komşu Anadolu’nun kuzeybatısı tarihi kaynaklarda Bithynia olarak adlandırılmaktadır. Başkent’e yakınlığı, önemli ticaret ve sefer yollarının bölgeden geçiyor olması nedeniyle Bithynia, Bizans siyasi ve dini tarihinde büyük bir rol oynamıştır. Bölge, 1. yüzyıldan itibaren Hıristiyanlaşmaya başlamış, sonraki yüzyıllarda Bizans dini yaşamının önemli merkezlerinden biri haline gelmiştir. İznik ve İzmit gibi dini ve siyasi açıdan önemli şehirlerin yanı sıra Gemlik, Mudanya ve Bursa gibi yerleşimler de önemli dini merkezler olmuşlardır. Çalışma konusu Bursa’da kiborion planlı örnekler arasında yer alan, Kumyaka, Başmelekler Kilisesi, Gemlik Kurşunlu Aziz Aberkios Manastırı Kilisesi ve İznik Yenişehir Kapı yakınındaki kilisedir. Öncelikle yapıların mimari tanıtımları çizim ve fotoğraflarla desteklenerek yapılmıştır. Ardından plan tipinin ilk örnek ve dağılımları incelenmiş ve kiborion plan tipinin Bizans dini mimarisindeki yeri belirlenmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kiborion Plan Tipi, Bizans Mimarisi, Bithynia

Kaynakça

• Akurgal, E. (1998). Anadolu Uygarlıkları. İstanbul: Net Yayınları.
• Akyürek, E. (1996). Bizans’ta Sanat ve Ritüel. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Bates, W. N. (1909). Archaeological Discussions. American Journal of Archaeology. Vol. 13, No. 2, pp. 187-248.
• Bouras, L. (1991). Ciborium, The Oxford Dictionary of Byzantium. Vol. 1, p. 462. New York: Oxford Press.
• Brubaker, L. ve Haldon, J. (2001). Byzantium in the Iconoclast Era (ca. 680-850): The Sources an Annotated Survey. Birmingham Byzantine & Otoman Monograph, 7.
• Buchwald, H. (1967). Preliminary Note on the Church of the Archangels at Sige. JÖBG, 16. pp. 305-309. Köln-Wiemar-Wien: Verlag Hermann Böhlaus Nachfolger, Graz-Cologne.
• Buchwald, H. (1969). The Church of the Archangels in Sige near Mudania. Wien-Köln-Graz: Verlag Hermann Böhlaus Nachf.
• Buchwald, H. (1984). Western Asia Minor as a Generator of Architectural forms in the Byzantine Period, Provincial Back-Wash or Dynamic Center of Production. Jahrbuck der Österreichischen Byzantinistik – Band 34, p.199-234. Wien: Der Österreichischen Akademie der Wissenschaften.
• Büyüköğen, K. (1969). Tirilye ve Siyi’deki Bizans Kiliseleri (Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sanat Tarihi Bölümü, İstanbul).
• Covel, J. (1998). Dr. John Covel Voyages en Turquie 1675-1677, Realites Byzantines 6. Paris: Editions P. Lethielleux.
• Davies, J. G. (1953). The Origin and Development of Early Christian Church Architecture. New York: Philosophical Library.
• Dennert, M. (1997). Mittelbyzantinische Kapitelle, Studien zu Typologie und Chronologie. Asia Minor Studien, Band 25, 188. Bonn: Dr. Rudolf Habelt GMBH.
• Ebersolt, J. (1934). Monument d'Architecture Byzantine. Paris: Éditions d'Art et d'Histoire.
• Erdmann, K. (1943). Die Kunst Irans zur Zeit der Sasaniden. Berlin: Kupferberg.
• Ermiş, Ü. M. (2009). İznik ve Çevresi Bizans Devri Mimari Faaliyetinin Değerlendirilmesi (Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul).
• Eyice, S. (1954). Remarques sur deux Anciennes Églises Byzantines d'Istanbul: Koca Mustafa Paşa Camii et l'Église du Yuşa Tepesi. Actes du Ixème Congrès International des Atudes Byzantines, Thessalonique 1953. Atina, cilt I, s. 190-195.
