Babürlü Devleti’nde Vekil ve Vezirlik Makamı Bağlamında Öne Çıkan İsimler (1556-1707)

Yıl 2024, Cilt: 23 Sayı: 3, 1010 - 1028, 30.07.2024

Sevilay Karataş Yozgat

https://doi.org/10.21547/jss.1422024

Öz

Türk devletlerinde hükümdar, devleti yöneten asıl idareci kabul edilmiştir. Her ne kadar iktidar erki hükümdar olsa da devletlerin sosyal, siyasal, ekonomik ve kültürel anlamda çeşitli uğraş alanları olmuştur. Dolayısıyla hükümdarların, devletin farklı sahalarından bilgileri aktaran ve kendisine danışmanlık yapan bir yardımcıya ihtiyacı olmuştur. İşte bu noktada vekillik ve vezirlik müessesesi devreye girmiştir. Kuzey Hindistan’da kurulan Babürlü Devleti’nde de vekil ve vezirlik geleneği sürdürülmüştür. Özellikle Ekber Şah döneminden itibaren Babürlü hükümdarlarına stratejik anlamda destek olan, yol gösteren ve fikirleriyle ufuk açan vekil ve vezirler tarihe geçmiştir. Bu araştırmada Babürlü Devleti’nin kuruluşundan (1526) Evrengzib döneminin sonuna kadar (1707) siyasi alanda ün salmış isimlere yer verilmiştir. Vezirlik ve vekillik makamlarında bulunan isimler, yönetim çarklarının sağlıklı ve sorunsuz çalışabilmesi adına sorumluluk üstlenerek hükümdara bilgi vermiş ve danışmanlık yapmışlardır. Üstlendikleri görev ve yetkiler doğrultusunda devlet kademelerinin düzenli işleyişini tanzim etmişlerdir. Buradan yola çıkarak çalışmanın amacı; Babürlü Devleti siyasetinde varlık gösteren vekil ve vezirlik kurumunun kavram yanılgısını ortadan kaldırmak ve bu makamlar arasındaki hiyerarşiyi göstermek olmuştur. Babürlü Devleti’nde 18. yüzyılın başlarına kadar ön plana çıkan siyasi isimlere genel bir perspektiften bakmak ise bu çalışmayı önemli kılmıştır. Dolayısıyla sadece tek bir bürokratın siyasi kariyerinden ziyade -karşılaştırmalı bir araştırma olması dolayısıyla- Evrengzib’in ölümüne kadarki süreçte etkin olan vekil/vezirler incelenmiştir. Çalışmada hem tarama yöntemi hem de karşılaştırmalı araştırma yöntemi kullanılmıştır. Bu yöntemler ile vezirlik ve vekillik makamlarının kavramsal rollerinin birbirinden ayrılması sağlanmış ve Babürlü Devleti’nin 1526-1707 tarihleri arasında öne çıkan vekil ve vezirleri araştırılmıştır. Elde edilen bu bulgular sayesinde literatürdeki önemli bir tartışmanın altının doldurulması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Babürlü Devleti, Vekil, Vezir, Divan, Mansıb

Prominent Names in the Context of Wakil and Viziership in the State of Baburid (1556-1707)

Öz

In Turkish states, the ruler is accepted as the main ruler of the state. Although the channel of power is the ruler, states have had various areas of endeavor in social, political, economic and cultural terms. Therefore, the rulers needed an assistant who could convey information from different areas of the state and advise them. At this point, the institution of deputyship (wakil) and viziership came into play. The tradition of being a wakil and a vizier was also continued in the State of Baburids established in North India. The wakil and viziers who strategically supported the Baburids rulers, guided them, and opened horizons with their ideas have gone down in history. In this research, famous names in the political field from the beginning of the State of Baburids (1526) to the end of the Aurangzib period are included (1707). Those who held the positions of vizier and wakil took on responsibilities to ensure that the wheels of government worked properly and smoothly, and provided information and consultancy to the ruler. They regulated the regular functioning of the state levels in line with the duties and powers they assumed. Based on this, the aim of the study is; to eliminate the misconceptions of the institution of wakil and vizierate that existed in the politics of the State of Baburids and to show the hierarchy between these offices. This study examines the prominent political figures in the State of Baburids until the beginning of the 18th century from a general perspective. Therefore, rather than just the political career of a single bureaucrat -since it is a comparative research- the wakil/viziers who were active in the process until Aurangzeb’s death were examined. Both scanning method and comparative research method were used in the study. With these methods, the conceptual roles of vizier and wakil offices were separated and the prominent wakil and viziers of the State of Baburids between 1526 and 1707 were investigated. Thanks to these findings, it is aimed to underline an important debate in the literature.

