Döviz Kurundaki Değişimlerin Yurtiçi Üretici ve Tüketici Fiyatlarına Geçiş Etkisi: Türkiye Üzerine Bir Uygulama

Yıl 2023, Cilt: 22 Sayı: 1, 223 - 238, 27.01.2023

Rüstem Yanar , Eyüp Berk

https://doi.org/10.21547/jss.1187052

Cited By: 1

Öz

Sermaye hareketlerinin serbestleşmesiyle birlikte birçok ülke, dalgalı döviz kuru rejimine geçiş sağlamıştır. Dalgalı kur rejimi merkez bankalarının bağımsız para politikası izlemesinin önünü açmıştır. Bu bağlamda ülkelerin merkez bankaları tarafından enflasyon hedeflemesine yönelik para politikaları uygulanmaya başlanmıştır. Uygulanan para politikaları sonucunda döviz kurlarında meydana gelen artış, enflasyon üzerinde yukarı yönlü bir baskı oluşturmuştur. Bu durum iktisat literatüründe “Geçiş Etkisi” olarak tanımlanmaktadır. Bu çalışmada ilk olarak Geçiş Etkisi konusuyla ilgili bilgi verilmiş ve sonrasında ise Türkiye’de döviz kurunda meydana gelen değişimin üretici ve tüketici fiyatlarına ne kadar etki ettiği konusunda çalışmalara ilişkin literatür taramasının sonuçları gösterilmiştir. Daha sonra Türkiye’de döviz kurunun üretici ve tüketici fiyatları üzerinde meydana getirdiği etkiyi belirlemek adına Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE), Üretici Fiyat Endeksi (ÜFE) ve Nominal Döviz Kuru (NDK) verileri kullanılarak 2003 Ocak ile 2021 Aralık dönemlerini kapsayan 228 aylık veri kullanılarak VAR modeli üzerinden analiz yapılmıştır. Analiz sonuçlarına göre NDK ile TÜFE ve ÜFE değişkenlerinin uzun dönemde birlikte hareket ettiği ve kısa dönemde NDK’dan TÜFE ve ÜFE’ye doğru, uzun dönemde ise TÜFE ile ÜFE’den NDK’ya doğru nedensellik ilişkisinin bulunduğu gözlemlenmiştir. Ayrıca uzun dönemde NDK’dan ÜFE’ye doğru nedensellik ilişkisinin bulunduğu da tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Geçiş Etkisi, Nominal Döviz Kuru, ÜFE, TÜFE, VAR Modeli

The Pass-Through Effect of Exchange Rates to Domestic Producer and Consumer Prices a Practice on Turkey

Öz

With the liberalization of capital movements after 1980, many countries have transitioned to a floating exchange rate regime. The floating exchange rate regime has increased the ability of central banks to determine independent monetary policy. In this context, monetary policies for inflation targeting started to be implemented by the central banks of the countries. The increase in exchange rates as a result of the monetary policies implemented created an upward pressure on inflation. This situation is defined as the 'Pass -Through Effect' in the economics literature. In this study, firstly, information about the Transition Effect is given and then the results of the literature review on the studies on how the change in the exchange rate in Turkey affects producer and consumer prices are shown. Then, in order to determine the effect of the exchange rate on producer and consumer prices in Turkey, using the Consumer Price Index (CPI), Producer Price Index (PPI) and Nominal Exchange Rate (NDK) data, 228 monthly data covering the period from 2003 January to 2021 December were used. Analysis was done on the VAR model. According to the results, it has been observed that the NDK and CPI and PPI variables act together in the long run, and there is a causal relationship from NDK to CPI and PPI in the short run, and from CPI and PPI to NDK in the long run. In addition, it has been determined that there is a causal relationship from NDK to PPI in the long run.