• Eyice, S. (1960). Side’nin Bizans Devrine Ait Binalarının Sanat Tarihi Bakımından Değeri. V. Türk Tarih Kongresi Tebliğleri, s.53-60. Ankara: TTK Yayınları.
• Eyice, S. (1980). Son Devir Bizans Mimarisi: İstanbul’da Palaiologos Devri Anıtları. İstanbul: Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu.
• Eyice, S. (1983). Die Byzantinische Kirche in der Nähe des Yenişehir-Tores zu Iznik (Nikaia) (Kirche C), in Byzantino-Altaica. Festschrift für Hans Wilhelm Haussig (Materialia Turcica, 7-8), pp. 152-167. Bochum.
• Eyice, S. 1987. İznik, Sanat Tarihi Araştırmaları Dergisi, C.1, S.1 (Kasım), 65-116.
• Eyice, S. (2004). Kırşehir’de Üç-Ayak Adındaki Yapı Kalıntısında Araştırmalar. Anadolu Araştırmaları Dergisi, S.17/2. s. 125-167. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Fakhry, A. (1951). The Necropolis of el-Bagawât in Kharga Oasis. Kairo: Government Press.
• Foss, C. (1967). Historical Note on the Church of Sige. JÖBG, 16. pp. 309-317. Köln-Wiemar-Wien: Verlag Hermann Böhlaus Nachfolger, Graz-Cologne.
• Foss, C. (1992). Sige. The Oxford Dictionary of Byzantium (c. III, s. 1893). Oxford: Oxford University Press.
• Grabar, A. (1946). Martyrium. Recherches sur le Culte des Reliques et l'art Chrétien Antique. Paris: Collége de France.
• Hamilton, J. A. (1933). Byzantine Architecture and Decoration. London: Batsford.
• Hamilton, M. (1906). Incubation or The Cure of Disease in Pagan Temples and Christian Churches. London: W. C. Henderson & Son, St. Andrews Simpkin, Marshall, Hamilton, Kent & Co.
• Hasluck, F. W. (1929). Christianity and Islam under the Sultans. (Ed. Margaret M. Hasluck). Vol I. Oxford: Clarendon Press.
• Hasluck, F. W. (1906/7). Bithynica. The Annual of the British School at Athens. Vol-13, (Session 1906-1907), pp. 285-308. London: Kraus Reprint 1971.
• Hasluck, F. W. (1910). Cyzicus. Cambridge: University Press.
• Janin, R. (1975). Les Églises et Les Monastères des Grands Centres Byzantins (Bithynie, Hellespont, Ladros, Galesios, Trebizonde, Athenes, Thessalonique). Paris.
• Khatchatrian, A. (1971). L'Architecture arménienne du IVe au VIe siècle. Paris: Klincksieck.
• Kleonymos, M. ve Papadopoulos, K. (1867). Bithnika. Constantinople.
• Köroğlu, G. (1994). Bizans Sanatı’nda İkonoklazma Dönemi. (Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul).
• Krautheimer, R. (1965). Early Christian and Byzantine Architecture. Baltimore: Penguin Books.
• MacFarlane, C. (1850). Turkey and Its Destiny: The Result of Journeys made in 1847 and 1848 to Examine into the State of that Country. Vol 2. pp. 86-92. London: John Murray, Albemarle Str.
• Mango, C. (1968). The Monastery of St. Abercius at Kurşunlu (Elegmi) in Bithynia. Dumbarton Oaks Papers, c.22, 169-176.
• Mango, C. ve Ševčenko, I. (1973). Some Church and Monasteries on the Southern Shore of the Sea of Marmara. Dumbarton Oaks Papers, Vol. 27. pp. 235-277. Washington: Dumbarton Oaks, Trustees for Harvard University.
• Mango, C. (2006). Bizans Mimarisi. (Çev. M. Kadiroğlu). Ankara: Rekmay Ldt. Şti.
• Menthon, B. (1935). L’Olympe de Bithynie, Ses Saints, Ses Couvents, Ses Sites. Paris: Bonne Presse.
