Hitit İnanç Dünyasının Temel Yönleri ile Toplumsal Yaşamdaki Yansımaları

Yıl 2023, Cilt: 22 Sayı: 4, 1296 - 1308, 20.10.2023

Nazan Baş , Yasemin Arıkan

https://doi.org/10.21547/jss.1339580

Öz

Hititlerin öne çıkan dinî karakteri çok tanrılı olmasıdır. Ancak bu tanrılar sadece belli başlı yaratıcı ilahlardan değil, yüzlerce tanrı ve tanrıça adıyla kaotik bir tanrılar topluluğundan oluşur. Hitit tanrıları duygulara sahip olan, yemek yiyip içen ve çoğalan özellikleri ve tasvirleriyle antropomorfik yapıdadır. İçerisinde aynı tanrıların başka yörede tapınım gören daha yerel biçimleri de vardır. Ayrıca dönemin farklı kültürlerinden Hurri, Hatti, Pala vb. gibi kökenlere ait tanrılar da Hititlerin bünyesinde panteona dahil edilmiştir ve her tanrının mevkisine göre kültü kutsanmıştır. Hitit siyasi tarihinin değişimi de tanrılar tapınımını etkilemiş, tanrıların önem derecelerinde değişimler olmuştur. Çok sayıda tanrının yer aldığı bir inanç sisteminde bu tanrılarla ilgilenmek, kültlerini kutsamak güç ve vakit ayrılması gereken eylemlerdir. Tanrılar kültünün kutsanması Hititlerin aksatmaması gereken başlıca görevleri arasındadır. Tanrılara daima kurbanlar sunarak onlar hoş tutulmalıdır. Özellikle bayram törenleri tanrılara bir nevi şükran gösterisinin yapıldığı zamanlardır. Meydana gelen doğa olayları Hititler için tanrılar tarafından gönderilen bir cezalandırma yöntemi olarak algılanmıştır. Tanrıların öfkesi halkın sel, kuraklık, kıtlık, hastalık gibi olumsuz yaşam koşullarıyla karşılaşması anlamına gelmekteydi. Böyle felaketlerin yaşanmasını istemedikleri için tanrıların niçin kızdıklarını öğrenme çabasında olmuşlardır. Mitolojik metinlerinde kızgın tanrıların neler yapabildiklerini betimleyerek tanrılara daha fazla bağlılık göstermişlerdir. Öldükten sonra ise kral ve kraliçelerin tanrı ve tanrıçalar arasında yer aldığına inanıp onların kültüne de tapınım göstermişlerdir. Sıradan insanların ise öldükten sonra karanlık yer altı dünyasında sonraki yaşamları devam etmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hititler, Din, Öteki Dünya, Mitoloji, Bayram

Basic Features of the Hittite Belief World and Its Reflections in Social Life

Öz

The prominent religious feature of the Hittites is that they are polytheistic. However, these deities are not just the creator deities, but a chaotic community of deities with hundreds of gods and goddesses. The Hittite gods are anthropomorphic with their emotions, eating, drinking, and procreating features and descriptions. There are also more local forms of the same gods worshiped elsewhere. The cult of each god is consecrated according to his/her degree. The change in the Hittite political history also affected the worship of the gods, and there were changes in the precedence of the gods. In a religious cult where there are many gods, taking care of these gods and consecrating their cults are difficult and time-consuming activities. The consecration of the cult of the gods is among the main duties of the Hittites that should not be neglected. By always offering sacrifices to the gods, they should be treated well. Especially the festival ceremonies are the times when a kind of show of gratitude is made to the gods. Natural events were perceived as a punishment method sent to the Hittites by the gods. The anger of the gods meant that the people faced bad living conditions such as flood, drought, famine, and disease. They tried to find out why the gods were angry because they did not want to the calamity. In their mythological texts, they describe what the angry gods could do, and therewith they worship more the gods. After they died, they believed that kings and queens were among the gods and goddesses and worshiped their cult. After other people died, their afterlife continued in the dark underworld.

