Van Ağzı Deyimleri

Yıl 2024, Cilt: 23 Sayı: 2, 479 - 499, 26.04.2024

Hami Akman

https://doi.org/10.21547/jss.1395180

Öz

Deyim; genellikle en az iki kelimeden oluşan, gerçek anlamından az ya da çok uzaklaşıp mecaz bir anlam kazanmış, anlatıma canlılık, renk ve heyecan katan kalıplaşmış söz dizileri olarak tanımlanabilir. Deyimin kalıplaşma özelliği, onun uzun süre değişmeden günümüze kadar ulaşmasını da beraberinde getirmiştir. Bu özelliği deyimi, dil açısından ele alınıp incelenmesi noktasında çekici bir hâle getirmiştir. Türkçe ilk kullanıldığı dönemlerden itibaren zengin bir deyim varlığına sahip olmuştur. Bu zenginlik, Türkçenin sadece yazı dillerinde değil; aynı zamanda bu yazı dillerine mensup olan ağızlarında da kendisini göstermiştir. Ağızlarda kullanılan deyimler üzerine yapılan çalışmaların sayısı son zamanlarda artmıştır. Bu çalışmada da Van ağzındaki deyimler ele alınmıştır. Van ağzı Türkiye’deki ağız sınıflandırmalarında Doğu Grubu Ağızları arasında ele alınmaktadır. Söz konusu ağız özellikle deyim varlığındaki zenginliğiyle dikkat çekicidir. Bu deyimler, birçok kavramın ifadesinde rol oynamaktadır. Bu kavramlardan bazıları; fiziki özellikler, öfke, sinir, evlilik, yeme içme, yalan, iftira, nazlanma, hoşnutsuzluk, kaybetme, defolma, küfür, hakaret etme, özür ve af dileme, dile düşme, maruz kalma, tecrübe-tecrübesizlik, deneyim-deneyimsizlik, acelecilik, merak etme, oyun, zulüm, eziyet, kurtarma, kurtulma, kurtarılma, emek, çaba, zorluk ya da mesele çıkarma, cesaret, ileri gitme, ısrar, inat, yarar, fayda, yemin, hayal/tasavvur etme, kötü bakış, rahatsızlık, hâkim olma, hava durumu, hak, Kur’an, yorgunluk, bitkinlik, çiş, işeme, ölüm, katletme, iyilik, komşuluk, cehalet, namaz, nazar, sınır, karşılık, mukabeledir. Bu makale bir ağız, dolayısıyla derleme çalışmasıdır. Derlemede görüşülen ve veriler toplanan kaynak kişilerin bilgileri çalışmanın sonunda listelenmiştir. Çalışmanın, ağızlar özelinde Türk diline katkı sağlaması umulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Deyim, Türkçe, Van ağzı

Van Dialect Idioms

Öz

Idiom can be defined as a series of stereotyped words, usually consisting of at least two words, which are more or less distant from their literal meaning and have acquired a figurative meaning, adding vitality, colour and excitement to the expression. The stereotyping feature of the idiom has brought it to the present day without changing for a long time. This feature has made the idiom attractive to be handled and analysed in terms of language. Turkish has had a rich idiomatic wealth since its first use. This richness has manifested itself not only in the written languages of Turkish but also in the dialects belonging to these written languages. The number of studies on idioms used in dialects has increased recently. In this study, the idioms in Van dialect are discussed. Van dialect is considered among the Eastern Group Dialects in the dialect classifications in Turkey. The dialect in question is especially remarkable with its richness in idioms. These idioms play a role in the expression of many concepts. Some of these concepts are; physical characteristics, anger, anger, marriage, eating and drinking, lying, slander, coyness, discontent, losing, getting out, swearing, insulting, apologising and asking for forgiveness, falling into language, exposure, experience-inexperience, experience-inexperience, hastiness, curiosity, play, cruelty, torment, rescue, rescue, rescue, labour, effort, difficulty or trouble, courage, going forward, insistence, obstinacy, benefit, utility, benefit, oath, imagination/imagination, bad look, discomfort, dominance, weather, right, Qur'an, fatigue, exhaustion, urine, urination, death, slaughter, goodness, neighbourliness, ignorance, prayer, evil eye, border, response, response. This article is a dialectal and therefore a compilation study. The information of the source persons interviewed and data collected in the compilation is listed at the end of the study. It is hoped that the study will contribute to the Turkish language in particular dialects.

Anahtar Kelimeler

Idiom, Türkish, Van dialect

Etik Beyan

Bu bir derleme çalışmasıdır. Etik Kurul Onayı siteye yüklenmiştir

Kaynakça

• Aksan, D. (2014). Türkçenin zenginlikleri incelikleri (4. Baskı). Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Alibekiroğlu, S. (2014). Türkiye Türkçesinde yarı yardımcı fiiller. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, s. 6, ss. 1140-1147.
• Alibekiroğlu, S. (2014). Çağdaş Türk lehçelerinde yardımcı fiiller. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ.
• Bulak, Ş., (2016). Van Küresin ağzında deyimler. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, s. 56, ss. 837-857.
• Hatiboğlu, V. (1978). Dilbilgisi terimleri sözlüğü. Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları.
• Hengirmen, M. (2007). Atasözleri ve deyimler Sözlüğü 1-2 (2. Baskı). İstanbul: Engin Yayınevi.
• Karahan, L. (2022). Anadolu ağızlarının sınıflandırılması. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Korkmaz, Z., (2017). Dil bilgisi terimleri sözlüğü (5. Baskı). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Parlatır, İ. (2010). Deyimler. Ankara: Yargı Yayınevi.
• Tekin, T. (2013). Köktürk yazıtlarındaki deyimler üzerine. I. Türk Dili, VI. 372-374.
• Topaloğlu, A. (2019). Karşılaştırmalı dil bilgisi terimleri sözlüğü. (1. Baskı). Dergâh Yayınları.
• Türk Dil Kurumu (2019). Derleme sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türk Dil Kurumu (2011). Türkçe sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.