Anahtar Kelimeler

Pass-Through Effect, Nominal Exchange Rate, PPI, CPI, VAR Model

Kaynakça

• Akdemi̇r, S., & Özçeli̇k, M. (2018). Döviz kurlarının yurtiçi fiyatlara geçiş etkisi: türkiye ekonomisi 2003-2017 dönemi uygulaması. Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 14(1), 16.
• Aldemir, Ş. (2008). Üretici fiyatlarına geçiş etkisinde ara malları ithalatının rolü. Mustafa Kemal Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 22(1).
• Alptekin, V., Yılmaz, K. Ç., & Taş, T. (2016). Döviz kurundan fiyatlara geçiş etkisi: Türkiye örneği. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 35, 1-9.
• Altıntaş, H. (2014). Türkiye’de döviz kurunun cari işlemler üzerindeki asimetrik etkisi—NARDL modeli. Uludağ Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 33(1), 163-201.
• Amitrano, A., De Grauwe, P., & Tullio, G. (1997). Why has ınflation remained so low after the large exchange rate depreciations of 1992? JCMS: Journal of Common Market Studies, 35(3), 329-346. https://doi.org/10.1111/1468-5965.00065
• Baş, G., & Kara, M. (2020). Döviz kuru ve ithalat fiyatlarının tüketici fiyatları üzerindeki geçiş etkisi—Türkiye ekonomisi üzerine bir araştırma. İşletme ve İktisat Çalışmaları Dergisi, 8(2), 115-125.
• Berument, M. H. (2002). Döviz kuru hareketleri ve enflasyon dinamiği: Türkiye Örneği.
• Bozdağlıoğlu, E. Y., & Yılmaz, M. (2017). Türkiye’de enflasyon ve döviz kuru ilişkisi: 1994-2014 yılları arası bir inceleme. BEU İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Akademik İzdüşüm Dergisi, 2(3), 1-20.
• Darvas, Z. (2001). Exchange rate pass-through and real exchange rate in EU candidate countries (Working Paper 2001,10). Discussion Paper Series 1. https://www.econstor.eu/handle/10419/19548
• Devereux, M. B., & Engel, C. (2002). Exchange rate pass-through, exchange rate volatility, and exchange rate disconnect. Journal of Monetary Economics, 49(5), 913-940. https://doi.org/10.1016/S0304-3932(02)00130-7
• Dornbusch, R. (1985). Exchange rates and prices (Working Paper Sy 1769). National Bureau of Economic Research. https://doi.org/10.3386/w1769
• Duman, Y. K., & Sağdiç, A. (2019). Türkiye’de döviz kuru ve enflasyon ilişkisi—ekonometrik bir analiz. Sakarya İktisat Dergisi, 8(1), 1-16.
• Ergi̇n, A. (2015). Döviz kuru ve enflasyon arasındaki geçiş etkisi: Türkiye örneği. Niğde Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 8(3), 13-29.
• Ertürk, E., & Erkan, R. (2021). Petrol fiyatlarından enflasyona geçiş etkisi—geleneksel Shilips eğrisi yöntemi ve Svar analizi. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 76(1), 103-127.
• Hüfner, F. P., & Schröder, M. (2002). Exchange rate pass-through to consumer prices: a european perspective. SSRN Electronic Journal. https://doi.org/10.2139/ssrn.304939
• Hyder, Z., & Shah, S. (2005). Exchange rate pass-through to domestic prices in Pakistan. Macroeconomics. https://ideas.repec.org/p/wpa/wuwpma/0510020.html
• Kara, H., & Öğünç, F. (2012). Döviz kuru ve ithalat fiyatlarının yurtiçi fiyatlara etkisi. İktisat, İşletme ve Finans Dergisi, 27(317), 09-28. https://doi.org/10.3848/iif.2012.317.3396
• Kara, H., & Sarikaya, C. (2021). Enflasyon dinamiklerindeki değişim: döviz kuru geçişkenliği güçleniyor mu? Koç University-TUSIAD Economic Research Forum Working Papers, 2121.
