Women's Labor-Force Participation and Employment in The Republic of Turkey: An Examination from The Perspective of Development Plans

Yıl 2024, Cilt: 23 Sayı: 3, 1072 - 1092, 30.07.2024

Adviye Aslı Denizli

https://doi.org/10.21547/jss.1359298

Öz

This study aims to examine women's labor-force participation and employment through a quantitative research pattern and document analysis. The number of times the word "women" selected as the primary unit of analysis appeared in eleven development plans announced between 1963-2023, which are the scope of this study, was determined and tabulated. The themes regarding women's labor-force participation and employment in the development plans were identified. In total, five themes, which are population, health, education-occupation, employment, and women's rights, were created by selecting variables that might affect the labor force and employment. The number of times the word "women" repeated under these themes was identified and given in a table. Findings about these themes were interpreted alongside references from the development plans. While the 100th anniversary of our Republic is right around the corner, we also included some statistical information in order to shed light on women's labor-force participation and employment in our country. We see that significant steps were taken starting from the 1970s to increase the education level of women, enhance its quality, extend the field of employment, their attendance to the labor force, and maintain it with the development plans covering the sixty-year period. However, it is clear that what was planned with the development plans is yet to be on the anticipated level. Development is on of the vital topics in the agendas of today’s societies. Under this framework, maintaining the improvement steps to be taken to empower women and increasing the influence of their application shall be as crucial in the future.

Anahtar Kelimeler

Women, Women, Development Plans

Türkiye Cumhuriyeti’nde Kadın İşgücü ve İstihdamı: Kalkınma Planları Perspektifinden Bir İnceleme

Öz

Bu çalışmanın amacı kalkınma planları çerçevesinde ülkemizde kadınların işgücüne katılımı ve istihdamının, nitel araştırma deseni izlenerek doküman analizi aracılığı ile incelenmesidir. Araştırmanın kapsamını oluşturan 1963-2023 arasındaki dönemde hazırlanan beşer yıllık on bir kalkınma planında, öncelikle analiz birimi olarak seçilen “kadın” sözcüğünün kaçar kez yer aldığı belirlenerek tablolaştırılmıştır. Kalkınma planlarında, araştırmanın amacı doğrultusunda kadın işgücü ve kadınların istihdamına ilişkin temalar belirlenmiştir. Bu temaların belirlenmesinde, kadınların işgücü ve istihdamlarına etki edebilecek değişkenler seçilerek nüfus, sağlık, eğitim-meslek, istihdam ve kadın hakları olmak üzere beş tema oluşturulmuştur. Belirlenen bu temalar altında, “kadın” sözcüğünün kaçar kez yinelendiği saptanarak tablo hâlinde sunulmuştur. İlgili temalara dair bulgular, kalkınma planlarından alıntılara da yer verilerek yorumlanmıştır. Çalışma kapsamında, Cumhuriyetimizin yüzüncü yılına ulaşırken ülkemizdeki kadın işgücü ve istihdamına, istatistikler aracılığıyla ışık tutulabilmesi için seçilmiş bazı istatistiklere de yer verilmiştir. Altmış yıllık dönemi kapsayan kalkınma planları ile kadınların eğitim düzeylerinin yükseltilmesi, niteliklerinin artırılması, istihdam edilebilirliklerinin geliştirilmesi, çalışma yaşamına katılmaları ve bunu sürdürebilmeleri yolunda, özellikle 1970’lerden başlayarak önemli adımlar atıldığı görülmektedir. Ancak kalkınma planlarıyla hedeflenenlerin, henüz istenilen düzeyde gerçekleştirilemediği anlaşılmaktadır. Kalkınmanın sürdürülebilir kılınması, günümüz toplumlarının önemli gündem maddeleri arasındadır. Bu çerçevede, kadınların güçlendirilmeleri için atılacak iyileştirme adımlarının sürdürülmesi ve bu adımların uygulamadaki etkinliğinin takip edilerek artırılması, gelecek için de önemini korumaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kadın İşgücü, Kadın İstihdamı, Kalkınma Planları

