BİREYLERİN TÜKETİM TERCİHLERİNDE ETKİLİ OLAN SOSYO-DEMOGRAFİK FAKTÖRLERİN BELİRLENMESİ: TÜRKİYE ÖRNEĞİ

Yıl 2022, Cilt: 21 Sayı: 4, 1967 - 1988, 19.10.2022

Nüket Kırcı Çevik Recep Emre Kıran

https://doi.org/10.21547/jss.1111790

Öz

Günümüzde tüketim toplumlarının giderek çoğalması ve alışverişe olan tutku; toplumsal, dini, kültürel ve coğrafi sınırları aşarak küresel bir şekilde giderek artmaktadır. Literatürde yer alan tüketim ve tüketici davranışlarını etkileyen sosyo- demografik faktörler incelendiğinde, gelir, cinsiyet, yaş, eğitim, yerleşim yeri gibi boyutların ön plana çıktığı görülmektedir. Dünyada olduğu gibi ülkemizde de bireylerin ve toplulukların alışverişe yönelimleri sosyo-demografik faktörlere göre değişiklikler göstermektedir. Tüketim ve tüketici davranışlarının ortaya çıkardığı çeşitli sonuçlar söz konusudur. Yüksek tüketim düzeyindeki bireylerin mutluluklarının başlıca sebeplerinden biri alışveriş haline gelirken, düşük tüketim düzeyindeki bireylerin aynı tüketim seviyesine ulaşamamalarından kaynaklanan mutsuzluk duygusu ortaya çıkmaktadır. Dünyada ve Türkiye’de aşırı tüketimi engellemek adına çeşitli kampanyalar ve yasal düzenlemeler yapılmasına rağmen, yeterince başarı sağlanamamıştır. Bu bağlamda bu çalışmanın amacı, Türkiye’de yaşayan bireylerin tüketim harcamalarını etkileyen sosyo-demografik ve ekonomik faktörlerin bireyin tüketim tercihleri üzerindeki etkisini incelemektir. Çalışmada bu amaç kapsamında, bireylerin tüketim harcamalarını etkileyen faktörler öncelikle regresyon analizi ile araştırılmış, ardından tüketim harcamaları ile onu etkileyen faktörler arasındaki ilişkinin farklı tüketim harcama düzeylerinde değişip değişmediğini belirlemek amacıyla, kantil regresyon modeli tahmin edilmiştir. Son olarak, farklı harcama gruplarını etkileyen (12 alt grup) faktörlerin değişip değişmediğini belirlemek amacıyla tobit regresyon modelinden yararlanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tüketim Toplumu, Tüketici Davranışları, Sosyo-Demografik Faktörler, Kantil Regresyon Modeli, Tobit Regresyon Modeli.