• Karaoğlu, N., & Kılıçkaplan, S. (2018). Döviz kurunun yurt içi fiyatlara geçiş etkisinin yumuşak geçişli regresyon modeliyle tahmini. Bulletin of Economic Theory and Analysis, 3(3), 195-215. https://doi.org/10.25229/beta.465635
• Kaya, H. (2018). 2001 krizi sonrası Türkiye’de döviz kuru ve enflasyon ilişkisi: döviz kuru geçiş etkisinin VAR Analizi. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 73(3), 841-865. https://doi.org/10.1501/SBFder_0000002519
• Kaygısız, A. D. (2018). Döviz kuru dalgalanmalarının enflasyon üzerindeki geçiş etkisi: Türkiye örneği. International Review of Economics and Management, 6(2), 117-137.
• Kiptui, L. K. (2005). Exchange rate pass-through to domestic prices in Kenya: 1972-2004 [Thesis, University of Nairobi]. http://erepository.uonbi.ac.ke/handle/11295/20226
• McCallum, B. T., & Nelson, E. (1999). Nominal income targeting in an open-economy optimizing model. Journal of Monetary Economics, 43(3), 553-578. https://doi.org/10.1016/S0304-3932(99)00005-7
• McCarthy, J. (2007). Pass-through of exchange rates and ımport prices to domestic ınflation in some ındustrialized economies. Eastern Economic Journal, 33(4), 511-537.
• Menon, J. (1996). The degree and determinants of exchange rate pass-through: market structure, non-tariff barriers and multinational corporations. The Economic Journal, 106(435), 434-444. https://doi.org/10.2307/2235258
• Özdamar, G. (2015). Türkiye ekonomisinde döviz kuru geçiş etkisi: ARDL-SINIR TESTİ yaklaşımı bulguları. Akdeniz İ.İ.B.F Dergisi, 32, 66-97.
• Peker, O., & Görmüş, Ş. (2008). Türkiye’de döviz kurunun enflasyonist etkileri. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 13(2), 187-202.
• Selim, S., & Güven, E. T. A. (2014). Türkiye’de enflasyon, döviz kuru ve işsizlik arasındaki ilişkinin ekonometrik analizi. Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10(1), 20.
• Sever, E., & Mızrak, Z. (2007). Döviz kuru, enflasyon ve faiz oranı arasındaki ilişkiler: türkiye uygulaması. SÜ İİBF Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 265, 19.
• Taylor, J. B. (2000). Low inflation, pass-through, and the pricing power of firms. European Economic Review, 44(7), 1389-1408. https://doi.org/10.1016/S0014-2921(00)00037-4
• Türk, E. (2016). Döviz kuru enflasyon ilişkisi—Türkiye örneği. Ufuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(9), 81-102.
• Türk, E., & Çeti̇nkaya, A. T. (2015). Döviz kurundan fiyatlara geçiş etkisinin granger nedensellik testiyle incelenmesi—Türkiye örneği. Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5(1), 27-38.
• Yanar, R. (2009). Gelişmekte olan ülkelerde döviz kuru rejim tercihinin makro ekonomik performans üzerine etkileri. Gaziantep Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(2), 255-270
• Yang, J. (1997). Exchange rate pass-through in U.S. manufacturing ındustries. The Review of Economics and Statistics, 79(1), 95-104. https://doi.org/10.1162/003465397556430
• Yaprakli, S., Bozma, G., & Akdağ, M. (2019). Döviz kurlarının yabancı portföy yatırımları üzerindeki etkilerinin ARDL ve NARDL yöntemleri ile incelenmesi. İzmir İktisat Dergisi, 34(1), 1-13. https://doi.org/10.24988/ije.2019341753
• Yıldırım, K. (2021). Döviz kuru fiyat geçiş etkisi için ampirik bir analiz: Türkiye örneği. Bartın Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 12(23). https://dergipark.org.tr/en/pub/bartiniibf/issue/62623/707601