LEGISLATIVE INTERPRETATION OF THE RIGHT TO ASSEMBLY AND DEMONSTRATION, 1908-1960

Yıl 2022, Cilt: 21 Sayı: 4, 2371 - 2388, 19.10.2022

Uğur Ülger Ömer Faruk Gençkaya

https://doi.org/10.21547/jss.1134548

Öz

The recognition of the right to assembly and demonstration in Ottoman lands took place quite late compared to Western European countries. The legal steps regarding the right to assembly and demonstration were carried out during the Second Constitutional Era. The libertarian enthusiasm at the beginning of this period was reflected in the legal status of the right to assembly and demonstration. However, the libertarian attitude was short-lived. Changes in 1328 were a step back. Although short-lived liberalizing steps were taken in 1946, the right to assembly and demonstration were again restricted with amendments in 1953 and 1956. While the center-periphery conflict was dominant on the basis of the restrictions in the first period, with the transition to multi-party life, the understanding of majoritarian democracy was at the base of the oppression of the opposition and public freedoms.

Anahtar Kelimeler

Right to Assembly and Demonstration, Legislative Approach, CHP, DP, Committee of Union and Progress.

Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Hakkının Düzenlenmesinde Yasama Yorumu, 1908-1960

Öz

Toplantı ve gösteri yürüyüşü hakkının Osmanlı topraklarında tanınması Batı Avrupa ülkelerine göre oldukça geç bir dönemde gerçekleşmiştir. 19. Yüzyıl boyunca gerçekleştirilen hukuki reformlar önemli adımlar olmakla birlikte toplantı ve gösteri yürüyüşüne dair yasal adımlar II. Meşrutiyet döneminde atılmıştır. Bu dönemin başlangıcındaki özgürlükçü coşku toplantı ve gösteri yürüyüşlerinin yasal durumuna da yansımış ve oldukça özgürlükçü bir sistem olan bildirim sistemi kabul edilmiştir. Ancak özgürlükçü tutum kısa süreli olmuş ve 1328 yılındaki değişikliklerle geri adım atılmıştır. 1946 yılında yine kısa sürecek özgürlükçü adımlar atılmış 1953 ve 1956 değişiklikleriyle toplantı ve gösteri yürüyüşleri hakkı kısıtlanmıştır. İlk dönemki kısıtlamaların temelinde merkez-çevre çatışması baskınken çok partili hayata geçişle birlikte çoğunlukçu demokrasi anlayışı muhalefete ve kamusal özgürlüklere yönelik baskının temelinde yer almıştır.

Anahtar Kelimeler

Anahtar Kelimeler: Toplantı ve Gösteri Yürüyüşü Hakkı, Tecemmuat Hakkında Kanunu Muvakkat, İçtimaat-ı Umumiye Kanunu, Meclis Zabıtları, CHP, DP, İttihat ve Terakki.