Kaynakça

• Akgeyik, T. (2017). Türkiye’de kadınların işgücü piyasasına katılımını etkileyen faktörler: TÜİK verileri üzerine bir analiz. Journal of Social Policy Conferences. 70, 31-53.
• Aslanpay Özdemir, E., Altay, A. (2018). Kalkınma planları bağlamında Türkiye’nin kalkınma sürecinde kadınların yeri. Fiscaoeconomia, 2(3), 115-142.
• Aşkın, E. Ö. (2015). Kadınların işgücü piyasasındaki konumlarını etkileyen faktörler. Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 10(1), 43-66.
• Belet, N. H. (2022). “Kadın” tematik başlığında plan gibi bakmak: Türkiye Cumhuriyeti On Birinci Kalkınma Planı ve Kadın Özel İhtisas Komisyonu raporunun analizi. Uluslararası Eşitlik Politikası Dergisi, 2(1), 79-98.
• Berber, M., Yılmaz Eser, B. (2008). Türkiye'de kadın istihdamı: Ülke ve bölge düzeyinde sektörel analiz. “İş, Güç” Endüstri İlişkileri ve İnsan Kaynakları Dergisi, 10(2), 1-16.
• Coşkun, R., Altunışık, R., Bayraktaroğlu, S., Yıldırım, E. (2015). Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri: SPSS uygulamalı. (8. Basım.), Sakarya: Sakarya Yayıncılık.
• Dayıoğlu, M., Kırdar, M. G. (2010). Türkiye’de kadınların işgücüne katılımında belirleyici etkenler ve eğilimler. Ankara: DPT Yayınları.
• Dedeoğlu, S., Ekiz Gökmen, Ç. (2021). Dünya’da ve Türkiye’de çalışma yaşamında kadın, Ankara: Uluslararası Çalışma Örgütü.
• Dedeoğlu, S., Öztürk, M. Y. (2010). Kapitalizm, ataerkillik ve kadın emeği: Türkiye örneği. İstanbul: Sav Yayıncılık.
• Demir Sargut, B. D. (2021). Kalkınma planları kapsamında toplumsal cinsiyet eşitliği ve kadının kalkınma planlarındaki yerinin analizi. Anadolu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 22(4), 71-82.
• DPT, (1963). Birinci Kalkınma Planı (1963-1967). 10.07.2023 tarihinde https://www.sbb.gov.tr/wpcontent/uploads/2022/07/Kalkinma_Plani_Birinci_Bes_Yillik_1963-1967.pdf. adresinden edinilmiştir.
• DPT, (1968). İkinci Kalkınma Planı (1968-1972). 10.07.2023 tarihinde https://www.sbb.gov.tr/wpcontent/uploads/2022/07/Ikinci_Bes_Kalkinma_Plani1968-1972.pdf. adresinden edinilmiştir.
• DPT, (1973). Üçüncü Kalkınma Planı (1973-1977). 10.07.2023 tarihinde https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/08/Yeni-Strateji-ve-Kalkinma Plani_Ucuncu-Bes-Yil_1973_1977.pdf. adresinden edinilmiştir.
• DPT, (1979). Dördüncü Kalkınma Planı (1979-1983). 10.07.2023 tarihinde https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/08/Dorduncu-Bes-Yillik-Kalkinma Plani_1979_1983.pdf. adresinden edinilmiştir.
• DPT, (1985). Beşinci Kalkınma Planı (1985-1989). 10.07.2023 tarihinde https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/08/Besinci-Bes-Yillik-Kalkinma-Plani-1985-1989.pdf. adresinden edinilmiştir.
• DPT, (1990). Altıncı Kalkınma Planı (1990-1994). 10.07.2023 tarihinde https://www.sbb.gov.tr/wpcontent/uploads/2022/07/Altinci_Bes_Yillik_Kalkinma_Plani-1990-1994.pdf. adresinden edinilmiştir.
• DPT, (1996). Yedinci Kalkınma Planı (1996-2000). 10.07.2023 tarihinde https://www.sbb.gov.tr/wpcontent/uploads/2022/07/Yedinci_Bes_Yillik_Kalkinma_Plani-1996-2000.pdf. adresinden edinilmiştir.
• DPT, (2001). Sekizinci Kalkınma Planı (2001-2005). 10.07.2023 tarihinde https://www.sbb.gov.tr/wpcontent/uploads/2022/07/Uzun_Vadeli_Strateji_ve_Sekizinci_Bes_Yillik_Kalkinma_Plani-2001-2005.pdf. adresinden edinilmiştir.
• DPT, (2007). Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013). 10.07.2023 tarihinde https://www.sbb.gov.tr/wpcontent/uploads/2022/07/Dokuzuncu_Kalkinma_Plani-2007-2013.pdf. adresinden edinilmiştir.
• Ecevit, Y. (2000). Çalışma yaşamında kadın emeğinin kullanımı ve kadın-erkek eşitliği, Kadın-Erkek Eşitliğine Doğru Yürüyüş Eğitim, Çalışma Yaşamı ve Siyaset, TÜSİAD, s. 119-196.
• Ecevit, Y. (2021). Toplumsal cinsiyet eşitliğinin temel kavramları. Ankara: CEİD yayınları.
• Erdoğan, S., Yaşar, S. (2018). Türkiye’de kadın istihdamının gelişimi: Konya-Karaman örneği. Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 20(34), 18-28.
• Göcen, S. (2020). Ekonomik gelişme ve kadın iş gücü istihdamı: Türkiye için nedensellik ilişkisi incelenmesi. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, 29, 45-60.
• Gürbüz, S., Şahin, F. (2017). Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri: Felsefe-yöntem-analiz. (4. Basım). Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• ILO, (2023). Dünyada İstihdam ve Sosyal Görümünüm: Eğilimler 2023. 06.12.2023 tarihinde https://www.ilo.org/ankara/news/WCMS_865505/lang--tr/index. adresinden edinilmiştir.