• Mercangöz, Z. (1992). Kapıkırı Adası’ndaki Manastır Kilisesi. Arkeoloji ve Sanat Tarihi Dergisi 6, s. 73-90. İzmir: Ege Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Millingen, A. V. (1912). Byzantine Churches in Constantinople. Their History and Architecture. pp.316. London: Macmillan and Co. Limited.
• Ousterhout, R. G. (1985). The Byzantine Church at Enez: Problems in Twelfth-Century Architecture. Jahrbuch der Österreishischen Byzantinistik, 35. p. 261-280. Wien.
• Ötüken, Y., Durukan, A., Acun, H. ve Pekak, S. (1986). Türkiye’de Vakıf Abideleri ve Eski Eserler, 4. syf. 473-476. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Özyurt-Özcan, H. (2002). Bizans Dini Mimarisinde Kiborion Tipinin İstanbul ve Anadolu’daki Örnekleri Işığında Değerlendirilmesi (Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul).
• Peschlow, U. (1972). Neue Beobachtungen zur Architektur und Ausstattung der Koimesis-Kirche in İznik. IstMitt, 22, s.145-187.
• Pekak, S. (2009). Trilye (Zeytinbağı) Fatih Camisi, Bizans Kapalı Yunan Haçı Planı. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Prokopios. (1994). İstanbul’da Iustinianus Döneminde Yapılar, Birinci Kitap. (çev. E. Özbayoğlu). İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Raby, J. (1976). A seventeenth century description of İznik-Nicaea. Istanbuler Mitteilungen, XXVI, 149-188.
• Ramazanoğlu, M. Eine Kirche in Bithynien, Actes (Pepragmenon) du IX. Congres, Int. des Studes Byzantin Salanique 1953, Atina. 1955, s.440-442.
• Restle, M. (1979). Studien zur Frühbyzantinischen Architektur Kappadokiens I-II. Wien: VÖAW.
• Rodley, L. (1985). Cave Monasteries of Byzantine Cappadocia. Cambridge.
• Rott, H. (1908). Kleinasiatische Denkmaeler aus Psidien, Pamhylien, Kappadokien und Lykien. Leipzig.
• Sedlmayr, H. (1935). Zur Geschichte des Justinianischen Architektursystems. Byzantinische Zeitschrift – A. 35, P. 38-69. Wien: Herr Herbert Bauer.
• Schneider, A.M. (1943). Die Römischen und Byzantinischen Denkmäler von Iznik-Nicaea. Berlin: Deutsches Archäologisches Institut, 1943.
• Smith, E. B. (1971). The Dome, a Study in the History of Ideas. Princeton, NJ: Princeton University Press.
• Spon, J. ve Wheler, G. (1678). Voyage d’Italie, de Dalmatie, et du Levant. Vol. I, pp. 275. Lyon: Avec Privilege Dv Roy.
• Strzygowski, J. (1936). L'ancien art chrétien de Syrie. Paris: E. De Boccard.
• Texier, C. (1862). Asie Mineure: Description Géographique, Historique et Archéologique des Provinces et des Villes de la Chersonnèse d'Asie. Paris: Firmin Didot Frères.
• Tunay, Mehmet İ. (1984). Türkiye’de Bizans Mimarisinde Taş ve Duvar Tekniğine Göre Tarihlendirme (Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul).
• Wessel, K. (1966). Ciborium, RBK – I. s. 1055. Stuttgart: A. Hiersemann.
• Wilkinson, J. (1972). The Tomb of Christ: An Outline of Its Structural History. Levant IV. pp. 83-97.
• Wulff, O. (1914). Altchristliche und Byzantinische Kunst, Vol-II. Berlin-Neubabelsberg: Akademische Verlagsgesellschaft Athenaion.
• Yıldızalp, A. (1997). Ciborium. Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi. C-I, s. 346. İstanbul: Yem Yayınları.
• Yinsel, S. ve Pekak S. (2016). Kurşunlu’da (Elegmi) Aziz Aberkios Manastırı Kilisesi. Arkeoloji ve Sanat Dergisi, Sayı 151, s.85-104, İstanbul.