Kaynakça

• Anayurt, Ö. (1996). Toplanma hürriyeti kavramı ve Türk anayasa hukukunda toplanma hürriyeti. Yayımlanmamış Doktora Tezi. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Arslan, Z. (2010). Ağustos 1909 tarihli cemiyetler kanunu üzerinde Meclis-i Mebusan’da yapılan müzakereler ve cemiyetlerin yapılanmasında İttihat ve Terakki örneği. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. 3(11), 57-72.
• Barnes, S. H. and Kaase, M. (1979). Political action: mass participation in five western democracies. Beverly Hills: Sage.
• Berkes, N. (2022). Türkiye’de çağdaşlaşma. İstanbul:YKY.
• Beyazıt, Y. (2020). Yeniçeri ve ulema hem-dest-i vifak oldukça padişah seferi olur: Osmanlı Toplumu’nda siyasi muhalefet ve sefer ilişkisi. İçinde Y. Avcı, U. Karabulut ve S. Karabulut (Ed.). Osmanlı Payitahtında Siyasi Muhalefet ve Protesto Kültürü. İstanbul: Libra Kitapçılık ve Yayıncılık, 91-144.
• Cohen-Almagor, R. (2001). Speech, media and ethics the limits of free expression, freedom of the press and the public’s right to know. New York: Palgrave Macmillan.
• Cumhuriyet Senatosu Tutanak Dergisi (CSTD). (22 Kasım 1962). 7, Dokuzuncu Birleşim.
• Çetinkaya, Y. D. (2015). Osmanlı’yı müslümanlaştırmak kitle siyaseti, toplumsal sınıflar, boykotlar ve milli iktisat (1909-1914). (Ö. Bircan, Çev.). İstanbul: İletişim Yayıncılık.
• Çımrın, Ç. (2017). Toplantı ve gösteri yürüyüşü özgürlüğü bakımından devletlerin pozitif yükümlülüğü. TBB Dergisi. 128, 9-38.
• Çözeli, Y. (2016). Toplantı ve gösteri yürüyüşü özgürlüğü ve Türkiye örneği. Ankara: Adalet Yayınevi.
• Della Porta, D. (2007). The global justice movement. cross-national and transnational perspectives. Boulder-London: Paradigm Publishers.
• Ekinci, B. E. (2019). Toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkı bakımından bildirim usulünün kapsamı. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. 68(4). 753-794.
• Erman, A. (2021). Osmanlı Devleti’ndeki basın özgürlüğü konusunda mebus ohannes varteks efendi’nin düşünceleri (1908-1914). TAD. 40:69, 345-363.
• Geray, C. (1959). Türkiye’de toplanma hürriyetinin düzenlenmesi. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi. 14(4), 100-118.
• Gözler, K. (2015). Türk Anayasa hukukuna giriş. Bursa: Ekin Basım Yayın Dağıtım.
• Hanioğlu, Ş. (2000). Siyasal temsil olayının Osmanlı İmparatorluğu’ndaki yeri. İçinde, E. Kalaycıoğlu ve A. Y. Sarıbay, (Ed.). Türkiye’de Politik Değişim ve Modernleşme. İstanbul: Alfa Basım Yayım Dağıtım Ltd. Şti. 246-251.
• Heper, M. (2018). Türkiye’de devlet geleneği. 6. Baskı. Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Huntington, S. P. (2002). Üçüncü dalga yirminci yüzyıl sonlarında demokratlaşma. (E. Özbudun, Çev.) Ankara: Türk Demokrasi Vakfı Yayınları.
• Inazu, J. D. (2012). Liberty’s refuge the forgotten freedom of assembly. New Haven: Yale University Press.
• Kaboğlu, İ. Ö. (1989). Kolektif özgürlükler. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları.
• Kapani, M. (1968). Kamu hürriyetleri. 2. Baskı. Ankara: Sevinç Matbaası.
• Karabulut, S. (2020). Milli Mücadele’nin gözardı edilen toplumsal hareketleri: 1919 Fatih, Üsküdar ve Kadıköy mitingleri. İçinde Y. Avcı, U. Karabulut ve S. Karabulut (Ed.). Osmanlı Payitahtında Siyasi Muhalefet ve Protesto Kültürü. İstanbul: Libra Kitapçılık ve Yayıncılık, 371-401.