Anahtar Kelimeler

Hittites, Religion, Afterworld, Mythology, Festival

Kaynakça

• Akyurt, M. (2022). M.Ö. 2. binde Anadolu'da ölü gömme adetleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Archi, A. (2007). The soul has to leave the land of the living. Journal of Ancient Near Eastern Religions, 7(2), 169-195.
• Ardzinba, V. (2010). Eskiçağ Anadolu ayinleri ve mitleri. (Uravelli, O. Çev.) Ankara: Kafdav Yayınları.
• Arıkan, Y. (1994). II. Muršili'nin veba duaları (CTH 378). (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Arıkan, Y. (1998). Hitit dini üzerine bir inceleme. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, 38(1-2), 271-285.
• Arıkan, Y. (2017). Hitit dininin tarihi gelişimi ve Hitit panteonu. Güneri, S. (Ed.). Yaşar Coşkun'a Saygı Yazıları (s. 41-72). İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları.
• Arıkan, Y. (2019). Hitit duaları. Kulakoğlu, F., Yıldırım, T. vd. (Ed). Uğur Silistreli Anı Kitabı: Anadolu Arkeolojisi Üzerine Yazılar (s. 31-42). Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Aslantürk, N. (2013). Hitit belgelerinde Hurri tanrıları ve onların kültleri. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Aslantürk, N. (2018). En eski kâhinler: Hitit falcıları. Magma Dergisi, 37, 30-33.
• Badalì, E., und Zinko, C. (1989). Der 16. tag des AN.TAH.ŠUM-festes. text, übersetzung, kommentar, glossar. Innsbruck: Scientia.
• Beal, H. R. (2002). Hittite Oracles. Ciraolo, L., Seidel, J. (Ed.). Magic and divination in the ancient world (s. 57-81). Leiden: Brill Styx.
• Beckman, G. (2003). Edicts and proclamations: bilingual edict of Hattušili I. Hallo, W. W. (Ed.). The Context of Scripture Volume II (s. 79-81). Leiden: Koninklijke Brill NV.
• Beckman, G. (2013). Hittite religion. Salzman M. R. and Sweeney M. A. (Ed.). Cambridge History of Religions in the Ancient World: Volume 1, From the Bronze Age to the Hellenistic Age (s. 84.101). Cambridge: Cambridge University Press.
• Bozgun, Ş. (2017). CTH 89: çiviyazılı belgelerde Hitit sınır kenti Tiliura (I). Archivum Anatolicum (ArAn), 11(1), 29-74.
• Bryce, T. (2003). Hitit dünyasında yaşam ve toplum. (Günay, M. Çev.) Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
• Cammarosano, M. (2018). Hittite local cults. Atlanta: SBL Press.
• Carruba, O. (2008). Analisi delle liste reali etee. Eothen, 16, 63-85.
• Collins, B. J. (2007). The Hittites and their world. Atlanta: Society of Biblical Literature.
• Daddi, P. F. (1982). Mestieri, professioni e dignità neIl'Anatolia ittita. Roma: Incunabula Graeca.
• de Martino, S. (2013). Din ve mitoloji. Doğan Alparslan, M. ve Alparslan, M. (Ed.). Hititler Bir Anadolu İmparatorluğu (s.410-430). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Dinçol, A. (1982). Anadolu uygarlıkları ansiklopedisi 1. İstanbul: Görsel Yayınlar.
• García Trabazo, J. V. (2002). Textos religiosos hititas. Mitos, plegarias y rituales. Madrid: Biblioteca de Ciencias Biblicas y Orientales.
• Goetze, A. (1957). Kleinasien. Kulturgeschichte des alten orients. München: C. H. Beck'sche Verlag.
• Goetze, A. (1969). Hittite myths, epics, and legends. Pritchard, J. B. (Ed.). Ancient Near Eastern Texts Relating to the Old Testament, Third Edition with Supplement (s. 120-128). Princeton: Princeton University Press.
