Eski Uygurca Sitātapatrādhāraṇī’ye İlişkin Fragmanlar

Yıl 2023, Cilt: 22 Sayı: 1, 115 - 131, 27.01.2023

Uğur Uzunkaya

https://doi.org/10.21547/jss.1196190

Öz

Eski Uygurca; dinî ve din dışı bir yazın temelinde gelişmiştir. Din dışı yazını gündelik yaşama ilişkin sivil belgeler oluştururken, dinî yazını esasen Budizm, Manihaizm ve Nasturi Hristiyanlık gibi muhitlere ilişkin yazınsal kaynakların tercümesi oluşturmaktadır. Dinî yazınsal kaynakların tercümesi söz konusu olduğunda, bunlar arasında da en büyük pay Budizm’e aittir. Esasen Budizm, Uygurlar arasında tek bir ekolüyle yer almaz. Kuzey Budizmi yahut bir diğer adıyla Mahāyāna ekolü başta olmak üzere Hindistan menşeli olsun olmasın birçok ekolün Budist Uygur edebiyatında izleri görülmektedir. Tibet Budizmi de Hoço Uygur Hanlığı’nın [850-1250] özellikle son döneminde yazınsal kaynaklarıyla varlığı tanıklanan ve Budist Uygur edebiyatında kendine yer edinen bir ekoldür. Esasen Vajrayāna veya Tantra Budizmi’ne dayanan ve Tibet’in yerel dini olan Bön ile de harmanlanmış Tibet Budizmi, bugün Tibet ve Moğolistan’da kendine inanır bulmuştur. Bu noktada bu yazının konusunu da oluşturan Sitātapatrādhāraṇī bu gelenekte kaleme alınmış bir metindir. Bu yazıda Eski Uygurca Sitātapatrādhāraṇī’ya ait olduğu tespit edilen ve bugün Berlin Turfan Koleksiyonu’nda U 2250 (T I [544]), U 2251 (T I [545]) ve U 2252 (T I [546]) arşiv numaralarıyla korunan şimdiye kadar neşredilmemiş üç fragmanın filolojik neşri gerçekleştirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Eski Uygurca, Budizm, Tibet Budizmi, Sitātapatrādhāraṇī, metin neşri

The Fragments of Old Uyghur Sitātapatrādhāraṇī

Öz

Old Uyghur developed on the basis of religious and non-religious literature. While non-religious literature constitutes civil documents related to daily life, religious literature mainly constitutes the translation of literary sources related to circles such as Buddhism, Manichaeism and Nestorian Christianity. Among these, Buddhism has the largest place when it comes to the translation of religious literature. In fact, Buddhism does not take place among the Uyghurs with a single school. Northern Buddhism, or Mahāyāna school, in other words, and many schools, whether they originated in India or not, are traced in Buddhist Uyghur literature. Tibetan Buddhism is also a school that has a place in the Buddhist Uyghur literature, whose existence was witnessed especially in the last period of the Qocho Uyghur Khanate [850-1250] with its literary sources. Tibetan Buddhism, which is essentially based on Vajrayāna or Tantric Buddhism and blended with the Tibetan local religion Bön, has found its place in Tibet and Mongolia today. At this point, Sitatapatrādhāraṇī, which is also the subject of this paper, is a text written in this tradition. In this paper, three fragments identified as belonging to the Old Uyghur Sitātapatrādhāraṇī and preserved today in the Berlin Turfan Collection with archival numbers U 2250 (T I [544]), U 2251 (T I [545]) and U 2252 (T I [546]) will be examined. The philological edition of these fragments, which have not been published until now, will be carried out.

