Dîvânu Lugâti’t Türk’te Harp Tasavvuru

Yıl 2024, Cilt: 23 Sayı: 3, 901 - 913, 30.07.2024

Fatih Köse , Recep Koçak

https://doi.org/10.21547/jss.1410682

Öz

Kaşgarlı Mahmud’un Dîvânu Lugâti’t Türk adlı eseri, Türkçenin ilk sözlüğü olmasının yanında, Türk kültür tarihi içerisinde birçok kavramı barındırması hususunda da önem arz etmektedir. Bu öneme binaen, keşfedildiği 20. yüzyılın ilk çeyreğinden günümüze kadar birçok çalışmaya konu olmuştur. Türk dilinin söz varlığı içerisinde; Türk boylarının ağız özelliklerinden Türk boy ve alt boylarına; 11. yy. Türk dünyası şehir, kasaba, köy, akarsu, göl ve dağ adlarından kişi adlarına; halk edebiyatı ürünlerinden gelenek ve göreneklere; halk hekimliğinden Türk savaş terminolojisine kadar birçok kavramı ihtiva eden eser, çok geniş perspektiften değerlendirilebilecek bir başucu kitabı mahiyetindedir. Kelimelerin anlamlarıyla birlikte kayıt altına alındığı salt kelime deposu değil, aksine terminolojik bütünlüğün sinematografik bir anlatım üslubuyla verilmesi hususunda yüzyılları Türk kültür ekolojisi çatısı altında bağdaştıran bir bileşke kabı görünümündedir. Bu bağlamda; 11. yy. Türk harp geleneği içerisinde büyük bir askerî terminolojinin mevcudiyetini, tam teşekküllü ordu yapılanmasından askerî strateji ve uygulamalara kadar birçok kelime, kavram ve örneği sinematografik bir üslupla ortaya koyduğumuz çalışmada; Dîvânu Lugâti’t Türk’te yer alan savaş sahnelerinden hareketle Türk harp tasavvuru incelenmiş; harp öncesi, harp sırası ve harp sonrası olmak üzere kronoloji yöntemi izlenerek 11. yy. Türk savaş sanatı ortaya konulmuştur. Sonuç olarak çalışmada, 11. yy. askerî teşkilat mekanizmasına ait tasavvurlardan hareketle dünya tarihinde kültür ve medeniyetin inşası bağlamında harp sanatı ve felsefesinin başında gelen Türk milletinin siyasi ve askerî başarısının tesadüfi olmadığı görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Dîvânu Lugâti’t Türk, Türk harp sanatı, Türk savaş sanatı, askerî kavramlar, askerî terminoloji

Warfare Concept in Divanu Lugati’t Türk

Öz

The manuscript of Kasgarlı Mahmud, Divanu Lugati’t Turk, is not only the first dictionary of Turkish but also important for containing many concepts within the history of Turkish culture. Due to this importance, it has been the subject of many studies from the first quarter of the 20th century when it was discovered to the present day. The work, which contains many concepts ranging from the linguistic features of Turkish tribes to the names of cities, towns, villages, rivers, lakes, and mountains in the 11th-century Turkish world, as well as personal names; from folk literature to traditions; from folk medicine to Turkish military terminology, is a bedside book that can be evaluated from a very broad perspective. It is not just a repository of words recorded with their meanings, but rather, it appears as a composite vessel that combines centuries of Turkish cultural ecology under the roof of terminological integrity, given in a cinematographic narrative style. In this context, in our study where we present many words, concepts, and examples of a comprehensive military terminology within the 11th-century Turkish military tradition, ranging from a fully-equipped army structure to military strategy and practices, using a cinematographic style; the Turkish concept of war is examined through the war scenes in the Divanu Lugati’t Türk, and the 11th-century Turkish art of war is revealed by following the chronological method of before, during, and after the war. As a result of the study, it is seen that the political and military success of the Turkish nation, which is at the forefront of the art and philosophy of war in the construction of culture and civilization in world history, is not accidental, based on the concepts related to the military organization mechanism of the 11th century.

Anahtar Kelimeler

Divanu Lugati, Turkish war art, Turkish battle art, military concepts, military terminology.

Kaynakça

• Anadol, C., Abbasova, F., Abbaslı, N. (2002). Türk kültür ve medeniyeti. Çetin Matbaacılık.
• Atalay, B. (1998). Divanü Lugati’t-Türk Tercümesi I-IV. Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ercilasun, A. B., Akkoyunlu, Z. (2018). Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti’t-Türk Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Genç, R. (1997). Kaşgarlı Mahmud’a göre XI. yüzyılda Türk Dünyası. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Göksu, E. (2008). Türk kültüründe silah. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• ________ (2018). Kutadgu Bilig’e göre Türk savaş sanatı. İstanbul: Kronik Kitap.
• Gömeç, S. (2006). Türk kültürünün ana hatları. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Gülcan, Y. (2003). Türk tarihi ve kültürü. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Hunkan, Ö. S. (2019). Türk Hakanlığı Karahanlılar. Özkaya, S. (Ed.). Hunlardan günümüze Türk askerî kültürü tarih, strateji, istihbarat, teşkilat (s. 183-203). İstanbul: Kronik Kitap.
• Jomini, A. H. (2013). Savaş Sanatı’nın ana hatları. (Büyükonat, A. Çev). İstanbul: Doruk Yayımcılık.
• Koca, S. (2019). Türk askerî gelenekleri. Özkaya, S. (Ed.). Hunlardan günümüze Türk askerî kültürü tarih, strateji, istihbarat, teşkilat (s. 472-507). İstanbul: Kronik Kitap.
• Kösoğlu, N. (2002). Kızılelma, Türkler, II. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Küçük, S., Gemici, H. İ. (2023). Dīvānu Lugāti’t-Türk’teki savaş terimlerine ilişkin bir tasnif denemesi. Journal of Old Turkic Studies, 7 (2), 475-505.
• Ögel, B. (2001). Dünden bugüne Türk kültürünün gelişme çağları. Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.
• Özkaya, S. A. (2019). Kültür tasnifi ve Türk askerî kültürüne giriş, Özkaya, S. (Ed.). Hunlardan günümüze Türk askerî kültürü tarih, strateji, istihbarat, teşkilat (s. 11-142). İstanbul: Kronik Kitap.
• Taşağıl, A. (2018). Bozkırın kağanlıkları. İstanbul: Kronik Kitap.
• Tzu, S. (1992). Savaş sanatı. (Kılıçarslan, Ş. Çev.). İstanbul: Anahtar Yayınları.
• Üzülmez, Eşref. (2012). Divanu Lugati’t-Türk’de geçen idari ve askeri kavramlar üzerine bir inceleme. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ.
• Yıldırım, D. (2009). Çok bağlamlı bir metin, Divanu Lugati’t- Türk ve ıslık çalan ok, Kaşgarlı Mahmut ve dönemi. Çelik-Şavk, Ü. vd. (Ed.). II.Uluslararası Türkiyat Araştırmaları Bilgi Şöleni Bildirileri (s. 773-791). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.