Kaynakça

• Açıkalın, S. ve Ekrem, G. (2006). Sosyal sınıflarda tüketimin sınıf belirleyicilik rolü. Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 6(12), 15-28.
• Akbay, C. (2005). Kahramanmaraş’ta hanehalklarının gıda tüketim talebi ekonometrik analizi. KSÜ Fen ve Mühendislik Dergisi, 8(1), 114-121.
• Albayrak, T., ve Aksoy, Ş. (2008). Tüketici davranışında temel yaklaşımlar.Pazarlama ve Pazarlama Araştırmaları Dergisi, 2(3), 1-19.
• Alimi, R. S. (2013). Keynes' absolute income hypothesis and kuznets paradox. Munich Personal RePEc Archive, 49310.
• Altunç, Ö. F., Aydın, C. ve Yıldırım, A. (2016). Hanehalkı harcamalarının engel eğrisi analizi: Muş ili merkez ilçe örneği. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20(1).
• Ando, A. ve Modigliani, F. (1963). The" life cycle" hypothesis of saving: aggregate ımplications and tests. The American Economic Review, 53(1), 55-84.
• Burhan, N. (1984). İhtiyaç kavramı üzerine düşünceler ve kamu ekonomisi. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası.
• Chege, D. (2019). Testing hall’s random walk consumption hypothesis of permanent ıncome for Kenya. Maseno University, Working Paper.
• Çalmaşur, G., Daştan, H. Kaya, N. ve Anık, K. (2018). Türkiye’de hanehalkı dayanıklı tüketim malları sahipliğini etkileyen faktörler. Akademik Sosyal Bilimler Dergisi. 6 (16). 36-48.
• Çoban, S. ve Tuğcu, C. T. (2007). Tüketim harcamaları rassal yürüyüş izler mi? türkiye ekonomisi için ekonometrik bir uygulama (1987-2005). İkinci İşletme ve Ekonomi Çalıştayı, 28-29 Haziran 2007, Giresun, Türkiye.
• Dilek, Ö., Kızıltan, A. ve Bayrak, A. Z. (2016). Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi öğrencilerinin demografik özellikleri ile gelir ve harcama kalemleri arasındaki ilişkinin analizi. ICOMEP, İstanbul.
• Dinler, Z. (2012). İktisada giriş. Ekin Basım Yayın Dağıtım, Bursa. ISBN - 978-605-5431-61-7.
• Drakopoulos, S. A. (2021). Theories of consumption, National and Kapodistrian University of Athens, Munich Personal RePEc Archive. Paper No. 108215.
• Duesenberry, J. S. (1949). Income, saving, and the theory of consumer behavior.
• Engel, E. (1995). Consumer protection policies and rational behavior.
• Engel, J., Blackwell, R. ve Miniard, P. (1995). Consumer behavior. Fort Worth TX: Dryden.
• Ergenç, Ü. (2011). Engel eğrileri: Türkiye örneği incelemesi. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İktisat Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Fisher, I. (1930): The theory of ınterest. MacMillan, New York.
• Friedman, M. (1957). A theory of the consumption function. University of Chicago, Princeton University Press.
• Hafstrom, J. L., Chae, J. S. ve Chung, Y. S. (1992). Consumer decision- making styles: comparison between united states and korean young consumers, The Journal of Consumer Affairs, 26, (1), 146-158.
• Hall, R. E. (1978). Stochastic ımplications of the life cycle-permanent ıncome hypothesis: theory and evidence. Journal of Political Economy, 86(6), 971-987.
• Hansen, T. (2005). Perspectives on consumer decision making: An integrated approach. Journal of Consumer Behaviour: An International Research Review, 4(6), 420-437.
• Hoş, S., Bağcı, B. ve Demirer, Ö. (2017). Coğrafi bölgelere ve demografik özelliklere göre öğrencilerin tüketici özelliklerinin karşılaştırılması: Hitit Üniversitesi öğrencilerine yönelik ampirik bir çalışma. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 10 (2), 1687-1704.
• Hoşcan, N. ve Selçuk, I. Ş. (2021). Hanehalkı bütçe anketi kapsamında Türkiye’de paket tur harcamaları. Finans Ekonomi ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6(2), 251-264.
• Karaca, Z., Çalmaşur, G. ve Daştan, H. (2018). Üniversite öğrencilerinin gelir-harcama ilişkisi: Erzurum ili üzerine bir uygulama. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi. 32 (4).
• Ketkar, S.L. ve Cho, W. (1982). Demographic factors and the pattern of household expenditures in the United States. Atlantic Economic Journal, 10, 16–27. https://doi.org/10.1007/BF02300157.
• Kocacık, F. (1998). Tüketim eğilimleri ve sorunları. Sivas: Dilek ve Ofset Matbaacılık.
• Kostakis, I. (2014). the Determinants of households’ food consumption in Greece. International Journal of Food and Agricultural Economics. 2(2), 17-28.
• Manajit, S. , Samutachak, B. ve Voelker, M. (2020). Socio-economic determinants of consumption patterns in Thailand. Asia-Pacific Social Science Review 20(2), 39–51.
• Maniriho, A., Musabanganji, E., Nkikabahizi, F., Ruranga, C. ve Lebailly, P. (2021). Analysis of the determinants of household expenditures in Rwanda. UKH Journal of Social Sciences. 5 (1), 8-17.
• Marx, K. (2000). 1844 el yazmaları. (M. Belge, Çev.). İstanbul: Birikim Yayınları.
• Maslow, A. H. (1943). A theory of human motivation. Psychological Review. 50, 370-396.
• Orhan, Z. O. ve Erdoğan, S. (2016). İktisada giriş, Umuttepe Yayınları, 99,36.
• Qazzafi, S. (2020). Factor affecting consumer buying behavior: a conceptual study. International Journal for Scientific Research ve Development, 8(2), 1205-1208.
• Ramya, N. ve Ali, S. M. (2016). Factors affecting consumer buying behavior. International Journal of Applied Research, 2(10), 76-80.
• Rani, P. (2014). Factors influencing consumer behaviour. Int. J. Curr. Res. Aca. Rev. 2(9), 52-61.
• Sargent, T. J. (1978). Rational expectations, econometric exogeneity, and consumption. Journal of Political Economy, 86(4), 673-700.
• Sarıtaş, A. (2018). Hedonik alışverişin bazı demografik değişkenler açısından incelenmesine yönelik bir alan araştırması. Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi. 2(13), 35-47.
• Yaka, R. ve Parıltı, N. (2016). Türk toplumunda yaşam tarzları tüketim davranışları ilişkisi. AKÜ İİBF Dergisi, 18 (1), 81-99.
• Yamak, R. ve Abdioğlu, Z. (2007). Tüketimin tesadüfi yürüyüşü: Türkiye örneği 1987–2006. Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 5(7), 69-79.