Anahtar Kelimeler

Old Uyghur, Buddhism, Tibetan Buddhism, Sitātapatrādhāraṇī, text edition

Kaynakça

• Adams, D. Q. (2013). A dictionary of Tocharian B. Revised and greatly enlarged vol. 1-2. Amsterdam, New York: Rodopi.
• Bell, S. C. (1992). The religion of Tibet. Delhi: Motilal Banarsidass.
• Clauson, S. G. (1972). An etymological dictionary of pre-thirteenth-century Turkish. Oxford: Oxford at the Clarendon.
• Edgerton, F. (1953). Buddhist hybrid Sanskrit grammar and dictionary. Vol. II: Dictionary. New Haven: Yale University.
• Gharib, B. (1995). Sogdian dictionary: Sogdian-Persian-English. Tehran: Farhangan.
• Harvey, P. (2013). An introduction to Buddhism: Teaching, history and practices. Cambridge: Cambridge University Press.
• Hirakawa, A. (1997). Buddhist Chinese-Sanskrit dictionary. Tōkyō: Reiyūkai.
• Kaçalin, M. S. & Ölmez, M. (2019). Dîvânu lugâti’t-Turk. Mahmûd el-Kâşgarî. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.
• Kılıç Cengiz, A. (2021). Eski Uygur dönemine ait Tantrik bir metin: Sitātapatrādhāraṇī. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Lessing, F. D. & Wayman, A. (1978). Introduction to the Buddhist Tantric systems. Delhi: Motilal Banarsidass Publishers.
• Monier-Williams, M. (1899). A Sanskrit-English dictionary. Oxford: Oxford University Press.
• Müller, F. W. K. (1911). Uigurica II. Berlin.
• Ölmez, M. & Uzunkaya, U. (2017). Eski Uygurcada Tibet Budizmi. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 65(1), 61-89.
• Özertural, Z. (2020). Alttürkische Handschriften Teil 4: Varia Buddhica: Buddhistische Gedichte und Kleinere Sūtra-Texte. Stuttgart: Franz Steiner.
• Porció, T. (1997). Preliminary notes on the Uigur and Tibetan versions of the Sitātapatrādhāraṇī. Á. Berta & E. Horváth (Ed.), Historical and linguistic interaction between Inner-Asia and Europe. Proceedings of the 39th PIAC Szeged, Hungary: June 16-21, 1996. (ss. 229-241). Szeged: University of Szeged.
• Porció, T. (2000). The one with the white parasol. Four Sitātapatrā texts in the Derge Kanjur and a Dunhuang text (Pelliot tibétain, no. 45) with an annotated English translation of the longest canonical version. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Viyana Üniversitesi, Viyana.
• Porció, T. (2003). On the Brāhmī glosses of the Uygur Sitātapatrā text. Central Asiatic Journal, 47, 91-109.
• Poucha, P. (1955). Institutiones linguae Tocharicae. Pars I: Thesaurus linguae Tocharicae dialecti A. Praha: Státní Pedagogické Nakladatelství.
• Powers, J. (2007). Introduction to Tibetan Buddhism. New York, Colorado: Snow Lion Publications. Rhys Davids, T. W. & Stede, W. (1921-1925). The Pali text society’s Pali-English dictionary. Oxford: Pali Text Society.
• Röhrborn, K. & Róna-Tas, A. (2005). Spätformen des zentralasiatischen Buddhismus, Die altuigurische Sitātapatrā-dhāraṇī, herausgegeben, übersetzt und kommentiert. Göttingen: Nachrichten der Akademie der Wissenschaften zu Göttingen.
• Röhrborn, K. (1977-1998). Uigurisches Wörterbuch. Sprachmaterial der vorislamischen türkischen Texte aus Zentralasien 1-6. Wiesbaden: Steiner.
• Röhrborn, K. (2010). Uigurisches Wörterbuch. Sprachmaterial der vorislamischen türkischen Texte aus Zentralasien, Neubearbeitung. I. Verben. Vol. 1: ab- - äzüglä-. Stuttgart: Steiner.
• Röhrborn, K. (2015). Uigurisches Wörterbuch. Sprachmaterial der vorislamischen türkischen Texte aus Zentralasien. Neubearbeitung. II. Nomina-Pronomina-Partikel. Band 1: a-asvık [Uygurca sözlük. İslam öncesi Orta Asya Türkçe metinlerinin dil malzemesi. Yeniden düzenlenmiş baskı. II. İsimler-zamirler-edatlar. 1. Cilt: a-asvık]. Stuttgart: Steiner.
• Sümer, İ. (2000). Tibet Budizmi’nde din anlayışı. Dinler tarihi araştırmaları-II. (Sempozyum: 20-21 Kasım 1998, Konya) (ss. 327-341). Ankara: Aydoğdu Ofset.
• Sümer, İ. (2003). Lotus’un içindeki inci. Lamaizm’le Nirvana’ya yolculuk. İstanbul: Kara Kutu.
• Şen, S. (2002). Eski Uygur Türkçesinde ikilemeler. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Samsun.
• Tokyürek, H. (2019). Eski Uygur Türkçesinde Budizm ve Manihaizm terimleri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Wilkens, J. (2021). Handwörterbuch des Altuigurischen: Altuigurisch – Deutsch – Türkisch / Eski Uygurcanın el sözlüğü: Eski Uygurca – Almanca – Türkçe. Göttingen: Universitätsverlag Göttingen.
• Elektronik Kaynakça
• DDB = Digital Dictionary of Buddhism, www.buddhism-dict.net (Erişim tarihi: 16.08.2022).
• Taishō 977, c. 19, 404b08-407a01: http://21dzk.l.u-tokyo.ac.jp/SAT2015/T0977_.19.0404a02:0404a02.cit (Erişim tarihi: 16.08.2022)
• U 2250 (T I [544]): ön: http://turfan.bbaw.de/dta/u/images/u2250seite2.jpg arka: http://turfan.bbaw.de/dta/u/images/u2250seite1.jpg (Erişim tarihi: 16.08.2022).
• U 2251 (T I [545]): ön: http://turfan.bbaw.de/dta/u/images/u2251seite1.jpg arka: http://turfan.bbaw.de/dta/u/images/u2251seite2.jpg (Erişim tarihi: 16.08.2022).
• U 2252 (T I [546]): ön: http://turfan.bbaw.de/dta/u/images/u2252seite1.jpg arka: http://turfan.bbaw.de/dta/u/images/u2252seite2.jpg (Erişim tarihi: 16.08.2022).