• Gurney, O. (1981). The Babylonians and Hittites. Loewe, M., Blacker, C. (Ed.). Divination and Oracles (s. 142-173). London: George Allen & Unwin Publishers.
• Gurney, O. R. (1977). Some aspects of Hittite religion. Oxford: Oxford University Press.
• Güterbock, H. G. (1960). An outline of the Hittite AN.TAḪ.ŠUM festival. Journal of Near Eastern Studies, 19(2), 80-89.
• Güterbock, H. G. (1970). Some aspects of Hittite festivals. André, F. (Ed.). Actes de la XVII. Rencontre Assyriologique Internationale (s. 175-180). Bruxelles: Universite Libre de Bruxelles.
• Haas, V. (1994). Geschichte der hethitischen religion. Leiden: E.J. Brill.
• Haas, V. und Wäfler, M. (1977). Bemerkungen zu É ḫeštī/ā- (2. Teil). Ugarit Forschungen, 9, 87-122.
• Haas, V., (2002). Hitit dini. Jacob, W. (Ed.). Hititler ve Hitit İmparatorluğu 1000 Tanrılı Halk (s. 438-442). Bonn: Kunst - und Ausstellungshalle.
• Hoffner, H. (1998). Hittite myths, second edition. Atlanta: Scholars Press.
• Kammenhuber, A. (1976). Orakelpraxis, träume und vorzeichenschau bei den Hethitern. Heidelberg: Carl Winter Universitätsverlag.
• Kassian, A., Korolëv, A., ve Sidel'tsev, A. (2002). Hittite funerary ritual: šalliš waštaiš. Münster: Ugarit Verlag.
• Klinger, J. (2008). Rituale. Janowski, B., Gernot, W. (Ed.). Omina, orakel, rituale und beschwörungen (s. 187-223). München: Gütersloher Verlagshaus.
• Neu, E. (1974). Der Anitta - text. Wiesbaden: Otto Harrassowitz.
• Otten, H. (1958). Hethitische totenrituale. Berlin: Institut für Orientforschung.
• Özdemir, N. (2008). Hititçe çiviyazılı kaynaklara göre kraliçe Ašmunikal. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Polvani, A. M. (2005). Some thoughts about KUB 43.60 (the so-called text of “the voyage of the immortal human soul”). Aygül, S. (Ed.). 5. Uluslararası Hititoloji Kongresi Bildirileri (s. 613-622). Ankara: Nokta Ofset.
• Popko, M. (1995). Religions of Asia minor. Warsaw: Academic Publications Dialog.
• Rieken, E. (2015). Thesaurus Linguarum Hethaeorum digitalis, 11.10.2023 tarihinde https://www.hethport.uni-wuerzburg.de/TLHdig/tlh_xtx.php?d=KUB%2014.8 adresinden alındı.
• Riemschneider, K. K. (1970). Babylonische geburtsomina in hethitischer übersetzung. Wiesbaden : Otto Harrassowitz.
• Singer, I. (2002). Hittite prayers. Atlanta: SBL Writings from the Ancient World.
• Sommer, F. und Falkenstein, A. (1938). Die hethitisch-akkadische bilingue des Ḫattušili I. (Labarna II). München: Verlag der Bayerischen Akademie der Wissenschaften.
• Taracha, P. (2009). Religions of second millennium Anatolia. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
• Thieme, P. (1960). The 'Aryan' gods of the Mitanni treaties. Journal of the American Oriental Society, 80(4), 301-317.
• Ünal, A. (1980). Hitit tıbbının ana hatları. Belleten, 44(175), 475-495.
• Ünal, A. (2003). Hititler devrinde Anadolu 2. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Ünal, A. (2007). Hititçe çok dilli el sözlüğü. Hamburg: Verlag Dr. Kovač
• Ünal, A. (2013). Falcılık ve kehanet. Doğan-Alparslan, M., Alparslan, M. (Ed.). Hititler, Bir Anadolu İmparatorluğu (s. 452-473). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• van den Hout, T. (1994). Death as a privilege, the Hittite royal funerary ritual. Maarten, B. J. (Ed.). Hidden futures. Death and immortality in ancient Egypt, Anatolia, the Classical, Biblical and Arabic-Islamic World (s. 37-76). Amsterdam: Amsterdam University Press.