Anahtar Kelimeler

Babürlü Devleti, Vekil, Vezir, Divan, Mansıb

Kaynakça

• Abu’l-Fazl Allami. (2000). The Akbarnama of Abul’l-Fazl. (Cilt III). (Beveridge. H., Çev.). Calcutta: The Asiatic Society.
• Abul Fazl Allami. (1997). The A-in-i Akbari. (Cilt I). (Blochmann. H., Çev.). Delhi: Low Price Publications.
• Ahmad, L. (1976). The Prime Ministers of Aurangzeb. Allahabad: Chugh Publications.
• Ayaz, F. Y. (2013). Vezir. TDV İslam Ansiklopedisi. 43, s. 79-82, İstanbul.
• Aycan, İrfan. (2011). Temîm (Benî Temîm). TDV İslam Ansiklopedisi. 40, s. 418-419, İstanbul.
• Banks Findly, E. (1993). Nur Jahan empress of Mughal India. Oxford: Oxford University Press.
• Bayur, Y. H. (1987). Hindistan Tarihi. (Cilt II). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Bedâûnî, A. (2009). Muntakhabu-t-Tawârîkh. (Cilt I). (Ranking G. S. A., Çev.). Delhi: Idarah-i-Adabiyat-i-Delli.
• Bernier, F. (1916). Travels in the Mogul empire 1656-1668. (Constable. A., Çev.). Oxford: Oxford University Press.
• Beveridge, H. (1913). Bairam Khân. (Houtsma, M. T., Arnold, T. W., Basset, R. ve Hartmann R. Ed.). The encyclopaedia of Islâm. (Cilt I (A-D)). Leyden & London: Late E. J. Brill LTD Publishers and Printers; Luzac & Co 46, Great Russell Street.
• Blake, S. P. (1979). The patrimonial bureaucratic empire of the Mughals. Journal of Asian Studies, 39(1), 77-94. Çağlayan, H. (2005). Ekber Şah döneminde Hindistan (1542-1605). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Das, K. (t.y.). Raja Todar Mal. Calcutta: Saraswat Library.
• Demir, H. (2017). Babürlü Devleti’nde Hümayun dönemi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
• Elliot, H. M. (1875). Shah Jahan. (Ali, M. Ed.). Lahor: Cornell University Library.
• Elliot, H. M., Dowson, J. (1875). The history of India as told by ıts own historians. (Cilt VI). London: Trübner and Co. 57 and 59, Ludgate Hill.
• Elliot, H. M., Dowson, J. (1877). The history of India as told by ıts own historians. (Cilt VII). London: Trübner and Co., 57 and 59, Ludgate Hill.
• Elliot, S. H., Dowson, J. (1873). The history of India as told by ıts own historians. (Cilt V). London: Trübner and Co., 57 and 59, Ludgate Hill.
• Gazi Zahîreddin Muhammed Babur. (2006). Baburnâme. (Arat, R. R., Çev.). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Goitein, S. (1942). The origin of the vizierate and its true character. Islamic Culture, XVI, 380-392.
• Grunebaum, G. E. (1953). Medieval Islam a study in cultural orientation. Chicago & London: The University of Chicago Press.
• Gülbeden. (1987). Hümayunnâme. (Abdürrab Yelgar, Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Haig, W. (1937). The Cambridge history of India. (Cilt 4). (Burn, S. R. Ed.). Cambridge: Cambridge at the University Press.
• Hasan, I. (1970). Central structure of the Mughal empire. New Delhi: Munshiram Manoharlal.
• Hasan, S. B. (1992). Malwa under the Mughals (1562-1707). (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Aligarh Muslim University, Aligarh.
• Hasan, S. N. (1958). The theory of the Nur Jahan ‘Junta’ - a critical examination. Proceedings of the Indian History Congress, 21, 324-335.
• Hughes, T. P. (1885). Dictionary of Islam. London: W. H. Allen & Co., 13, Waterloo Place, Pall Mall. S. W.
• Husain, A. (1978). The role of family groups of nobles in Mughal politics 1556-1627. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Aligarh Muslim University, Aligarh.
• Jahangir Shah. (1999). The Jahangirnama, Memoirs of Jahangir, Emperor of India. (Thackston, W. M., Çev.) New York: Oxford University Press.
• Karataş Yozgat, S. (2023). Babürlü Devleti’nde siyasi alanda kadının yeri ve önemine dair analitik bir çalışma: Nur Cihan Begüm. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Bülent Ecevit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Zonguldak.
• Karataş Yozgat, S., Kuş Büyüktaş, C. (2022). Babürlülerde harem ve purdah uygulamaları çerçevesinde Nur Cihan Begüm. (Batal, S. Ed.). Sosyal & Beşerî bilimlerde araştırma ve değerlendirmeler III. (s. 205-231). Ankara: Gece Kitaplığı.