• Kerimoğlu, H. T. (2020). İstibdat ve Meşrutiyet dönemlerinde gayrimüslim Osmanlıların protesto hareketleri. İçinde Y. Avcı, U. Karabulut ve S. Karabulut (Ed.). Osmanlı Payitahtında Siyasi Muhalefet ve Protesto Kültürü. İstanbul: Libra Kitapçılık ve Yayıncılık, 329-370.
• Le Bon, G. (1997). Kitleler psikolojisi. İstanbul: Hayat Yayınları.
• Meclisi Mebusan Zabıt Ceridesi. (13 Mayıs 1325). Sekseninci İnikad, Devre: 1, Cilt: 3
• Meclisi Mebusan Zabıt Ceridesi. (18 Haziran 1328). Yirmi üçüncü İnikad, Devre: 2, Cilt: 1.
• Meclisi Mebusan Zabıt Ceridesi. (19 Mayıs 1328). Dokuzuncu İnikad, Devre: 2, Cilt: 1.
• Meclisi Mebusan Zabıt Ceridesi. (21 Mayıs 1325). Seksen beşinci İnikad, Devre: 1, Cilt: 4
• Meclisi Mebusan Zabıt Ceridesi. (25 Nisan 1325). Altmış sekizinci İnikad, Devre: 1, Cilt: 3
• Meclisi Mebusan Zabıt Ceridesi. (26 Mayıs 1325). Seksen sekizinci İnikad, Devre:1, Cilt: 4
• Meclisi Mebusan Zabıt Ceridesi. (4 Mayıs 1325). Yetmiş üçüncü İnikad, Devre: 1, Cilt: 3
• Meyer, D. S. ve L. Lupo. (2007). Assessing the politics of protest political science and the study of social movements, İçinde B. Klandermans ve C. Roggeband (drl.). Handbook of Social Movements Across Disciplines, New York: Springer, 111-156.
• Mumcu, A. ve E. Küzeci. (2007). İnsan hakları ve kamu özgürlükleri. Ankara: Turhan Kitabevi.
• Norris, P. (2002). Democratic phoenix: reinventing political activism. New York: Cambridge University Press.
• Ortaylı, İ. (2014). İmparatorluğun son nefesi Osmanlı’nın yaşayan mirası cumhuriyet. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Özenç, B. (2015). Toplantı ve gösteri yürüyüşü özgürlüğü ve mekan yasakları. İÜHFM. 73(2), 87-134.
• Şirin, T. (2013). Türkiye’de toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkına ilişkin sorunlar. Anayasa Hukuku Dergisi. 2(4), 289-316.
• T.B.M.M. Tutanak Dergisi (23 Temmuz 1953). Yüz On Beşinci Birleşim, Cilt:24, Dönem:9, Toplantı: 8
• T.B.M.M. Tutanak Dergisi (3 Haziran 1946). Elli Sekizinci Birleşim, Cilt:24, Dönem: 7, Toplantı: 3
• T.B.M.M. Tutanak Dergisi (24 Kasım 1952). Sekizinci Birleşim, Cilt: 17, Dönem: 9, Toplantı: 9
• T.B.M.M. Zabıt Ceridesi (27 Haziran 1956). Seksen İkinci İnikat, Cilt: 12, Devre: 10, İçtima:2
• T.C. Resmi Gazete (23 Temmuz 1953), https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/8465.pdf.
• T.C. Resmi Gazete (30 Haziran 1956), https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/9346.pdf.
• Tanör, B. (2016). Osmanlı-Türk anayasal gelişmeleri. 27. Baskı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Tanyar Z. Ç. (2011). Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi içtihadında toplantı ve gösteri yürüyüşü hakkı, AUHFD, 60 (3), 593-634.
• Tilly, C. (2004). Social movements 1768-2004, Boulder: Paradigm Publishers
• Uygun, O. (2017). Devlet teorisi. İstanbul: On İki Levha Yayıncılık.
• Yarsuvat, D. (1968). Toplantı ve gösteri yürüyüşleri hürriyeti ve ilgili ceza hükümleri. İstanbul: Sermet Matbaası.
• Yılmaz, L. (2020). Osmanlı-Türk tarihi için siyasal protesto kavramının sınırları. İçinde Y. Avcı, U. Karabulut ve S. Karabulut (Ed.). Osmanlı Payitahtında Siyasi Muhalefet ve Protesto Kültürü. İstanbul: Libra Kitapçılık ve Yayıncılık, 45-66.