• ILO, (2023). Politika Alanları. 06.12.2023 tarihinde https://www.ilo.org/ankara/areas-of-work/dw/lang--tr/index.htm. adresinden edinilmiştir.
• Kalkınma Bakanlığı, (2014). Onuncu Kalkınma Planı (2014-2018). 10.07.2023 tarihinde https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/08/Onuncu_Kalkinma_Plani-2014-2018.pdf. adresinden edinilmiştir.
• Karasar, N. (2014). Bilimsel araştırma yöntemi (26. Basım). Ankara: Nobel yayın dağıtım.
• Kıral, B. (2020). Nitel bir veri analizi yöntemi olarak doküman analizi. Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(15), 170-189.
• Kızılboğa Özaslan, R., Alıcı, O. V. (2014). Kalkınma planlarında yerel yönetimler ve yapılan reformlar çerçevesinde mukayesesi. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11(26), 315-342.
• Kocacık, F., Gökkaya, V. B. (2005). Türkiye’de çalışan kadınlar ve sorunları. Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 6(1), 195-219.
• Kurtuluş, K. (2010). Araştırma yöntemleri. İstanbul: Türkmen Kitabevi.
• Makal, A. (2010). Türkiye’de erken Cumhuriyet döneminde kadın emeği. Çalışma ve Toplum, 2(25), 13-40.
• Makal, A. (2011). Türkiye’de 1950-1965 döneminde ücretli kadın emeğine ilişkin gelişmeler. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 56(2), 117-155.
• Mıhçı, H. (2014). Göreli geri kalmışlıktan kurtulma hamlesi ve Türkiye'de planlı kalkınma deneyimi (1963-1983). Mülkiye Dergisi, 25(231), 149-196.
• Negiz, N., Yemen, A. (2011). Kamu örgütlerinde kadın yöneticiler: Yönetici ve çalışan açısından yönetimde kadın sorunsalı. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 24, 195-214.
• Özçatal, E. Ö. (2011). Ataerkillik, toplumsal cinsiyet ve kadının çalışma yaşamına katılımı. Çankırı Karatekin Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 1(1), 21-39.
• Özçatal, E. Ö. (2023). Sosyo-kültürel ve yapısal faktörler temelinde işgücü piyasasında kadınların ekonomik güçlenme süreci önündeki sorunları ve nedenleri. Fiscaoeconomia, 7(3), 2539-2571.
• Özer, M., Biçerli, K. (2003). Türkiye’de kadın işgücünün panel veri analizi. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 3(1), 55-86.
• Resmi Gazete, (05.10.1960/10621). 10.07.2023 tarihinde https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/10621.pdf. adresinden edinilmiştir.
• Sak, R., Şahin Sak, İ. T., Öneren Şendil, Ç., Nas, E. (2021). Bir araştırma yöntemi olarak doküman analizi. Kocaeli Üniversitesi Eğitim Dergisi, 4(1), 227-250.
• Sarıçoban, G. (2022). Türkiye’nin kalkınma planlarında kadın eğitimi. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, 12(4), 2182-2194.
• Singhal, R. (2003). Women, gender and development: The evolution of theories and practice. Psychology and Developing Societies, 15(2), 165-185.
• Şener, R. (2022). Toplumsal cinsiyetin ana akımlaştırılması açısından 2000-2020 yılları arasındaki ulusal kalkınma planlarının incelenmesi. Sosyal Politika ve Sosyal Hizmet Çalışmaları Dergisi, 3(1), 94-113.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı, (2019). On Birinci Kalkınma Planı (2019-2023). 10.07.2023 tarihinde https://www.sbb.gov.tr/wpcontent/uploads/2022/07/On_Birinci_Kalkinma_Plani-2019-2023.pdf adresinden edinilmiştir.
• Tekeli, S., Şahyar Akdemir, D. (2022). Kalkınma planlarında kadın: Amaç mı? Araç mı? Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15(42), 756-784.
• Toksöz, G. (2011). Kalkınmada kadın emeği. İstanbul: Varlık Yayınları.
• TÜİK, (2022). İşgücü İstatistikleri Aralık 2022 Bülteni. 06.12.2023 tarihinde https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=%C4%B0%C5%9Fg%C3%BCc%C3%BC-%C4%B0statistikleri-Aral%C4%B1k-2022-49383&dil=1. adresinden edinilmiştir.
• TÜİK, (2023). İstatistiklerle Kadın 2022 Bülteni. 26.06.2023 tarihinde https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=%C4%B0statistiklerle- Kad%C4%B1n-2022-49668&dil=1. adresinden edinilmiştir.
• Yantur, P. (2019). Kalkınma planları ve yasal çerçeve kapsamında kadın işgücü: Türkiye örneği. Lectio Socialis, 3(1), 9-20.
• Yıldırım, A. (1999). Nitel araştırma yöntemlerinin temel özellikleri ve eğitim araştırmalarındaki yeri ve önemi. Eğitim ve Bilim, 23(112), 7-17.
• Yıldırım, A., Şimşek, H. (2006). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (6. Basım). Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yılmaz, M., Zoğal, Y. (2015). Kadının işgücüne katılımının tarihsel gelişimi ve kadın istihdamını etkileyen faktörler: Türkiye ve Avrupa örneği (ss. 1-25). Econ World 18-20 Ağustos 2015, Torino: Italy.