• Kaur, R. (2011). Role of select courtiers and officials at Lahore darbar (1799-1849). (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Punjabi University. Patiala.
• Kautilya. (tarih yok). Arthashastra. (Shamasastry, R., Çev.) https://csboa.in/eBooks/Arthashastra_of_Chanakya_-_English.pdf adresinden alındı.
• Kazım, S. A. (2008). A critical study of the role and achievements of Sayyid brothers. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Aligarh Muslim University, Department of History. Aligarh.
• Khan, G. (2008). The structure of Mughal polity: 1526-1575 A.D. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Aligarh Muslim University, Department of History, Aligarh.
• Khan, I. A. (1973). The political biography of a Mughal noble: Mun’im Khan Khan-ı Khanan 1497-1575. Aligarh: Orient Longman.
• Khatri, A. (2015). Dynamics of central administration under Akbar and Mughal’s military system. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Purvanchal University, Jaunpur.
• Konukçu, E. (1988). Abdürrahim Han. TDV İslam Ansiklopedisi. 1, s. 290, İstanbul.
• Konukçu, E. (1994). Ekber Şah. TDV İslam Ansiklopedisi. 10, s. 542-544, İstanbul.
• Konukçu, E. (1998). Hümâyun. TDV İslam Ansiklopedisi. 18, s. 481-483, İstanbul.
• Konukçu, E. (2002). Bâbürlüler: “Hindistan’daki Temürlüler”. (Güzel, H. C., Çiçek, K., ve Koca, S. Ed.), Türkler Ansiklopedisi. (C. 8). s. 1321-1345. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Manucci, N. (1907). Storia do Mogor or Mogul India 1653-1708. (Cilt 1). (Irvine, W., Çev.) London: John Murray, Albemarle Street.
• Motamad Khân. (1865). The Iqbâlnâmah-i Jahângirî. (Al-Haii, M. A. ve Ali, A. Ed.). Calcutta: Asiatic Society of Bengal.
• Nûreddîn Muhammed Cihângîr Gurkânî. (1359/1980). Cihângirnâme-Tûzuk-i Cihângîrî. Tahran: Bunyad-i Farheng-i İran.
• Parikh, V. P. (2005). Polity and economi of Gujarat during the eighteenth century. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). The Maharaja Sayajirao University of Baroda, Faculty of Arts, Vadodara.
• Prasad, B. (1930). History of Jahangir. Allahabad: The Indian Press.
• Qureshi, I. H. (2002). The administration of the Mughal empire. Patna: N. V. Publications.
• Rashid, V. (2017). Internal security system of Mughal India (1526-1707). (Doctor of Philosophy). University of Jammu, Jammu.
• Sarkar, J. (1920). Mughal administration. Calcutta: M. C. Sarkar & Sons.
• Sarkar, J. N. (1951). The life of Mir Jumla the general of Aurangzeb. (Sarkar, S. J. Ed.) Calcutta: Thacker, Spink & Co. (1933) LTD 3, Esplanade East.
• Schimmel, A. (2004). The Empire of the Great Mughals. (B. K. Waghmar, Ed., C. Attwood, Çev.) London: Reaktion Books.
• Shâh Nawâz Khân., Abdul Hayy. (1979a). The Maâthir-ul-Umarâ. (Cilt 1). (Prashad, B. Ed.). Beveridge, H., Çev.) New Delhi: Janaki Prakashan.
• Shâh Nawâz Khân., Abdul Hayy. (1979b). The Maâthir-ul-Umarâ. (Cilt 2 (1)). (Prashad, B. Ed.). (Beveridge, H., Çev.) Patna: Janaki Prakashan.
• Shâh Nawâz Khân., Abdul Hayy. (1979c). The Maâthir-ul-Umarâ. (Cilt 2 (2)). (Prashad B. Ed.). Beveridge, H., Çev.) New Delhi: Janaki Prakashan.
• Srivastava, A. L. (1962). Akbar the great. (Cilt 1). Agra, Delhi, Jaipur: Shiva Lal Agarwala & Company (P.) Ltd. Publishers.
• Stein, B. (2015). Hindistan tarihi. Arnold, D., (Ed.). (Günay, M., Çev.) İstanbul: İnkılap Yayınları.
• Şahin, H. H. (2019). Orta Çağ Hindistan’ında yönetim: Bayram Han’ın Ekber Şah’a etkisi. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 18/3, 1194-1204.
• Şahin, H. H. (2020). Hindistan’da Türk Rönesansı Ekber Şah ve Dîn-i İlâhî’si. İstanbul: Selenge Yayınları.
• Tavernier, J. B. (1889). Travels in India by Jean Baptiste Tavernier. (Cilt 1). (Ball, V., Çev.) London: Macmillan and Co.
• TDK. (2022). Vezir. 09 01, 2023 tarihinde Türk Dil Kurumu Sözlükleri: https://sozluk.gov.tr/ adresinden alındı
• Topaloğlu, B. (2013). Vekîl. TDV İslam Ansiklopedisi, 43, s. 9-10, İstanbul.
• Verma, S. K. (2002). Central administration of the Mughals. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Veer Kunwar Singh University, Ara.